ANDREY MAKARYCHEV Carnegie
Η Μόσχα επιδιώκει να αναθεωρήσει την υπάρχουσα παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Το μεγαλύτερο λάθος της Φιλελεύθερης Ευρώπης θα ήταν να αποστεί απο τις βασικές της αξίες και να νομιμοποιήσει την προσέγγιση του Πούτιν στη διεθνή πολιτική.
17 Μαρτίου 2022
Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει αποκαλύψει μια σύγκρουση δύο θεμελιωδώς διαφορετικών αντιλήψεων ισχύος στις διεθνείς σχέσεις.
Από την πλευρά του εισβολέα, η ισχύς αφορά κυρίως την προβολή στρατιωτικής δύναμης και στοχεύει να καταστρέψει, να σκοτώσει και να εκφοβίσει. Από την πλευρά της ευρωατλαντικής δύσης, η ισχύς είναι εγγενώς κανονιστική. Βασίζεται σε κοινές αρχές και κανόνες καθώς και σε πολυμερείς θεσμούς που τους υποστηρίζουν. Ποτέ άλλοτε η αντίθεση μεταξύ των δύο φιλοσοφιών της ισχύος δεν ήταν τόσο ξεκάθαρη.
Αυτό που το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης θεωρούσε ως δύναμή της -η απόρριψη της (γεω)πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων, η αποκήρυξη των εθνικών εγωισμών και η μετατροπή της κυριαρχίας σε συναινετικό μηχανισμό λήψης αποφάσεων- θεωρούνται από τη Μόσχα ως συμπτώματα της αδυναμίας.
Το Κρεμλίνο πιστεύει ότι η ΕΕ δεν είναι σε θέση να ενεργήσει πολιτικά, έχει θυσιάσει τα εθνικά συμφέροντα για χάρη των υπερεθνικών θεσμών και έχει χάσει κυρίαρχες ιδιότητες απαραίτητες για τη διεθνή υποκειμενικότητα.
Δείτε τη δημόσια κακομεταχείριση του επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, Josep Borrell, ο οποίος επισκέφθηκε τη Μόσχα τον Φεβρουάριο του 2021 αμέσως μετά τη φυλάκιση του ηγέτη της αντιπολίτευσης της Ρωσίας Alexei Navalny. Αυτή η συνάντηση με τον Ρώσο υπουργό Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ ήταν σαφές σημάδι της περιφρόνησης από το Κρεμλίνο της ΕΕ ως διεθνούς παράγοντα.
Σχεδόν ένα χρόνο αργότερα, η Μόσχα δεν συμπεριέλαβε καν την ΕΕ στην ομάδα των συνομιλητών με τους οποίους ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν σκόπευε να συζητήσει τις απαιτήσεις ασφαλείας του απο τη Δύση.
Ως αποτέλεσμα, η Ρωσία του Πούτιν έχει διαγράψει συμβολικά την ΕΕ από το εξαιρετικά γεωπολιτικό της όραμα για τον κόσμο.
Η περιφρόνηση της Ρωσίας προς την ΕΕ μπορεί επίσης να εξηγηθεί από την αποτυχία των προθέσεων της Μόσχας να αποαμερικανοποιήσει την Ευρώπη και να αποκτήσει κάποια απτά οφέλη πολιτικής από μια ομάδα εθνικών συντηρητικών και λαϊκιστικών κομμάτων που υποστηρίζονται και προωθούνται από το Κρεμλίνο.
Αυτά τα σχέδια δεν έχουν πετύχει. Ακόμη και ο πλησιέστερος Ευρωπαίος ηγέτης στον Πούτιν, ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν, δεν άσκησε βέτο στο νέο πακέτο κυρώσεων κατά της Ρωσίας, ενώ ένας άλλος από τους υποστηρικτές του Πούτιν, ο ηγέτης της ιταλικής αντιπολίτευσης, ο λαϊκιστής Ματέο Σαλβίνι, ταξίδεψε στα ανατολικά σύνορα της Πολωνίας για να υποστηρίξει Ουκρανούς πρόσφυγες που κατάφεραν να ξεφύγουν από τον πόλεμο.
Η απογοήτευση της Ρωσίας απο τη φιλελεύθερη διεθνή τάξη έχει μακρά ιστορία και βασίζεται στην αδυναμία της χώρας να αποδεχθεί τους κανόνες της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου ως κατευθυντήριες αρχές της εσωτερικής και εξωτερικής της πολιτικής.
Η αποδοχή αυτών των αρχών θα άνοιγε το δρόμο για ενδεχόμενη αλλαγή καθεστώτος στη Ρωσία. Αυτό εξηγεί το σκεπτικό πίσω από την επίθεση του Πούτιν κατά του διεθνούς συστήματος μετά το 1991.
Η στρατηγική είναι να δείξει την ανικανότητα και την ασχετοσύνη της Ευρώπης, με την ελπίδα ότι θα επιτρέψει στη Ρωσία να ενισχύσει την επιρροή της σε μετασοβιετικές χώρες που, σύμφωνα με την αντίληψη της Μόσχας, αποτελούν μια «γκρίζα ζώνη» και στερούνται δυτικής προστασίας (Αρμενία, Λευκορωσία, Γεωργία, Μολδαβία, Ουκρανία).
Κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει ότι η Ρωσία μπορεί να επεκτείνει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ένα παρόμοιο όραμα σε ουδέτερες χώρες όπως η Φινλανδία και η Σουηδία.
Υπό αυτές τις συνθήκες, το σοβαρότερο λάθος από την πλευρά της φιλελεύθερης Ευρώπης θα ήταν να υποχωρήσει απο τις βασικές της αξίες και να δώσει οποιοδήποτε βαθμό νομιμότητας στην προσέγγιση του Πούτιν στη διεθνή πολιτική.
Το να παίζει ένα ασύμμετρο παιχνίδι με το Κρεμλίνο φέρνει στην Ευρώπη περισσότερα στρατηγικά οφέλη από την αποδοχή της εγκυρότητας της στρατιωτικοποιημένης και σε μεγάλο βαθμό απαρχαιωμένης διεθνούς εικόνας του Πούτιν.
Για να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τη Ρωσία, η Ευρώπη δεν χρειάζεται να αλλάξει την βασική της εξάρτηση από φιλελεύθερα πρότυπα. Απλώς θα έπρεπε να τα προσαρμόσει στη νέα κατάσταση του πολέμου. Αυτό θα πρέπει να περιλαμβάνει την επιβολή ενός άνευ προηγουμένου ολοκληρωμένου πακέτου κυρώσεων και την ενίσχυση της παράδοσης όπλων στην Ουκρανία.
Τα καλά νέα είναι ότι η σημερινή Ουκρανία φαίνεται να είναι πιο ευρωπαϊκή από ορισμένες κυβερνήσεις που εδρεύουν στην Ευρώπη.
Αυτή η χώρα με πληθυσμό περίπου 40 εκατομμυρίων είναι ενωμένη στην αποφασιστικότητά της να αντισταθεί και τελικά να νικήσει τη Ρωσία. Αγωνίζεται τόσο για την ανεξαρτησία της όσο και για την ασφάλεια ολόκληρης της Ευρώπης. Αυτά τα απλά γεγονότα πρέπει να αναγνωριστούν απερίφραστα από την ΕΕ.
Στο εγγύς μέλλον, η ΕΕ θα πρέπει να προχωρήσει προς την παροχή νομικού χαρακτηρισμού και ερμηνείας των στρατιωτικών θηριωδιών ως εγκλήματος πολέμου και να επιμείνει στις αντίστοιχες αποζημιώσεις που θα καταβάλει η Ρωσία στην Ουκρανία. Αυτή ακριβώς είναι η πολιτική δυναμική που χρειάζεται απεγνωσμένα η Ευρώπη. Διακυβεύεται η διατήρηση των αξιών της Δύσης.
Ο Andrey Makarychev είναι καθηγητής περιφερειακών πολιτικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Tartu.
Το Carnegie δεν παίρνει θεσμικές θέσεις σε θέματα δημόσιας πολιτικής. Οι απόψεις που διατυπώνονται εδώ είναι αυτές του συγγραφέα ή των συγγραφέων και δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα τις απόψεις του Carnegie, του προσωπικού του ή των διαχειριστών του.
Carnegie
