ΣΠΥΡΟΣ Ν. ΛΙΤΣΑΣ*
Η Τουρκία ποτέ δεν έπαψε να είναι ο «μεγάλος ασθενής»
Η Τουρκία ποτέ δεν έπαψε να είναι ο «μεγάλος ασθενής». Η μακρά διακυβέρνηση του Ερντογάν επικεντρώθηκε στην ισλαμοποίηση των θεσμών και την ενίσχυση του τουρκικού ναρκισσισμού στην εξωτερική πολιτική, αφήνοντας την οικονομία εγκλωβισμένη μεταξύ συστημικών αστοχιών και μιας εύθραυστης ευμάρειας.
Σύμφωνα με γνωστούς οικονομικούς αναλυτές, όπως ο Martin N. Baily ή o Robert E. Litan, η κρίση των στεγαστικών δανείων αποτελεί τη χειρότερη εξέλιξη για κάθε εθνική οικονομία. To παράδειγμα των Ηνωμένων Πολιτειών το 2008 είναι ενδεικτικό. Πρωτογενώς, η κρίση των στεγαστικών δανείων πλήττει τις τράπεζες αλλά και την οικοδομή, τον μηχανισμό δηλαδή άμεσης τροφοδότησης του ΑΕΠ κάθε κράτους. Στο προκείμενο, η κρίση των στεγαστικών δανείων πλήττει την Τουρκία από την αρχή της ανόδου του AKP, κυρίως εξαιτίας της επιδοματικής πολιτικής που ο Ερντογάν ακολούθησε απέναντι στις πλατιές μάζες της Ανατολίας. Στους παραδοσιακούς ψηφοφόρους δηλαδή του πολιτικού Ισλάμ, που για πολλούς λόγους απαξιώθηκαν αλλά και απαξίωσαν την αστική κεμαλική μεταρρύθμιση, παραμένοντας ακόλουθοι στους κοινωνικούς, θρησκευτικούς αλλά και αξιακούς κώδικες της προ-κεμαλικής περιόδου. Αυτό που διαφεύγει της προσοχής πολλών αναλυτών είναι ότι ο Ερντογάν επιδίωξε να μεταβάλει σε σύντομο χρονικό διάστημα τις οικονομικοκοινωνικές ισορροπίες στο εσωτερικό της χώρας, μια διαδικασία που –όπως και το ημέτερο παράδειγμα καταδεικνύει– μπορεί να επιτευχθεί κυρίως με όχημα τον λαϊκισμό και με πρόδηλες αρνητικές συνέπειες για τη συστημική οικονομία.
Η ασθενής τουρκική οικονομία, αλλά και ο οπορτουνισμός της Αγκυρας σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής δημιουργούν ένα αρνητικό μείγμα που πλέον δεν είναι εύκολο να συγκρατηθεί από το να «μολύνει» κι άλλα ζωτικά όργανα της τουρκικής οικονομίας. Η αξιοπιστία της τουρκικής λίρας έχει πληγεί σε βαθμό τέτοιο που επηρεάζονται πλέον οι εισαγωγές σε είδη τεχνολογικής αιχμής, οι άμεσες ξένες επενδύσεις σε βάθος πενταετίας έχουν υποστεί μείωση άνω του 45%, ο πληθωρισμός καλπάζει σε επίπεδα δεκαετίας ’90, ενώ οι «δείκτες της δυστυχίας», μη συναινετικά διαζύγια, αυτοκτονίες, κακοποιήσεις γυναικών και ανηλίκων, παρουσιάζουν ανά έτος αύξηση κατά 8%.
Είναι γεγονός ότι η Τουρκία αντιμετωπίζει μια βαθιά και παρατεταμένη κρίση. Η πολιτική της κουλτούρα όμως την εξωθεί σε εξαλλοσύνες στην εξωτερική πολιτική, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται αρνητικά η ειρήνη και η ασφάλεια στην Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο. Ισως να έχει ξεχασθεί, αλλά ένας από τους κύριους λόγους που η κρίση των Ιμίων έλαβε χώρα ήταν η αδυναμία της Τανσού Τσιλέρ να σταματήσει την ελεύθερη πτώση των οικονομικών δεικτών της χώρας της. Η Τουρκία γνωρίζει καλά το ειδικό της μέγεθος, αντιλαμβάνεται ότι είναι πολύ μεγάλη για να της επιτρέψουν να καταρρεύσει, ενώ όπως έχω γράψει σε παλαιότερη μελέτη μου στο ισραηλινό think tank «Begin Sadat» του Πανεπιστημίου Bar Ilan, o έμπειρος Ερντογάν θέτει σε εφαρμογή με μεγάλη επιτυχία το στρατηγικό δόγμα του «Τρελού» σε επίπεδο υψη-λής στρατηγικής.
Είναι σημαντικό να βρεθεί το κατάλληλο μείγμα, ώστε η τουρκική οικονομία να στηριχθεί προ μιας ολικής κατάρρευσης, που θα δημιουργήσει παλιρροϊκό κύμα σε όλη την Αν. Μεσόγειο.
Είναι σημαντικό λοιπόν να βρεθεί το κατάλληλο μείγμα, ώστε η τουρκική οικονομία να στηριχθεί προ μιας ολικής κατάρρευσης, που θα δημιουργήσει παλιρροϊκό κύμα σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και η επόμενη πολιτική προσωπικότητα που θα οδηγήσει την Τουρκία σε πιο ορθολογικά μονοπάτια. Η τουρκική οικονομία θα στηριχθεί έως ενός σημείου από τις άμεσες ξένες επενδύσεις των ΗΑΕ, εξέλιξη που ασφαλώς και οφείλει να ευχαριστεί την Αθήνα λόγω των άριστων σε όλα τα επίπεδα σχέσεών της με το Αμπου Ντάμπι, γεγονός που θα συμβάλει, έως ενός σημείου, στο να αποφεύγει η Αγκυρα τις εξαλλοσύνες στην περιοχή. Ως προς το επίπεδο όμως του ηγέτη, τα πράγματα δεν είναι τόσο ευοίωνα, μια και ο αναθεωρητισμός της Τουρκίας είναι συστημικός και όχι προϊόν έμπνευσης του εκάστοτε επικεφαλής.
Είναι η ώρα για τη χώρα μας να επαναδραστηριοποιηθεί οικονομικά στην απέναντι πλευρά του Αιγαίου, ενώ η στρατηγική της άμεσης και έμμεσης αποτροπής μέσω της έξυπνης διπλωματίας και της στοχευμένης αμυντικής ενίσχυσης οφείλει να συνεχιστεί σε αμείωτο βαθμό. Συγκατοικούμε με απρόβλεπτο γείτονα, που είναι βαθιά άρρωστος, δίχως το «δικαίωμα» να αυτοκτονήσει για το καλό της ευρύτερης γειτονιάς.
* Ο κ. Σπύρος N. Λίτσας είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Μακεδονίας.
“Καθημερινή”
