Του Ντιμίτρι Μιγκούνοφ
Η κρίση φυσικού αερίου αυτού του χειμώνα στην Ευρωπαϊκή Ένωση ανάγκασε πολλούς να θυμηθούν και μάλιστα βιαστικά να αναζητήσουν εναλλακτικές γραμμές τροφοδοσίας καυσίμων για την Ευρώπη. Οι πόροι παραδοσιακών προμηθευτών όπως η Αλγερία και η Νορβηγία δεν επαρκούν τώρα, το υγροποιημένο αέριο από τις ΗΠΑ και το Κατάρ έχει νόημα μόνο σε συνθήκες εξαιρετικά υψηλών τιμών και κανείς δεν θέλει να ενισχύσει την ενέργεια άνθρακα για περιβαλλοντικούς λόγους. Εν τω μεταξύ, υπάρχουν έργα αυτού του είδους, αλλά αποδεικνύεται ότι η υλοποίησή τους είναι προβληματική. Αυτό ακριβώς συνέβη με τον αγωγό EastMed, ο οποίος θα φέρει αέριο από τα μεσογειακά κοιτάσματα βαθέων υδάτων του Ισραήλ και της Κύπρου στην Ελλάδα και περαιτέρω στη νότια Ευρώπη. Το έργο δέχτηκε καταστροφική κριτική από Αμερικανούς αξιωματούχους, που αμέσως έσπειρε αμφιβολίες για το μέλλον του. Ενώ ορισμένοι είναι πρόθυμοι να δουν αυτή την κριτική ως αμερικανική κακία και δόλωμα δυνητικών ανταγωνιστών, ο αγωγός είναι πράγματι προβληματικός. H Iζβέστια κατάλαβε τι ακριβώς δεν πήγαινε καλά μαζί του.
Aπροσδόκητος πλούτος
Το 2009, Αμερικανοί γεωλόγοι της Noble Energy ανακάλυψαν ένα κοίτασμα φυσικού αερίου στον πυθμένα της Μεσογείου, 100 χιλιόμετρα από τις ακτές του Ισραήλ, σε μια περιοχή όπου κανείς δεν έχει ποτέ εξορύξει υδρογονάνθρακες. Αποδείχθηκε ότι δεν ήταν απλώς μεγάλο, αλλά κολοσσιαίο. Τα ανακτήσιμα αποθέματα του Tamar (αυτό είναι το όνομα που δόθηκε στην τοποθεσία) ανήλθαν σε 300 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα – σχεδόν το ήμισυ της ετήσιας παραγωγής φυσικού αερίου στη Ρωσία. Μόλις ένα χρόνο αργότερα, ανακαλύφθηκε ένα νέο κοίτασμα, το Leviathan, με αποθέματα διπλάσια από το Tamar (και επιπλέον περιείχε και 1,7 δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου).
Αυτή η γεωλογική επανάσταση ήταν ένα σημείο καμπής στην οικονομία όχι μόνο του Ισραήλ, αλλά ολόκληρης της περιοχής. Το εβραϊκό κράτος, που μέχρι εκείνη τη στιγμή εισήγαγε με μεγάλη δυσκολία όλους τους πόρους καυσίμων, μέσα σε λίγα χρόνια μετατράπηκε σε έναν από τους δυνητικά μεγαλύτερους εξαγωγείς, αφού τα διαθέσιμα αποθέματα ήταν αρκετά για να καλύψουν πολλές φορές τις εγχώριες ανάγκες της χώρας.
Όμως το Ισραήλ δεν έχει μονοπώλιο σε ολόκληρο τον βυθό της Ανατολικής Μεσογείου. Όταν έγινε σαφές ότι η περιοχή ήταν εξαιρετικά πλούσια σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο, οι γεωλόγοι άρχισαν να ελέγχουν για πόρους και αποκλειστικές οικονομικές ζώνες άλλων χωρών. Το 2011, το κοίτασμα Αφροδίτη (πάνω από 100 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα σύμφωνα με συντηρητικές εκτιμήσεις) ανακαλύφθηκε στα ανοικτά των ακτών της Κύπρου και το 2018 η ExxonMobil ανακάλυψε άλλο ένα, διπλασιάζοντας τα υπεράκτια αποθέματα φυσικού αερίου του νησιού.
Εν τω μεταξύ, στην Ευρώπη όλα αυτά τα χρόνια έχει εκτυλιχθεί ο αγώνας για την αγορά φυσικού αερίου. Από τη μια, η Ευρωπαϊκή Ένωση, παρ’ όλη τη ρητορική, έκλεισε προς το παρόν τα μάτια στην κατασκευή και επέκταση των Nord Stream. Από την άλλη, μπλόκαρε την κατασκευή του «South Stream» από τη Ρωσία, που έπληξε τους καταναλωτές της μεσογειακής πλευράς του και πρωτίστως την Ελλάδα. Η Αθήνα άρχισε να σκέφτεται εναλλακτικές. Μόλις εκείνη τη στιγμή, έγινε σαφές ότι οι προοπτικές για τα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου ως πηγή τροφοδοσίας φυσικού αερίου στη Νότια Ευρώπη είναι πολύ σοβαρές.
Σύστημα διαδρόμων
Το 2020 ξεκίνησε η παραγωγή στο Leviathan. Η εξαγωγή έγινε με δεξαμενόπλοια LNG, αλλά τέτοιο αέριο είναι πολύ πιο ακριβό. Ωστόσο, η κατασκευή ενός αγωγού φυσικού αερίου από καμία από τις χώρες της περιοχής δεν θα μπορούσε να τραβηχτεί από μόνη της – μόνο ένα κοινό έργο θα μπορούσε να λύσει ένα τέτοιο πρόβλημα. Το Ισραήλ αρχικά προσπάθησε να διαπραγματευτεί με την Τουρκία για να δημιουργήσει έναν αγωγό φυσικού αερίου μέσω της επικράτειάς του και το έργο ήταν πραγματικά μεγάλης κλίμακας: 30 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως, από τα οποία τα 10 δισεκατομμύρια θα πήγαιναν για τις ανάγκες της ίδιας της Τουρκίας. τα υπόλοιπα θα πήγαιναν στην Ευρώπη. Ωστόσο, δεν κατέστη δυνατή η επίτευξη συμφωνίας με την κυβέρνηση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, σε μεγάλο βαθμό λόγω των τεταμένων τουρκο-ισραηλινών σχέσεων γενικότερα.
Ως αποτέλεσμα, δόθηκε προτίμηση σε μια πιο περίπλοκη και ακριβή επιλογή. Ο αγωγός θα έπρεπε να τοποθετηθεί κατά μήκος του βυθού της Μεσογείου με μια κλήση προς την Κύπρο. Έτσι, δύο σημαντικοί προμηθευτές θα συμμετείχαν στην πλήρωση του σωλήνα ταυτόχρονα. Σύντομα η Ελλάδα εντάχθηκε σε αυτή τη συνεργασία, σχηματίζοντας έτσι μια συμμαχία παραγωγών και καταναλωτών του πόρου. Στις 2 Ιανουαρίου 2020, οι κυβερνήσεις των τριών κρατών υπέγραψαν συμφωνία πλαίσιο για να εργαστούν στο έργο. Το συνολικό μήκος του αγωγού φυσικού αερίου υποτίθεται ότι ήταν περίπου 2.000 km και του θαλάσσιου αγωγού – 1.300 km. Το κόστος του έργου για την περίοδο έως το 2027 υπολογίστηκε στα 7 δισ. ευρώ. Στο μέλλον, ο αγωγός θα μπορούσε να επεκταθεί στην Ιταλία – όπως θεωρήθηκε, υπήρχαν αρκετοί πόροι για την πλήρωσή του.
Το έργο έλαβε ευρεία υποστήριξη σε όλα τα επίπεδα στο εξωτερικό. Στην ΕΕ, το επαίνεσαν επειδή ταίριαζε καλά με τα σχέδια των Βρυξελλών για τον τερματισμό της εξάρτησης από το ρωσικό αέριο. Η κυβέρνηση του Ντόναλντ Τραμπ ήταν γενικά ευχαριστημένη, καθώς ο αγωγός φυσικού αερίου ήταν επωφελής για αυτήν από κάθε άποψη: εκτός από τη μείωση της αναφερόμενης εξάρτησης, ικανοποίησε το ενεργό φιλοϊσραηλινό λόμπι στον τότε Λευκό Οίκο και υποστήριξε επίσης αμερικανικές εταιρείες που εργάζονταν σε παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου στην περιοχή. Με την υποστήριξη τέτοιων παικτών, οι συμμετέχοντες στο «ενεργειακό τρίγωνο» θα μπορούσαν να υπολογίζουν στην επιτυχή υλοποίηση του έργου.
Οι αντιρρήσεις
Όλα αυτά τα όνειρα κατέρρευσαν τον Ιανουάριο του 2022, δύο χρόνια μετά την υπογραφή της «ιστορικής» συμφωνίας. Το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ έστειλε σημείωμα στις κυβερνήσεις όλων των χωρών που συμμετέχουν στο έργο, εκφράζοντας την αποδοκιμασία του για αυτό το έργο. Η κυβέρνηση Τζο Μπάιντεν έχει απαριθμήσει διάφορους λόγους για τους οποίους ο EastMed θα ήταν καλύτερος στα χαρτιά.
Πρώτον, υπάρχουν περιβαλλοντικοί προβληματισμοί. Σε αντίθεση με την προηγούμενη κυβέρνηση, η οποία υποστήριζε έργα πετρελαίου και φυσικού αερίου με κάθε δυνατό τρόπο, ιδίως με τη συμμετοχή αμερικανικών εταιρειών, η σημερινή είναι σταθερά προσηλωμένη στην επίτευξη των κλιματικών στόχων. Συμπεριλαμβανομένης της απομάκρυνσης από πηγές ενέργειας υδρογονανθράκων. Αντί για αγωγό, οι ΗΠΑ συνιστούν στους Έλληνες και τους Κύπριους να σκεφτούν τη δημιουργία ενός δικτύου ηλεκτρικών καλωδίων που θα κάλυπτε τις ανάγκες όλων των συμμετεχόντων – κυρίως μέσω «πράσινων» τεχνολογιών.
Ο δεύτερος παράγοντας είναι η οικονομική σκοπιμότητα του έργου. Αυτός ο αγωγός φυσικού αερίου θα είναι η μεγαλύτερη υποθαλάσσια διαδρομή στον κόσμο. Μόνο η συντήρησή του θα κόστιζε 90 εκατομμύρια δολάρια το μήνα, κάτι που θα μπορούσε να είναι βαρύ φορτίο για την εμπορική επιχείρηση που θα το λειτουργούσε.
Ο τρίτος παράγοντας είναι η αύξηση της διεθνούς έντασης. Με απλά λόγια, η σύγκρουση με την Τουρκία. Από την πρώτη στιγμή οι Τούρκοι αντιτάχθηκαν ενεργά στην κατασκευή αγωγού που θα παρέκαμπτε το έδαφός τους. Οι φιλοδοξίες της χώρας είναι τόσο μεγάλες που επιμένει να ελέγχει ένα τμήμα της Μεσογείου από ακτή σε ακτή μαζί με τη Λιβύη. Αυτό δεν αφήνει τη δυνατότητα τοποθέτησης αγωγού φυσικού αερίου μέσω αδιαμφισβήτητων εδαφών. Επιπλέον, η Τουρκία απαιτεί η παραγωγή φυσικού αερίου στην Κύπρο να γίνεται προς το συμφέρον της Βόρειας Κυπριακής Δημοκρατίας, η οποία δεν αναγνωρίζεται από καμία τρίτη χώρα και είναι βαθιά συνδεδεμένη με την ίδια την Τουρκία.
Τα επιχειρήματα της αμερικανικής πλευράς δημιούργησαν κάποιες αμφιβολίες. Η απομάκρυνση από το φυσικό αέριο για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής δεν είναι ευπρόσδεκτη στο ορατό μέλλον: ακόμη και η ΕΕ αναγνώρισε επίσημα την αεριοποίηση πέρυσι ως σημαντικό μέρος της στρατηγικής της για οικολογικό ενεργειακό περιβάλλον. Όσον αφορά την οικονομική σκοπιμότητα του έργου, τα στοιχεία υπέρ ή εναντίον του δεν είναι ακόμα πολύ καλά τόσο για τους υποστηρικτές όσο και για τους αντιπάλους του. Το κοινό δεν έχει δει ακόμη σοβαρούς υπολογισμούς. Το τρίτο επιχείρημα είναι το πιο διαφανές: πράγματι, η κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου σίγουρα θα περιπλέξει τις σχέσεις Ελλάδας, Κύπρου και Τουρκίας. Επιπλέον, οι Αμερικάνοι δεν θα ήθελαν να σημειωθούν τέτοιου είδους επιδείνωση πριν από το 2023, όταν οι Τούρκοι θα εκλέξουν τον πρόεδρό τους.
Κατέφυγαν στην άρνηση
Θα περίμενε κανείς ότι η σκληρή, αν και μη δημόσια δήλωση της αμερικανικής κυβέρνησης θα προκαλέσει θύελλα οργής από την Ελλάδα και την Κύπρο, για τις οποίες αυτό το έργο είναι εξαιρετικά σημαντικό. Αλλά τίποτα τέτοιο δεν συνέβη. Στην Αθήνα, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Γιάννης Οικονόμου επιβεβαίωσε την υποστήριξη του EastMed, αλλά αναγνώρισε ότι οι Έλληνες σκέφτονται επίσης «εναλλακτικές επιλογές» για την ενεργειακή ασφάλεια, όπως η τοποθέτηση καλωδίου υψηλής τάσης από την Αίγυπτο. Ο Κύπριος Πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης, ένας από τους πιο ένθερμους λομπίστες του έργου, κατήγγειλε τα μέσα ενημέρωσης για «πρόωρη ταφή» του αγωγού, αλλά δεν είπε τίποτα για να ενθαρρύνει τους υποστηρικτές της ιδέας. Απ’ έξω φαίνεται ότι η Αθήνα και η Λευκωσία παραιτήθηκαν από το υπό κατάρρευση έργο και, επιπλέον, ήταν πλήρως προετοιμασμένες για μια τέτοια εξέλιξη των γεγονότων.
Κάτι γίνεται πιο ξεκάθαρο αν δούμε τη θέση του Ισραήλ, που είναι βασικός παίκτης στο «ενεργειακό τρίγωνο». Ο κύριος υποστηρικτής του EastMed στη χώρα ήταν ο πρώην πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου. Παρόλα αυτά, ακόμη και υπό αυτόν (και την προηγούμενη ημέρα της υπογραφής της συμφωνίας για την κατασκευή του EastMed), ξεκίνησαν οι προμήθειες φυσικού αερίου στην Αίγυπτο. Τώρα ο Ναφτάλι Μπένετ, που αδιαφορεί παντελώς για αυτό το έργο, έχει γίνει Πρωθυπουργός της χώρας. Ταυτόχρονα, τον περασμένο Οκτώβριο, έγινε γνωστό ότι το Ισραήλ σχεδίαζε να κατασκευάσει έναν χερσαίο αγωγό φυσικού αερίου προκειμένου να διπλασιάσει τις προμήθειες μπλε καυσίμου στη χώρα των πυραμίδων. Με μια τόσο ενεργή πώληση πόρων, το Ισραήλ είναι απίθανο να έχει αρκετή χωρητικότητα για να γεμίσει τον αγωγό φυσικού αερίου σε άλλη στρατηγική κατεύθυνση.
Κρίνοντας από το γεγονός ότι κανείς δεν έχει δει ακόμη ένα συγκεκριμένο έργο αγωγού φυσικού αερίου, έχει κανείς την αίσθηση ότι υπήρχε μόνο στα μνημόνια των πολιτικών. Δεν έγιναν ουσιαστικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση και ίσως οι ηγέτες της Ελλάδας και της Κύπρου να ανάσαναν ακόμη και με ανακούφιση όταν έμαθαν ότι η κατάρρευση του παιδιού τους, μπορεί πλέον να αποδοθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Τουρκία.
Η ιστορία με τον EastMed δείχνει ξεκάθαρα ότι η κατασκευή αγωγών και γενικά η διαφοροποίηση των πηγών παροχής ενέργειας είναι ένα απίστευτα δύσκολο έργο που δεν μπορεί να επιλυθεί μόνο με «πολιτική βούληση». Οποιεσδήποτε δηλώσεις ότι οποιαδήποτε χώρα θα μπορέσει να απαλλαγεί από την «ενεργειακή εξάρτηση» με τη θέλησή της είναι τις περισσότερες φορές ένα πολιτικό παιχνίδι για το κοινό και όχι ένα καλά μελετημένο σχέδιο δράσης.
Πηγή: IZVESIJA bsgreeks.blogspot.com
