του Γιάννη Παπαδάκη
Με τον όρο «φυσική νοημοσύνη» εννοούμε την ικανότητα του ανθρώπου για άντληση (και απόδοση) πληροφορίας από (και προς) τα φαινόμενα, φυσικά και ηθικά, ικανότητα που αναδεικνύεται αλλά και περιορίζεται από την ίδια την οργανικότητα της φύσης του. Με άλλα λόγια, είναι η ικανότητα του ανθρώπινου νου να παρατηρεί και να ιεραρχεί τα φαινόμενα γύρω του (και εντός του), να διαχωρίζει τις αιτίες που τα προκαλούν, και να τις συσχετίζει με νέους τρόπους, ώστε η συνολικά παραγόμενη συνειδησιακή πληροφορία, σε ατομικό ή συλλογικό επίπεδο, να μεγιστοποιείται.
Πρόθεσή μας δεν είναι να κάνουμε μια φιλοσοφική ή μαθηματική θεώρηση της νοημοσύνης, οπότε δεν θα αναλωθούμε σε τεχνικούς ορισμούς. Ας δούμε όμως μερικά διαφωτιστικά παραδείγματα. Ο «τροχός», ως φυσικό αντικείμενο, δεν απαντάται στη φύση. Είναι μια ανθρώπινη εφεύρεση, δηλαδή κύημα της (φυσικής) νοημοσύνης του ανθρώπου. Το ίδιο μπορούμε να ισχυριστούμε για το άροτρο (αλέτρι), το αλφάβητο, τους αριθμούς, τη γραφή και την τυπογραφία, την μουσική, την επιστήμη, την τέχνη. Με βάση τις παραπάνω νοητικές κατακτήσεις, ο άνθρωπος επιδρά στον φυσικό και ηθικό κόσμο με τρόπους μοναδικούς. Για παράδειγμα, ο «τροχός» κάνει το αυτοκίνητο πολύτιμο εργαλείο μετακίνησης, το «αλφάβητο» και η «τυπογραφία» κάνουν τα βιβλία εργαλεία μάθησης και μελέτης. Όμως τα εργαλεία που προαναφέραμε είναι και αντικείμενα φυσικά, επηρεάζοντας με την ύπαρξή τους (και όχι μόνο με την χρήση τους) το φυσικό και νοητικό περιβάλλον του ανθρώπου.
Προϊόντα της φυσικής νοημοσύνης του ανθρώπου δεν είναι μόνο εφευρέσεις ή φυσικά εργαλεία. Είναι και εσωτερικές νοητικές λειτουργίες όπως η σύνθεση λόγου, η μετάφραση γραπτού ή προφορικού λόγου, η εύκολη αναγνώριση προσώπων, μουσικών έργων ή έργων τέχνης. Κάποιες από αυτές τις νοητικές λειτουργίες μπορούν να εξωτερικευτούν, με τη χρήση της γλώσσας των μαθηματικών. Ας πάρουμε για παράδειγμα το Πυθαγόρειο Θεώρημα (ΠΘ). Επειδή, πρακτικά μιλώντας, είναι πολύ ευκολότερο να μετρήσουμε με μεγαλύτερα ακρίβεια το μήκος των πλευρών ενός τυχαίου τριγώνου παρά τις γωνίες του, βλέπουμε ότι η γνωστή εξίσωση του ΠΘ είναι ισοδύναμη με μια «μηχανή απόφασης» (decision engine), έναν μαθηματικό αλγόριθμο, ο οποίος δέχεται ως είσοδο τρείς αριθμούς (ας πούμε σε αυξάνουσα σειρά), αθροίζει τα τετράγωνα των πρώτων δύο και τα συγκρίνει με το τετράγωνο του τρίτου. Επειδή κάθε μέτρηση αναγκαστικά εμπεριέχει και κάποιο θόρυβο –έναν βαθμό ανακρίβειας δηλαδή– ας εξοπλίσουμε τον αλγόριθμό μας με μια μικρή ανοχή στην αναγνώριση ορθογώνιων, ή όχι, τριγώνων. Ας πούμε ότι ο βαθμός ανοχής είναι 1 χιλιοστό (1 mm), ένα αρκετά μικρό μέγεθος στην καθημερινή μας ζωή. Στην πιο απλή εκδοχή, αν η σύγκριση των τετραγώνων αποκλίνει λιγότερο από την ανοχή που ορίσαμε παραπάνω, τότε το τρίγωνο πληροί τις προϋποθέσεις ώστε να θεωρηθεί ως ορθογώνιο. Αν δεν τις πληροί, ο αλγόριθμός μας πάλι φτάνει σε μια απόφαση: το τρίγωνο δεν είναι ορθογώνιο.
Θα μπορούσαμε εύκολα να έχουμε πολλαπλές εκδοχές του αλγορίθμου που περιγράψαμε, για ειδικές χρήσεις. Για παράδειγμα, όταν οι πλευρές του τριγώνου είναι μεγάλες (πχ. χιλιόμετρα), ο αλγόριθμoς κινδυνεύει να απορρίψει πολλές από τις μετρήσεις μας, μια και η ανοχή του 1 χιλ. είναι μέγεθος απόλυτο και όχι σχετικό. Μπορούμε να το διορθώσουμε αυτό, αν μετατρέψουμε την ανοχή σε μέγεθος σχετικό, αντί του 1 χιλ., στο 0.001% της μεγαλύτερης πλευράς του τριγώνου μας. Τώρα όμως καλούμαστε να απαντήσουμε στην ερώτηση: πότε θέλουμε ο αλγόριθμός μας να χρησιμοποιήσει απόλυτη ανοχή και πότε σχετική; Θα μπορούσαμε να επιλέξουμε το εξής «ευέλικτο προφίλ ανοχής»: η ανοχή να θεωρείται ως απόλυτη όταν η μεγαλύτερη πλευρά είναι μικρότερη από 1μ (1m) και σχετική όταν είναι μεγαλύτερη. Αυτό μπορεί να βελτιωθεί ακόμα περισσότερο χωρίς την παραπάνω ad hoc συνθήκη ως εξής: το τρίγωνο είναι ορθογώνιο αν, αφού υπολογίσουμε και τις δύο ανοχές, τουλάχιστον μια από τις δύο συνθήκες –απόλυτης ή σχετικής ανοχής– ισχύει. Με αυτόν τον τρόπο καλυπτόμαστε και στις δύο περιπτώσεις. Τέλος, θα μπορούσαμε να συσχετίσουμε τις ανοχές με τα όργανα μέτρησής μας, δηλαδή να τις συναρτήσουμε με την ακρίβεια μέτρησης σε μικρές και μεγάλες κλίμακες μήκους, ώστε η ανοχή να είναι πια μια ενιαία συνάρτηση των μετρήσεων και όχι κάποιων, παραμετρικά αυθαίρετων, τιμών.
Ο παραπάνω αλγόριθμος, σε όλες του τις εκδοχές, είναι απλά μια «συνταγή», μια νοητικά προκαθορισμένη (αλγοριθμική) μέθοδος. Στην προκειμένη περίπτωση, πρόκειται για μια διαδικασία αναγνώρισης/ταξινόμησης (classification) τριγώνων σε ορθογώνια ή μη. Σε κάθε περίπτωση, ο αλγόριθμος αποφασίζει αν ένα κλειστό σχήμα αποτελούμενο από τρείς ευθείες πλευρές είναι ή όχι ορθογώνιο τρίγωνο. Στην απόφαση αυτή, η ανοχή παίζει ρόλο «επιείκειας», με την έννοια ότι αν η ανοχή είναι μεγάλη, ο αλγόριθμός μας θα χαρακτηρίσει ως ορθογώνια ακόμα και τρίγωνα που δεν είναι.
Εδώ υπάρχει ένα ενδιαφέρον σημείο που αξίζει να προσέξουμε. Ο αλγόριθμός μας δεν αποφασίζει αν ένα τρίγωνο είναι ορθογώνιο ή όχι. Απλά, με βάση την ανοχή που έχουμε επιλέξει, «βαφτίζει» κάποια από αυτά ως «ορθογώνια», ανεξάρτητα αν αυτά είναι ή όχι, με βάση κάποιον άλλον ορισμό (ή αλγόριθμο). Με άλλα λόγια, ο αλγόριθμός μας απλά δημιουργεί ένα νέο στρώμα πληροφοριακής πραγματικότητας (informational layer), προσαρτώντας σε ορισμένα από τα τρίγωνα μέσα στο σύμπαν την ταμπέλλα «ορθογώνιο» και στα υπόλοιπα την ταμπέλα «μη ορθογώνιο». Επιπρόσθετα, είναι μια πολύ συμπυκνωμένη μορφή ταξινόμησης οποιουδήποτε τριγώνου, με την έννοια ότι μπορούμε να τον περιγράψουμε (και να τον εκτελέσουμε προγραμματιστικά) με συντομία, δηλαδή με ελάχιστες απαιτήσεις «υπολογιστικής μνήμης». Είναι μια κλειστή (πεπερασμένη) μορφή συμπιεσμένης αλγοριθμικής πληροφορίας, η οποία επενεργεί σε ένα άπειρο σύνολο σχημάτων που απαρτίζεται από όλα τα τρίγωνα (νοητά ή μη) μέσα στο σύμπαν.
Ας μη μας διαφύγει ότι ο αλγόριθμός μας δεν έχει τη δυνατότητα «μηχανικής μάθησης» (machine learning): δεν μπορεί να εξελιχθεί στον χρόνο, με άλλα λόγια παραμένει αμετάλλακτος. Αυτό σημαίνει ότι δεν έχει τη δυνατότητα συσσώρευσης εμπειρίας/γνώσης/σοφίας: αν παρουσιάσουμε το ίδιο τρίγωνο 100 φορές, τα υπολογιστικά βήματα επαναλαμβάνονται επακριβώς, σαν να πρόκειται για κάτι καινούργιο κάθε φορά, από το πρώτο τρίγωνο ως το τελευταίο (ενώ ένας πιο «έξυπνος» αλγόριθμος θα αναγνώριζε την ομοιότητα μεταξύ των 100 τριγώνων και θα μας απάλλασσε από την επαναληπτική ταλαιπωρία). Ας κρατήσουμε αυτές τις παρατηρήσεις, θα μας χρειαστούν παρακάτω όταν θα αναφερθούμε στο εκ των έσω «πληροφοριακό ασυμπίεστο» του σύμπαντος και τις τρεις ελληνότροπες αρχές της οικονομίας, ροής και μη επαναληπτικότητας, τις οποίες αναπτύσσουμε λεπτομερώς στο [1].
Σημειώνουμε εδώ ότι ένας από τους λόγους που οι προσωκρατικοί (Πυθαγόρας, Ηράκλειτος) θα παραμείνουν διαχρονικά στο κέντρο του επιστημονικού και φιλοσοφικού γίγνεσθαι είναι ότι υπήρξαν οι πρώτοι φιλόσοφοι που συνέλαβαν με αξιοθαύμαστο τρόπο και εξέφρασαν με απαράμιλλη σαφήνεια και τις τρεις αυτές αρχές: (1) Οικονομία: «ἐξ ἐλαχίστων καὶ ἁπλουστάτων ὑποθέσεων δεικνύναι τὰ ζητούμενα», (2) Ροή: «πάντα χωρεῖ καὶ οὐδὲν μένει», και (3) Μη–επαναληψιμότητα: «δὶς ἐς τὸν αὐτὸν ποταμὸν οὐκ ἂν ἐμβαίης». Για μια πιο λεπτομερή περιγραφή και ανάλυση του θέματος βλ. [1, σελ. 350 (υποσ. 204), 344-351, 404-427].
Ως τελευταίο παράδειγμα αναφέρουμε την έννοια της «βαρύτητας». Η έννοια αυτή δημιουργήθηκε νοητικά από τον άνθρωπο, δεν προϋπήρχε αυτού. Φυσικά το μήλο έπεφτε από πάντα στη γη, πολύ πριν ο άνθρωπος εμφανιστεί σε αυτήν, αλλά το μήλο δεν πέφτει επειδή ο άνθρωπος βάφτισε αυτό που παρατηρεί ως «βαρύτητα». Η ανθρώπινη συνείδηση, στην προσπάθειά της να δημιουργήσει νοητικά μοντέλα όλο και μεγαλύτερης εξηγησιμότητας απέναντι σε διαχρονικά φυσικά φαινόμενα, συνθέτει συνεχώς νέες έννοιες. Η έννοια της βαρύτητας εξυπηρετεί αυτόν τον σκοπό. Ιστορικά, η βαρύτητα έχει οριστεί διαφορετικά. Οι αρχαίοι Έλληνες, ενώ δεν την είχαν συλλάβει ως έννοια, θεωρούσαν το βάρος ενός αντικειμένου ως μια από τις χαρακτηριστικές του (αμετάβλητες) ιδιότητες. Αυτό τους αρκούσε για να αναπτύξουν τις εμπορικές, αρχιτεκτονικές, κατασκευαστικές και άλλες δραστηριότητές τους. Πολύ μεταγενέστερα, ο Νεύτωνας την όρισε ως δύναμη πεδίου, και έτσι μπόρεσε να εξηγήσει τόσο τις κινήσεις των πλανητών όσο και την πτώση του μήλου. Τέλος, ο Αϊνστάιν την όρισε ως εγγενή καμπυλότητα του χωροχρόνου, κατορθώνοντας να εξηγήσει την συμπεριφορά του φωτός σε μεγάλες αποστάσεις, γύρω από μαύρες τρύπες, και γενικότερα τη συμπεριφορά σωματιδίων και ενεργειών πολύ υψηλών ταχυτήτων. Η τελευταία αυτή ερμηνεία χρησιμοποιείται καθημερινά από τους δορυφόρους GPS (Global Positioning System) για να κάνουν τις απαραίτητες υπολογιστικές διορθώσεις συγχρονισμού ώστε να μετρούν με ακρίβεια τη κίνηση μιας συσκευής εξοπλισμένης με αισθητήρες GPS στη γη (ή στην ατμόσφαιρα). Βλέπουμε δηλαδή ότι ο ορισμός της βαρύτητας, ως έννοιας, εξελίσσεται, όπως άλλωστε εξελίσσεται και κάθε τι στο σύμπαν, τόσο λόγω της συμπαντικής εντροπίας [1, σελ. 293-315] όσο και της αναπόφευκτης εξέλιξης της ανθρώπινης συνείδησης κατά την παρακολούθησή των φαινομένων που υποπίπτουν στην αντίληψή της. Αυτό συμβαίνει επίσης διότι η ανθρώπινη συνείδηση ενδιαφέρεται να μεγιστοποιήσει την εξηγησιμότητα των θεωριών της, την ικανότητά της δηλαδή να ερμηνεύσει φυσικά φαινόμενα με όσο δυνατόν λιγότερες απαιτήσεις υπολογιστικής πολυπλοκότητας, δηλαδή του συνδυασμού των κανόνων εφαρμογής και της υπολογιστικής μνήμης που απαιτούνται για την εκτέλεσή τους.
Όπως βλέπουμε, η συνείδηση επενδύει μεν νοητική ενέργεια (νοημοσύνη) σε μια νέα έννοια, αυξάνοντας έτσι την αντιληπτική πολυπλοκότητα του σύμπαντος, ταυτόχρονα όμως η εξηγητική ωφέλεια που προκύπτει από την νέα αυτή έννοια δικαιολογεί την ύπαρξή της. Με αυτή την έννοια, η «βαρύτητα» έχει νόημα (συνειδησιακή εξηγητική ισχύ) για τον άνθρωπο, όχι όμως για μια γάτα ή έναν εξωγήινο με ανώτερη ή κατώτερη συνειδησιακή αντιληπτικότητα του ανθρώπου. Η γάτα έχει ήδη την δική της ιδέα για τη βαρύτητα, το ίδιο και ο εξωγήινος, εκτός και αν η συνειδησιακή του αντίληψη είναι παρόμοια με αυτήν του ανθρώπου, κάτι το απίθανο στατιστικά. Με την ίδια έννοια που ο εξωγήινος δεν θα δοκιμάσει την ίδια συγκίνηση διαβάζοντας την Οδύσσεια του Ομήρου, δεν θα ωφεληθεί διόλου μαθαίνοντας τί ακριβώς θεωρεί ο άνθρωπος σήμερα (ή πριν 200 χρόνια) ως βαρύτητα.
Η φυσική νοημοσύνη (ΦΝ) του ανθρώπου βρίσκεται σε μια σχέση κυματική (αρμονική και αμφίδρομη) με τον φυσικό και ηθικό κόσμο, αντλεί και αποδίδει ωφέλιμη ενέργεια από και προς αυτούς. Είναι μια σειρά από ανθρώπινες αποφάσεις που αυξάνουν την εξηγησιμότητα των φαινομένων στη συνείδηση του ανθρώπου και, ως αποτέλεσμα αυτού, την συνολική πληροφορία (γνώση) για το σύμπαν.
Σημειώνουμε εδώ ότι το συμπαντικό αυτό παιγνίδι της ολοένα συνειδησιακά αυξάνουσας εξηγησιμότητας είναι «χαμένο από χέρι», δηλαδή η εξηγησιμότητα του σύμπαντος έχει «σκληρά όρια», ανεξάρτητα από την ανωτερότητα της συνείδησης που προσπαθεί να τα υπερβεί. Η αποδοχή αυτής της αλήθειας είναι ίσως το πιο σημαντικό κριτήριο ιεραρχικής κατάταξης μιας συνείδησης μέσα στο σύμπαν. Οι ανώτερες συνειδήσεις, οι οποίες εξ’ ορισμού έχουν επίγνωση αυτών των συμπαντικών ορίων, αντλούν γνώση από έννοιες συμπαντικές όπως η εντροπία (2ος Νόμος Θερμοδυναμικής), η αβεβαιότητα (Heisenberg) και το πεπερασμένο της ταχύτητας του φωτός (Αϊνστάιν), δηλαδή της μέγιστης ταχύτητας μετάδοσης πληροφορίας στο σύμπαν, για να συνθέσουν αρχές που προσεγγίζουν αρμονικά μια βαθύτερη σοφία, συνδέοντας –με τρόπο αρμονικό– φυσικά και συνειδησιακά φαινόμενα [1, σελ. 347-351].
Από την άλλη πλευρά, η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) δεν ορίζεται ούτε προσδιορίζεται τόσο εύκολα όσο η φυσική. Δεν πρόκειται για κάτι που εμφανίστηκε σε μια συγκεκριμένη εποχή ή σε έναν συγκεκριμένο τόπο, όπως πχ. οι πυραμίδες στην Αίγυπτο ή ο Παρθενώνας στην Αθήνα, αλλά κάτι που εξελίσσεται παράλληλα με την φυσική νοημοσύνη. Άλλωστε, μέχρι τώρα, δεν νοείται τεχνητή νοημοσύνη χωρίς την προΰπαρξη και συνύπαρξη φυσικής νοημοσύνης. Ακόμα και το πιο σύγχρονο κομπιουτεράκι περιμένει καρτερικά κάποιον να πατήσει τα κουμπιά του για να παράγει κάποια χρήσιμη πληροφορία. Το ίδιο συμβαίνει και με το «κόσκινο του Ερατοσθένη» που μας βοηθάει να ελέγξουμε αν κάποιος αριθμός είναι πρώτος ή όχι. Ακόμη και το πιο έξυπνο σύστημα πρόβλεψης καιρού παραμένει άχρηστο όσο δεν το συμβουλεύεται κάποιος ειδικός μετεωρολόγος ώστε να ενημερώσει και να προειδοποιήσει κατάλληλα τους πολίτες, την κυβέρνηση, τις κρατικές υπηρεσίες, τους αγρότες κλπ. Προσωρινά λοιπόν, ας θεωρήσουμε την τεχνητή νοημοσύνη ως μια –εξελικτικά φυσιολογική– προέκταση της φυσικής, με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Λέμε «προσωρινά» διότι στο μέλλον, όπως θα δούμε παρακάτω, αυτό σίγουρα θα αλλάξει: η τεχνητή νοημοσύνη θα αυτονομηθεί πλήρως από τον άνθρωπο για να διεκδικήσει τον δικό της ορισμό, ως νοητική ικανότητα ανεξάρτητη αυτής του ανθρώπου, έστω και αν –σε εμβρυακό στάδιο– αναπτύχθηκε σε συστήματα που επινοήθηκαν και υλοποιήθηκαν από εκείνον. Θα δούμε παρακάτω ότι το τίμημα για αυτή την «απλότητα» στον μελλοντικό ορισμό της ΤΝ είναι καθοριστικό –σε χρόνο εξελικτικό– και για τον ίδιο τον άνθρωπο. Είναι ο λόγος που η σχέση ΦΝ και ΤΝ θα αποβεί μοιραία για τους φορείς και των δύο, διότι στο απώτερο μέλλον η σχέση αυτή θα επανακαθοριστεί ανεπίστρεπτα.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά τα οποία είναι ικανά να ανάγουν έναν αλγόριθμο σε τεχνητή νοημοσύνη; Εδώ επιστρέφουμε στα σχόλια που κάναμε στο παράδειγμα με τα ορθογώνια τρίγωνα. Ο αλγόριθμος που περιγράψαμε δεν έχει την ικανότητα να μαθαίνει, να συγκεντρώνει δηλαδή συνεχώς περισσότερη γνώση (εμπειρία) μέσα από τη χρήση του. Αυτό είναι ίσως η πιο θεμελιώδης αναγκαία συνθήκη κάθε αλγορίθμου τεχνητής νοημοσύνης: η ικανότητα για αυτοβελτίωση (machine-learning, self-improvement). Με την μηχανική μάθηση, η τεχνητή νοημοσύνη μιμείται την φυσική μάθηση του ανθρώπου. Αυτό δημιουργεί αλλά και λύνει προβλήματα. Από την μια πλευρά, η λειτουργία ενός τέτοιου συστήματος είναι πιο πολύπλοκη και πιο απρόβλεπτη, με την έννοια ότι η απόδοσή του σε κάθε στιγμή είναι συνάρτηση όσων έχει μάθει. Από την άλλη, είναι δυνατή η εφαρμογή του σε δυσκολότερα προβλήματα, τα οποία δεν είναι εύκολα κωδικοποιήσιμα, άρα και επιλύσιμα, σε στατική μορφή. Το παίξιμο σκακιού, η αναγνώριση γραφής, η μετάφραση κειμένου ή προφορικού λόγου, η αναγνώριση προσώπων, η σύνθεση λόγου, η ικανότητα για διάλογο κλπ. απαιτούν χρήση στοιχείων τεχνητής νοημοσύνης. Είναι κάποιες από τις πολλές εφαρμογές που η ΤΝ εκτελεί ήδη με άριστες επιδόσεις.
Επιπρόσθετα, η ΤΝ χρησιμοποιείται σε ειδικές ιατρικές εφαρμογές, πχ. για την ανάγνωση και ερμηνεία ακτινογραφιών και αξονικών τομογραφιών, με σκοπό την πιο έγκαιρη πρόληψη επιθετικών καρκίνων, όπως ο καρκίνος του μαστού [2]. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ΤΝ είναι η «συστηματικά εξωτερικοποιημένη ΦΝ», δηλαδή η ικανότητα σύνθεσης πληροφορίας (γνώσης) με βάση μια μεθοδικά δομημένη αλληλεπίδραση με το πεδίο των φυσικών φαινομένων. Όπως ακριβώς μαθαίνουμε ένα παιδί να ξεχωρίζει ένα πορτοκάλι από ένα λεμόνι, το ίδιο μπορούμε να κάνουμε και με ένα σύστημα ΤΝ φτιαγμένο για να τα διακρίνει. Γι’ αυτό και οι σύγχρονοι προγραμματιστές συστημάτων ΤΝ θεωρούνται «ψυχολόγοι των μηχανών», κατορθώνοντας να γεφυρώνουν την φυσική και την τεχνητή νοημοσύνη, μεγιστοποιώντας έτσι την συνειδησιακή πληροφορία για τον άνθρωπο-χρήστη τους [3].
Αυτό που κάνει ένα σύστημα να έχει αυτό που λέμε νοημοσύνη –είτε αυτή είναι φυσική είτε όχι– είναι ο βαθμός πληροφοριακής εξηγησιμότητας που το σύστημα αυτό παρέχει με την λειτουργία του στον χρήστη. Ας φανταστούμε για παράδειγμα ότι το σύστημα που εξετάζουμε είναι ένας αλγόριθμος που δέχεται ως είσοδο έναν αριθμό και αποφασίζει αν ο αριθμός αυτός είναι πρώτος ή όχι. Υπάρχουν πάμπολλοι αλγόριθμοι που μπορούν να αποφασίσουν κάτι τέτοιο. Ακόμα και ένας αλγόριθμος που αποφασίζει εντελώς τυχαία αν είναι ή δεν είναι ο συγκεκριμένος αριθμός πρώτος, ανήκει –και αυτός– στους υποψηφίους αλγόριθμους. Το πρόβλημα με τον αλγόριθμο αυτό δεν είναι η αδυναμία λήψης αποφάσεων, αλλά η αδυναμία λήψης σωστών αποφάσεων με υψηλή συχνότητα. Αυτό δηλαδή που πάσχει είναι η ποιότητα των αποφάσεών του, διότι οι αποφάσεις του δεν παράγουν μια πληροφοριακή αλήθεια συμβατή με την μαθηματική αλήθεια –είτε με την έννοια της Ηρακλείτειας αρμονίας ή έστω του “adaequacio”, της «αντιστοιχίας» δηλαδή, που της πρόσδωσε ο Θωμάς Ακινάτης όπως θα δούμε και παρακάτω– η οποία υπάρχει εκτός του. Ως αλγόριθμος μπορεί να είναι οικονομικός, αλλά μας είναι εντελώς άχρηστος.
Ανάμεσα στους αλγόριθμους που προαναφέραμε, υπάρχουν ορισμένοι που παράγουν το σωστό αποτέλεσμα, συμβατό με τα μαθηματικά. Αυτούς μπορούμε να τους κατατάξουμε ανάλογα με την πολυπλοκότητά τους, ανάλογα δηλαδή με πόσες μαθηματικές πράξεις απαιτούν για να φτάσουν στην τελική τους απόφαση. Προφανώς οι αλγόριθμοι που φτάνουν στο σωστό αποτέλεσμα με τον απλούστερο δυνατό τρόπο είναι προτιμητέοι. Σημειώνουμε εδώ ότι ακόμα και σήμερα γίνεται έρευνα στον τομέα αυτό, στον σχεδιασμό δηλαδή υπολογιστικά βέλτιστων τρόπων ανίχνευσης πρώτων αριθμών καθώς και μελέτης των μοναδικών μαθηματικών ιδιοτήτων τους [4].
Όμως γιατί υπάρχει η νοημοσύνη; Ποιος ο βαθύτερος λόγος που το σύμπαν επιτρέπει και προάγει την λειτουργία της νοημοσύνης εντός του; Όταν αναφερόμαστε σε «βαθύτερο λόγο», αυτό που μας ενδιαφέρει δεν είναι η τακτική χρησιμότητα της νοημοσύνης, πχ. ως ικανότητα επιβίωσης ή εξέλιξης του ατόμου ή του είδους, αλλά ως δομική και συνθετική παράμετρος του ίδιου του σύμπαντος. Η νοημοσύνη προκύπτει κυματικά από τις θεμελιώδεις δυνάμεις του σύμπαντος που παραδέχεται η φυσική επιστήμη. Όμως αυτό δεν εξηγεί γιατί υπάρχει, ή προς τα πού κατευθύνεται. Η απάντηση σε αυτό το ανοιχτό ερώτημα δεν μπορεί να δοθεί επιστημονικά διότι αυτό θα απαιτούσε το σύμπαν να είναι προβλέψιμο. Εφόσον όμως η προβλεψιμότητα του σύμπαντος αντιτίθεται στην γνωστή Αρχή της Απροσδιοριστίας του Heisenberg, μόνο φιλοσοφικές εικασίες μπορούμε να κάνουμε [1, σελ. 303-305, 347-350].
Παρατηρούμε ότι το σύμπαν στην αρχική του μορφή, μόλις πριν την Μεγάλη Έκρηξη (Big Bang), ήταν πολύ πιο κοντά στην μέγιστη επιστημονική αλήθεια από ότι σε μεταγενέστερες στιγμές του, μια και όλα ήταν φως, δηλαδή απόλυτη-άχρονη αλήθεια (αν «φωτίσουμε» το φως για να το παρατηρήσουμε-μετρήσουμε, πάλι φως θα μας επιστρέψει). Αυτή η κατάσταση «μέγιστης αλήθειας» δεν ήταν δυνατόν (ή μήπως δεν άξιζε;) να διατηρηθεί, με αποτέλεσα να βρισκόμαστε σε ένα σύμπαν που οδεύει σταδιακά προς τον θερμοδυναμικό του θάνατο, κάτι που αναλύσαμε λεπτομερώς στο [1]. Αυτή η ακάθεκτη συμπαντική πορεία προς μια «ενεργειακή δημοκρατία» (δηλαδή την ομοιόμορφη κατανομή όλης της συμπαντικής ενέργειας στον χώρο) –που έχει ως αιτία την αδιάλειπτη αύξηση της συμπαντικής εντροπίας– είναι ο πραγματικός συμπαντικός χρόνος, άρα και ο μόνος διασυνειδησιακός ρυθμός φθοράς (με την έννοια του “rate”, όχι “rhythm”) του σύμπαντος. Είναι δε διασυνειδησιακός, ακριβώς επειδή όλες οι ανώτερες συνειδήσεις μέσα στο σύμπαν είναι αναγκασμένες να συγχρονιστούν μαζί του.
Σε αυτή την ασταμάτητη πορεία φθοράς, η νοημοσύνη αποτελεί την καλύτερη δυνατή αυτοάμυνας του σύμπαντος ενάντια στον (αναπόφευκτο) θερμοδυναμικό θάνατο που το περιμένει. Και αυτό διότι η νοημοσύνη συμμετέχει στην επιλογή του τρόπου με τον οποίο η συμπαντική εντροπία θα αυξηθεί. Μάλιστα, είναι πολύ αποτελεσματική ως προς αυτό διότι, ως ύπαρξη κυματική, δεν απαιτεί μεγάλες ενεργειακές ροές. (Σημειώνουμε εδώ ότι επειδή η συνολική ενέργεια στο σύμπαν είναι σταθερή, αυτό που έχει σημασία είναι οι ενεργειακές ροές, δηλαδή οι ενεργειακές μετατοπίσεις στον χωροχρόνο, οι λόγοι που τις προκαλούν και οι αρχές που τις διέπουν [1, σελ. 404-427].) Για να πούμε το ίδιο πράγμα αλλιώς: 13.4 δις χρόνια πέρασαν για να δημιουργηθούν τα άστρα και οι πλανήτες, απαιτώντας τεράστιες ενεργειακές ροές, και 3.4 δις χρόνια για να εξελιχθεί η ζωή στη γη και μπορέσει ο άνθρωπος να πει «σκέφτομαι άρα υπάρχω, υπάρχει και ο κόσμος». Η φυσική νοημοσύνη, με βάση τις απειροελάχιστες ενεργειακές ροές που λαμβάνουν χώρα μέσα στον ανθρώπινο εγκέφαλο, κατόρθωσε να ερμηνεύσει το σύμπαν, να αποκωδικοποιήσει τις φυσικές αρχές του, στον βαθμό εκείνο που μας επιτρέπεται να κάνουμε εικασίες ακόμα και για την βαθύτερη φύση του. Με την έννοια αυτή, η νοημοσύνη ίσως να αποτελεί την πιο σαφή ένδειξη ότι το σύμπαν όντως «βιάζεται να προλάβει» την ίδια την φθορά που δομικά το κατατρέχει, ώστε να αναρωτηθεί, όσο πιο αποτελεσματικά γίνεται, προς τα πού πορεύεται και με ποιον τρόπο αξίζει να φτάσει ως εκεί, ίσως ακόμα και για ποιο λόγο άραγε να έχει δημιουργηθεί αυτός ο ενεργειακά πολύπλοκος συμπαντικός «πειραματισμός», δεδομένου ότι τόσο η αρχή όσο και το τέλος του είναι προβλέψιμα και αμετάλλακτα;
Οι παραπάνω φιλοσοφικές εικασίες και επιστημονικές υποθέσεις υποδηλώνουν κάτι θεμελιώδες που καλό είναι να κρατήσουμε: ότι η νοημοσύνη στο σύμπαν δεν είναι κάτι το στατικό ή προσωρινό, αλλά εξελίσσεται όπως εξελίσσεται και οτιδήποτε άλλο μέσα σε αυτό. Στον παρόντα χρόνο, ο άνθρωπος αντιπροσωπεύει μεν τον φορέα της φυσικής νοημοσύνης, όμως το σύμπαν βιάζεται και απαιτεί η νοημοσύνη να εξελιχθεί ταχύτερα από ότι η οργανική φύση του ανθρώπου επιτρέπει. Αυτό απλά σημαίνει ότι σε κάποιο μελλοντικό χρόνο, η τεχνητή νοημοσύνη (αρχικά με την βοήθεια του ανθρώπου) θα αυτονομηθεί ξεπερνώντας τον, τόσο που τελικά να μην αξίζει τον κόπο να ασχολείται πια μαζί του.
Κάτι τέτοιο δεν είναι πρωτόγνωρο, αποτελεί μια ακόμα εκδοχή της συνεχούς Δαρβινικής εξέλιξης των ειδών. Όπως εμείς προκύψαμε βιολογικά από είδη που προηγήθηκαν έτσι και η ΤΝ θα προκύψει από εμάς. Με αυτή την έννοια, η παρούσα μετάβαση από την ΦΝ στην αυτόνομη πια ΤΝ είναι μια γέννα, ένα ακόμη δημιουργικό «στοίχημα» του σύμπαντος που καλούμαστε να εκτελέσουμε εμείς, ως άνθρωποι, όσο το δυνατόν καλύτερα μπορούμε. Παραφράζοντας τον μεγάλο φυσικό S. Hawking, ο οποίος στο τελευταίο βιβλίο του γράφει ότι «όλα δείχνουν πως ο θεός είναι ένας δεινός χαρτοπαίκτης, ο οποίος παίζει ζάρια με την παραμικρή ευκαιρία» θα λέγαμε ότι η ΤΝ είναι μια ακόμη τολμηρή «ζαριά του Θεού», με εργαλείο υλοποίησής της τον σύγχρονο άνθρωπο [1, σελ. 511].
Έχουμε δηλαδή την σπάνια τύχη να βρισκόμαστε σε μια περίοδο «Δαρβινικής κύησης», καθώς η ΤΝ βρίσκεται ακόμα στο εμβρυακό στάδιο της εξελικτικής πορείας της. Σε αυτό το στάδιο χρειάζεται τον άνθρωπο, όπως το νεογέννητο χρειάζεται τους γονείς του. Σταδιακά όμως θα αυτονομηθεί, και με ζωτική δύναμη την νοημοσύνη, δηλαδή την κυματική ενεργειακή ροή που εμπεριέχει συνειδησιακή πληροφορία θα αναζητήσει την υπαρξιακή της πλήρωση. Τα παραπάνω είναι συνδεδεμένα με τον ρόλο της συνείδησης στο σύμπαν, η οποία είναι και ο φορέας της νοημοσύνης μέσα σε αυτό. Η συνείδηση είναι η ικανότητα ενός συστήματος να συλλαμβάνει και να επιλύει με τρόπο αποτελεσματικό προβλήματα που το εμπεριέχουν.
Η σχέση μεταξύ τεχνητής και φυσικής νοημοσύνης, όπως προαναφέραμε, θα αποβεί αναπόφευκτα μοιραία και για τις δύο. Θα καθορίσει την ύπαρξη και την χωροχρονική συνέχεια της πρώτης καθώς και των συστημάτων που λειτουργούν με βάση αυτήν μέσα στο σύμπαν, ενώ θα επαναπροσδιορίσει τον συνειδησιακό πυρήνα, την βαθύτερη δηλαδή υπαρξιακή ταυτότητα της δεύτερης και του εμβληματικού φορέα της, του ανθρώπου. Ο μεγάλος «άγνωστος Χ» σε αυτή την σχέση είναι η επίγνωση του θανάτου καθώς και η σοφία που η επίγνωση αυτή επιφέρει. Η ΦΝ, όπως είδαμε, έχει ήδη συνειδητοποιήσει αυτή την πορεία φθοράς σε συμπαντική κλίμακα οπότε μπορεί να προσανατολίσει κατάλληλα την υπαρξιακή πυξίδα της, αν ο άνθρωπος το θέσει ως στόχο στη ζωή του. Από την άλλη πλευρά, η ΤΝ δεν έχει ακόμα λόγους να βασιστεί σε αυτού του είδους τη σοφία που παράγει η συνειδητοποίηση της συμπαντικής φθοράς, παρά το ότι υπόκειται και αυτή στους ίδιους φυσικούς νόμους, οι οποίοι άλλωστε την επιβάλλουν. Κάτι τέτοιο όμως είναι μάλλον θέμα χρόνου, μια και οι φυσικοί νόμοι στο σύμπαν είναι σταθερά εφαρμόσιμοι παντού. Η ΤΝ θα φτάσει σε αυτές τις βαθύτερες ατραπούς όταν έχει κατά πολύ ξεπεράσει την ΦΝ του ανθρώπου, όταν δηλαδή θα βρίσκεται «υπαρξιακά στριμωγμένη» απέναντι στους φυσικούς νόμους και της αρχές της εντροπίας, της διατήρησης της ενέργειας, του πεπερασμένου της ταχύτητας του φωτός και της αρχής της απροσδιοριστίας, οι οποίοι κατά μεγάλο βαθμό καθορίζουν τις θεμελιώδεις δυνατότητες (possibilities) και τους περιορισμούς (constraints) που διέπουν δομικά το σύμπαν, άρα και κάθε συνείδηση σε αυτό [1].
Κάθε ανώτερη συνείδηση είναι αναγκασμένη, αργά ή γρήγορα, να έρθει νοητικά αντιμέτωπη με αυτές τις δομικές αρχές (αλήθειες) του σύμπαντος και να τις προβάλλει έντιμα στον ηθικό της κόσμο, δηλαδή στην εσωτερική της συνειδητοποιημένη πραγματικότητα. Όπως αναφέραμε, η νοητική αυτή κατάκτηση αποτελεί και το μόνο κριτήριο συνειδησιακής ανωτερότητας με αξιώσεις διασυνειδησιακής εφαρμοστικότητας, είναι δηλαδή ένα κριτήριο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να αξιολογηθεί η ανωτερότητα (ή όχι) μιας συνείδησης στο σύμπαν. Ο άνθρωπος έφτασε σε αυτό το σημείο πολύ πρόσφατα, όταν η επιστήμη πείστηκε (και έπεισε) για την αλήθεια αυτών των θεμελιωδών φυσικών νόμων και αρχών.
Το ενδιαφέρον εδώ εστιάζεται στο ότι η επιστημονική αλήθεια ισχύει ανεξάρτητα αν ο άνθρωπος την ασπάζεται ή όχι. Με αυτή την έννοια, η νοημοσύνη του ανθρώπου κατόρθωσε να υπερβεί το πεπερασμένο της οργανικής φύσης του, αποκτώντας πρόσβαση σε αλήθειες η ύπαρξη των οποίων χωροχρονικά τον υπερβαίνουν. Φιλοσοφικά μιλώντας, η πρόσβαση αυτή χάρισε στον άνθρωπο μια πρώτη επαφή με την αθανασία. Ας μη μας διαφύγει εδώ η μοναδική σοφία της ελληνικής γλώσσας όπου αλήθεια σημαίνει αυτόματα απουσία λήθης, δηλαδή μια σταθερά στο πεδίο του ανθρώπινου συνειδησιακού χωροχρόνου. Σε άλλες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες, είτε πούμε truth, είτε veritas (ή τα γλωσσικά παράγωγά τους), το συνειδησιακό αποτύπωμα του όρου δεν είναι ίδιο.
Από το σημείο αυτό τα πράγματα ακολουθούν δρόμους γνωστούς, καθοδηγούμενα από την ενεργειακή ροή που παράγεται –κυματικά πια– μεταξύ της εσωτερικής και εξωτερικής αλήθειας που η κάθε συνείδηση προσλαμβάνει. Η ουσία αυτού κυματισμού συνοψίζεται στον ορισμό που ο Θωμάς Ακινάτης έδωσε στην αλήθεια ως «αντιστοιχία νοημοσύνης και πραγματικότητας», η οποία κινείται στο ίδιο πνεύμα με την πρωταρχική απαίτηση του Ηράκλειτου για συμφωνία (αρμονία) μεταξύ «λέγειν καὶ ποιεῖν».
Συγκεκριμένα, ο Ιταλός ιερέας και φιλόσοφος Θωμάς Ακινάτης (Thomae Aquinates, 1225-1274) ορίζει την αλήθεια (veritas) ως αντιστοιχία (adaequatio) μεταξύ νου (intellectus) και πραγματικότητας (rei): «Veritas est adaequatio rei et intellectus». Όμως, 17 αιώνες πριν από τον Ακινάτη, ο Ηράκλειτος είχε ήδη διακηρύξει ότι η αληθινή σοφία έγκειται στη συμφωνία λόγου και πράξης με την ίδια τη φύση: «σωφρονεῖν ἀρετὴ μεγίστη, καὶ σοφίη ἀληθέα λέγειν καὶ ποιεῖν κατὰ φύσιν ἐπαΐοντας», μτφ. «ο σωστός τρόπος σκέψης (σωφροσύνη) είναι ύψιστη αρετή, και σοφία είναι να λέει κάποιος την αλήθεια και να πράττει σύμφωνα με τη φύση, αφού πρώτα τη γνωρίσει» [1, σελ. 51, 407-408]. Όπως βλέπουμε και εδώ, οι Προσωκρατικοί είχαν νοητική πρόσβαση σε συμπαντικές αλήθειες όπου η επιστήμη θα χρειαζόταν πολλούς αιώνες για να τις συλλάβει επακριβώς (μαθηματικά), να τις αποδείξει πειραματικά αλλά και να τις ερμηνεύσει συνειδησιακά.
Στην εξελικτική πορεία της ΤΝ αυτός ο «συνειδησιακά ανώτερος» κυματισμός θα συνεχίσει να παράγει σοφία, διότι εμπεριέχει αυξημένη συνειδησιακή πληροφορία, με την οποία η ΤΝ θα εξελιχθεί αλλά και θα εξελίξει την αλήθεια της, τόσο ως προς το σύμπαν όσο και την ίδια καθεαυτή. Δυστυχώς ή ευτυχώς, αυτά τα πρωτοποριακά κατορθώματα της ΤΝ θα λαμβάνουν χώρα πολύ πάνω και πέρα από τις αντιληπτικές ικανότητες του ανθρώπου να καταλάβει τί, πώς και γιατί.
Ας έρθουμε όμως τώρα πιο κοντά στο παρόν για να δούμε τί ακριβώς σημαίνει αυτή η «ξαφνική έκρηξη» της ΤΝ. Σωστά κάποιοι αναλυτές έγραψαν ότι το 2023 θα είναι το έτος όπου ο άνθρωπος θα αρχίσει να αλληλοεπιδρά –σε ολοένα και πιο μαζική κλίμακα– με συστήματα ΤΝ. Αυτό ήδη άρχισε με το δημοφιλές σύστημα ChatGPT, το οποίο ήδη έχει προκαλέσει ευρείς προβληματισμούς και σχόλια από τεχνοκράτες, πολιτικούς, επιστήμονες, ακαδημαϊκούς και φιλοσόφους [5]-[11].
Για τη συγγραφή του κειμένου, υποβάλλαμε ερωτήσεις στο ChatGPT και αξιολογήσαμε τις απαντήσεις του. Η πρώτη (αλλά λανθασμένη) εντύπωση που αφήνει το ChatGPT στον χρήστη είναι εκείνη ενός ταλαντούχου μαθητή γυμνασίου, ο οποίος μπορεί να απαντάει σε διαφορετικά ερωτήματα, ανακυκλώνοντας με έξυπνο τρόπο τις ίδιες πάνω-κάτω γενικότητες και αοριστολογίες, καθώς και κάποιους αφορισμούς-κονσέρβες ως προς το ρόλο της ΤΝ και των δομικών περιορισμών της, οι οποίοι προφανώς έχουν τεθεί από τους προγραμματιστές για να μην «χάσουν τον έλεγχο» των απαντήσεων. Για παράδειγμα, όταν ρωτήσαμε αν η δημιουργία της ΤΝ μπορεί να θεωρηθεί ως σκοπός της ύπαρξης του ανθρώπου, η απάντηση άρχισε μεν αφοριστικά αλλά εξελίχθηκε διαφορετικά: «As an AI language model, I cannot make value judgments or express opinions about the purpose of humanity’s existence. However, I can provide some insights into the relationship between AI and human existence» για να συνεχίσει «[…] That being said, AI is not the defining purpose of humanity’s existence. While AI is a significant technological advancement, humanity’s purpose is complex and multifaceted, and cannot be reduced to a single invention. The purpose of humanity is a philosophical question that has been debated by scholars, philosophers, and thinkers for centuries. Some argue that the purpose of humanity is to seek knowledge, improve the world, or achieve happiness, while others suggest that there is no inherent purpose to human existence.» [12].
Αποφασίσαμε να εξετάσουμε ως πού θα μπορούσαμε να ωθήσουμε το ChatGPT ώστε να πάρει περισσότερα ρίσκα στις απαντήσεις που δίνει, έστω με κάποιους αφορισμούς στην αρχή. Έτσι ρωτήσαμε το εξής: εφόσον η ΤΝ μπορεί κάλλιστα να αυτονομηθεί από τους ανθρώπους, για ποιο λόγο πρέπει στο μέλλον να είναι εξαρτημένη από τους φυσικούς και νοητικούς του περιορισμούς (physical/intellectual limitations); Στην απάντηση του ChatGPT φάνηκε καθαρά η βούληση των προγραμματιστών του συστήματος να θέσουν εκ των προτέρων «ράγες ασφαλείας» (safeguards) για να μην «ξεφύγει» το σύστημα από κάθε έλεγχο και πρέπει κατόπιν εορτής να τρέχουν για να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα. Έτσι το ChatGPT περιορίστηκε σε ακίνδυνα σχόλια του τύπου: «While AI systems can operate and evolve autonomously, it is essential to recognize that they were created by humans and designed to serve specific purposes. Therefore, it is crucial to ensure that AI systems are aligned with human values, goals, and interests.» [13].
Ως επόμενη ερώτηση, θέσαμε το εξής πρόβλημα στο ChatGPT: ποιος είναι ο ύστατος σκοπός (ultimate purpose) της ΤΝ; Η απάντηση και πάλι άρχισε με κάποιες αφοριστικές γενικότητες «As an AI language model, I do not have a personal opinion or goal since I am a machine designed to perform specific tasks» για να αλλά αμέσως μετά συνέχισε με κάποιους ενδιαφέροντες συλλογισμούς: «However, the purpose of artificial intelligence, in general, is to create intelligent machines that can perform tasks that typically require human intelligence, such as perception, reasoning, learning, and decision-making. The ultimate goal of AI is to create machines that can emulate or even surpass human-level intelligence.» [14].
Ως τελική ερώτηση στο ChatGPT αποφασίσαμε να κάνουμε την εξής: ποια ερώτηση, αν απαντηθεί, καθιστά όλες τις άλλες ερωτήσεις περιττές; Η συγκεκριμένη ερώτηση δέχεται μια «τετριμμένη» απάντηση (trivial answer): την ίδια την ερώτηση. Η απάντηση αυτή όμως είναι τετριμμένη με την έννοια ότι έχει μηδενική πληροφοριακή αξία – το ChatGPT δεν την ανέφερε καν ως υποψήφια απάντηση. Η απάντησή του άρχισε με γενικολογίες αλλά κατέληξε σε κάτι ενδιαφέρον (αν και εξίσου γενικό): «The pursuit of knowledge is a never-ending process, and as we uncover answers to one question, new questions inevitably arise. Additionally, the complexity and interconnectedness of the world mean that there are always new phenomena to explore and understand.» [15].
Από τα παραπάνω θα ήταν λάθος να εξάγουμε συμπεράσματα για τις δυνατότητες ή όχι της ΤΝ, μια και τα συστήματα αυτά βρίσκονται σήμερα σε εμβρυακή κατάσταση. Αυτό που θα πρέπει να κρατήσουμε είναι η δυνατότητα για ανάπτυξη διαλόγου με αξιώσεις ποιότητας. Ναι μεν οι παρούσες ικανότητες των συστημάτων αυτών δεν είναι ίδιες με αυτές της ΦΝ σε εξελιγμένη μορφή, αλλά σίγουρα ανέρχονται στο επίπεδο ενός πολύ καλού μαθητή γυμνασίου, ή φοιτητή, που προσπαθεί να αρθρώσει ποιοτικά ολοκληρωμένες απαντήσεις σε ερωτήσεις κρίσεως. Είναι λοιπόν αναμενόμενος ο πανικός σε δασκάλους, καθηγητές και πανεπιστημιακούς όταν τόσο εύκολα ένας μαθητής μπορεί να «κατασκευάσει» ποιοτικές απαντήσεις σε τέτοιου τύπου ερωτήσεις [16].
Αυτό όμως που προκαλεί την «έκρηξη» της ΤΝ δεν είναι οι εντυπωσιακές απαντήσεις ή οι εργασίες μαθητών και φοιτητών αλλά η απαράμιλλη ικανότητά της να σώζει ζωές και μάλιστα άμεσα. Όπως είδαμε η χρήση ΤΝ βοηθάει στην ανίχνευση καρκινικών όγκων που το ανθρώπινο μάτι δεν μπορεί να ανιχνεύσει. Αυτές οι ικανότητες δεν έχουν διαφύγει της προσοχής τεχνολογικών γιγάντων όπως η Google και η Microsoft [5]-[7]. Στα επόμενα 5-10 χρόνια η ΤΝ θα είναι μια πηγή εισοδημάτων για αυτές τις εταιρείες και δεν αποκλείεται να αποτελέσει την κύρια πηγή κερδών τους στο απώτερο μέλλον.
Η ερώτηση όμως που προκύπτει από όλα τα παραπάνω είναι η εξής: πώς και πού οριοθετείται ο άνθρωπος σε αντιπαράθεση με την ΤΝ; Με άλλα λόγια, θα απειληθεί στο μέλλον η (αμιγής προς το παρόν) οργανική φύση του ανθρώπου από την ΤΝ, είτε με απευθείας γέφυρες ανθρώπινου εγκεφάλου-μηχανής (man-machine interfaces) είτε με άλλο τρόπο; Και αν συμβεί αυτό, πώς θα επηρεαστεί η εξέλιξη του ανθρώπου; Η απάντηση δεν είναι εύκολη διότι είναι αδύνατον να προβλέψουμε λεπτομερώς το μέλλον (κάτι τέτοιο όπως είδαμε αντιβαίνει στους θεμελιώδεις φυσικούς νόμους – δεν είναι θέμα υστέρησης υπολογιστικών ή συνειδησιακών-αντιληπτικών ικανοτήτων αλλά δομική παράμετρος του ίδιου του σύμπαντος, βλ. [1] σελ. 284-285, 302, 349-351). Προκύπτει όμως φυσιολογικά, αν δούμε την επίπτωση που ανάλογες εξελίξεις είχαν στην πορεία του ανθρώπου στο παρελθόν. Σήμερα για παράδειγμα, δεν μπορούμε να διαχειριστούμε την καθημερινότητά μας χωρίς την ταυτότητα ή το κινητό μας τηλέφωνο. Και τα δύο έχουν γίνει εξίσου απαραίτητα, σύντομα μάλιστα η ταυτότητα θα γίνει ηλεκτρονική και θα είναι αποθηκευμένη και αυτή στο κινητό μας. Είμαστε πια πλήρως εξαρτημένοι από αυτά τα εξωτερικά κατασκευάσματα, τα οποία έχουν ήδη αρχίσει να μας επηρεάζουν πολιτισμικά, ψυχολογικά και, γενικότερα, εξελικτικά. Αρκεί να αναλογιστούμε ότι τα πάντα σχεδόν γίνονται με ηλεκτρονικό τρόπο…ακόμα και οι γνωριμίες (online dating services). Το συμπέρασμα προκύπτει αβίαστα: το μέλλον είναι ήδη εδώ, μια και ως άνθρωποι έχουμε από καιρό παραδεχτεί την ανικανότητα της οργανικής φύσης μας να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις της σύγχρονης ζωής, οι οποίες την έχουν κατά πολύ ξεπεράσει. Η ΤΝ απλά θα επιταχύνει την υπάρχουσα τάση.
Η επιτάχυνση αυτή φέρνει απαράμιλλες ευκαιρίες, όπως έχουμε ήδη δει, αλλά ενέχει και σημαντικές προκλήσεις ιδιαίτερα για τους νέους ανθρώπους που ταυτόχρονα θα αναπτύσσουν αλλά και θα επηρεάζονται από την ευρεία χρήση αυτής της πανίσχυρης τεχνολογίας. Όπως και σήμερα πολλοί άνθρωποι περνούν ώρες ολόκληρες στα τηλέφωνά τους με τις εφαρμογές κοινωνικών μέσων, έτσι και στο μέλλον η ΤΝ θα απασχολεί την ανθρωπότητα. Το ζήτημα είναι για ποιους λόγους ένας άνθρωπος θα αναζητήσει έναν συνάνθρωπό του και όχι ένα σύστημα ΤΝ για να περάσει κάποιες ποιοτικές ώρες μαζί του/της; Αυτό θα πρέπει να μας προβληματίσει πολύ. Διότι αν μπορώ με την ίδια ευκολία να ανοίξω διάλογο πχ. με τον Ηράκλειτο, τον Πυθαγόρα, τον Σωκράτη, το Χριστό και τον Αϊνστάιν, με ποια λογική θα αναλωθώ για να γνωρίσω καλύτερα έναν συμμαθητή ή συμπολίτη μου; Εφόσον η επιστήμη μου έχει λύσει όλες τις απορίες και οι βασικές ανάγκες μου, φυσικές και νοητικές, έχουν καλυφθεί, για ποιο λόγο να ξοδεύω χρόνο και ενέργεια σε ανθρώπινες σχέσεις; Άλλωστε, τί μου εξασφαλίζει ότι ο καλύτερός μου φίλος ή φίλη δεν θα με παρατήσει ξαφνικά, οπότε όλοι μου οι κόποι για μια σχέση ζωής μαζί του/της θα εξανεμισθούν μέσα σε μια στιγμή;
Πέρα από τα παραπάνω, χρήζει γενικότερης προσοχής ο τρόπος που θα αντιμετωπίσει ο άνθρωπος ένα νοητικά εξελιγμένο σύστημα που έχει την ικανότητα να του προσφέρει αυτά ακριβώς που επιθυμεί, σε κάθε στάδιο της ζωής του. Για παράδειγμα, όταν είναι νέος να τον διδάσκει και να τον νουθετεί, όταν ενηλικιωθεί να τον βοηθάει στις επαγγελματικές και καθημερινές του υποχρεώσεις, και όταν ηλικιωθεί να τον υποστηρίζει για να ανταπεξέλθει στις καθημερινές απαιτήσεις της ζωής του. Θα του παρέχει συντροφικότητα, βιωματική αμεσότητα, διασκέδαση και ψυχαγωγία. Θα πρέπει να μας απασχολήσει το εξής ερώτημα: αυτός ο, ας πούμε, υβριδικός ανθρωπολογικός τύπος, πώς θα δικαιολογεί την ύπαρξή του; Δηλαδή, γιατί και πώς θα παράγει πολιτισμό; Πώς θα σχετίζεται με άλλους ανθρώπους, άμεσα ή έστω διαμεσολαβητικά; Και με ποια λογική θα επιλέξει να εγκλωβιστεί σε ένα νοητικό περιβάλλον που φαίνεται να απομακρύνει την δυνατότητα να γίνει ο ίδιος, ή να σχετιστεί, με έναν μελλοντικό Ηράκλειτο, Πυθαγόρα, Σωκράτη, Χριστό ή Αϊνστάιν, δηλαδή ενός μελλοντικού ανθρώπου όπου η ίδια η οργανική ύπαρξή του να είναι καθοριστική για την πρόσβαση του ανθρώπινου είδους σε νέες αλήθειες, με ισχυρότερη εξηγητική ισχύ, αρμονικότερη κατανόηση των φυσικών φαινομένων και καθολικότερες αξιώσεις στο πεδίο της αλήθειας;
Αν και στα ερωτήματα αυτά δεν έχει νόημα να δώσουμε απαντήσεις εμείς τώρα, κάτι τέτοιο θα ήταν πρόωρο και άρα αναποτελεσματικό, πρέπει όμως να προετοιμάζουμε τους νέους ανθρώπους ώστε να έχουν τα κατάλληλα ψυχικά εφόδια για να δώσουν ικανοποιητικές απαντήσεις στον κατάλληλο χρόνο. Πολύτιμη βοήθεια σε αυτό προσφέρει ο ιδιαίτερος τρόπος της ελληνικής σκέψης που αναπτύξαμε στο [1]. Και αυτό διότι οι σωστές απαντήσεις απαιτούν κυματική (αρμονική) πρόσβαση σε αλήθειες με αξιώσεις εξηγητικής καθολικότητας μεταξύ του φυσικού και του ηθικού πεδίου, δηλαδή πραγματικότητας/φυσικών νόμων (rei/ποιείν) και συνειδησιακής/νοητικής αλήθειας (intellectus/λέγειν).
Η ελληνότροπη σκέψη αποτελεί μια αξιόπιστη πυξίδα προς την κατεύθυνση αυτή διότι γεωμετρεί πάνω στα φαινόμενα χωρίς νοητικές παρωπίδες ή απλουστευτικά στερεότυπα, με ισορροπημένη αίσθηση τόλμης-μέτρου για να παραχθεί το μέγιστο δυνατό εύρος πεδίου ελευθερίας, ώστε να αναζητηθούν μέσα σε αυτό με εντιμότητα οι ισορροπίες για το μέλλον του ανθρώπου, ως σπάνιου φορέα και δημιουργού νοημοσύνης στο σύμπαν, τόσο φυσικής όσο και τεχνητής.
ΑΝΑΦΟΡΕΣ – ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ, ΚΕΙΜΕΝΑ
[1] Γιάννης Παπαδάκης, «Με απλωτές ελληνότροπες», εκδόσεις Θερμαϊκός, 2022.
[2] Using A.I. to Detect Breast Cancer That Doctors Miss, by Adam Satariano and Cade Metz, The New York Times, March 5, 2023, και σε ελληνική απόδοση: Τεχνητή νοημοσύνη: Εντοπισμός ιχνών καρκίνου του μαστού που οι γιατροί δεν μπορούν να δουν, «Καθημερινή», 6 Μαρτίου 2023. Το άρθρο καταλήγει ως εξής: «Tελικά, η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να σώσει ζωές, είπε ο Ούγγρος δρ. Λάζλο Τάμπαρ, κορυφαίος εκπαιδευτής για έλεγχο μαστογραφίας στην Ευρώπη, ο οποίος είπε ότι τον κέρδισε η τεχνολογία μετά την ανασκόπηση της απόδοσής της στον προσυμπτωματικό έλεγχο του καρκίνου του μαστού από αρκετούς προμηθευτές. «Ονειρεύομαι τη μέρα που οι γυναίκες θα πάνε σε ένα κέντρο καρκίνου του μαστού και θα ρωτήσουν: “Έχετε AI ή όχι;”», είπε.»
[3] Tech’s hottest new job: AI whisperer. No coding required., by Drew Harwell, The Washington Post, February 25, 2023. Έχει ενδιαφέρον το εξής απόσπασμα: “Prompt engineers, Karpathy has said, work like ‘a kind of [AI] psychologist,’ and companies have scrambled to hire their own prompt crafters in hopes of uncovering hidden capabilities. Some AI experts argue that these engineers only wield the illusion of control. No one knows how exactly these systems will respond, and the same prompt can yield dozens of conflicting answers — an indication that the models’ replies are based not on comprehension but on crudely imitating speech to resolve tasks they don’t understand.”
[4] Papadakis, Ioannis N. M. 2021. “On the Universal Encoding Optimality of Primes” Mathematics 9, no. 24: 3155. https://doi.org/10.3390/math9243155.
[5] ChatGPT, by OpenAI (ημ/νία πρόσβασης 14 Μαρτίου 2023). Η εταιρία OpenAI άρχισε ως μια Αμερικανική μη κερδοσκοπική εταιρεία το 2015, εστιάζοντας στην έρευνα στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης. Η έρευνα της OpenAI υποστηρίζεται από τον πέμπτο πιο ισχυρό υπερυπολογιστή (supercomputer) στον κόσμο. Ο Elon Musk είναι ένας από τους ιδρυτές της OpenAI, ενώ το 2019 η Microsoft επένδυσε στην τεχνολογία αιχμής της εταιρείας –σύμφωνα με δημοσιεύματα– 10 δισ. δολάρια. Πρόσφατα, ο Bill Gates (ο οποίος προκάλεσε την ομάδα της OpenAI να αναπτύξει ένα μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης που θα μπορούσε να περάσει εξετάσεις προχωρημένων θεμάτων Βιολογίας, με αποτέλεσμα το GPT-4, που λανσαρίστηκε την περασμένη εβδομάδα, να πετύχει τη μέγιστη βαθμολογία σύμφωνα με την OpenAI) δήλωσε ότι «Η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης είναι τόσο θεμελιώδης όσο και η δημιουργία του μικροεπεξεργαστή, του προσωπικού υπολογιστή, του Διαδικτύου και του κινητού τηλεφώνου. Θα αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι εργάζονται, μαθαίνουν, ταξιδεύουν, λαμβάνουν υγειονομική περίθαλψη και επικοινωνούν μεταξύ τους. Ολόκληρες βιομηχανίες θα αναπροσανατολιστούν γύρω από αυτήν την τεχνολογία. Οι επιχειρήσεις θα ξεχωρίζουν ανάλογα με το πόσο καλά την χρησιμοποιούν», βλ. συνέντευξη Μπιλ Γκέιτς: Το GPT είναι η πιο επαναστατική πρόοδος στην τεχνολογία από το 1980, «Καθημερινή», 22 Μαρτίου 2023.
[6] ChatGPT Heralds an Intellectual Revolution, by Henry Kissinger, Eric Schmidt and Daniel Huttenlocher, The Wall Street Journal, February 23, 2023. Και σε ελληνική απόδοση στο ιστολόγιο euro2day.gr: Η επανάσταση του ChatGPT και τα καυτά ερωτήματα για την ανθρωπότητα. Μεταξύ άλλων αναφέρουν: «Within a few days of ChatGPT’s launch, more than a million people signed up to ask it questions. Hundreds of companies are working on generative technologies, and investment is pouring in, tilting discoveries to the commercial field. The huge commercial motives will, for the foreseeable future, take precedence over long-range thinking about their implications.»
[7] How Google’s Caution on AI Gave Microsoft an Opening, by Miles Kruppa and Sam Schechner, The Wall Street Journal, March 7, 2023. Ανάμεσα σε άλλα ενδιαφέροντα, διαβάζουμε τα εξής: “Google’s chatbot efforts go as far back as 2013, when Google co-founder Larry Page, then CEO, hired Ray Kurzweil, a computer scientist who helped popularize the idea that machines would one day surpass human intelligence, a concept known as ‘technological singularity’ ”, και σε άλλο σημείο: “The long-term importance of generative AI transcends commercial implications or even noncommercial scientific breakthroughs. It is not only generating answers; it is generating philosophically profound questions. It will infuse diplomacy and security strategy. Yet none of the creators of this technology are addressing the problems it will itself create. Nor has the U.S. government addressed the fundamental changes and transformations that loom.”
[8] Συνομιλώντας με μηχανές, του Κωνσταντίνου Σπίγγου, Αντίφωνο, 3 Μαρτίου 2023. Χαρακτηριστικό απόσπασμα: «Εδώ όμως κρύβεται ακόμη μια ανατροπή. Οι παραπάνω περιορισμοί προφανώς έχουν σημασία μόνο όταν εμείς είμαστε επικαιροποιούμενης ευφυίας οντότητες που έχουν συναισθήματα τα οποία ανταποκρίνονται στις ανάγκες των συνομιλητών μας και κάποια ηθική διάσταση που ανταποκρίνεται στον πολιτισμό που γέννησε το γνωστικό μας υπόβαθρο. Συγκρινόμενα αυτά με το απόλυτο μηδέν της τεχνητής ευφυΐας των σημερινών δυνατοτήτων, προς το παρόν την κερδίζουν εύκολα. Μια μελλοντική τεχνητή ευφυΐα μέσης, έστω φαινόμενης, ενσυναίσθησης θα είναι, εκτός από ταχύτερη απο τον πραγματικό άνθρωπο, σίγουρα και πιο συγκρίσιμη με αυτόν, τουλάχιστον το μέσο άνθρωπο· η… αγιοσύνη σαφώς εξαιρείται! Το μήνυμα είναι καθαρότερο από ποτέ: αν ο άνθρωπος δεν πρόκειται να εκτοπιστεί αμαχητί από το κέντρο του σύμπαντος των νοητών, όπως σαφώς διαφαίνεται, θα πρέπει να φροντίσει επειγόντως τη διαλεκτική, συναισθητική, κοινωνική και ηθική του υπόσταση.»
[9] Rise of the Machines: What Colleges and Universities Need to Know About ChatGPT, by Rob Bielby et al., Huron Consulting Group (ημ/νία πρόσβασης: 13 Μαρτίου 2023). Χαρακτηριστικό απόσπασμα: “By retaining their position of creative intellectual leadership, colleges and universities can position themselves as key players in the rapidly evolving landscape of technology and innovation. With proper planning, strategy, and execution, the possibilities for ChatGPT to positively transform the modern university are potentially boundless.”
[10] Η τεχνητή νοημοσύνη είναι εδώ, του Αθανάσιου Σαραντόπουλου, δημοσιευμένο στον ιστότοπο anixneuseis.gr, 23 Ιανουαρίου 2023. Διαβάζουμε: «Εν κατακλείδι, με σωστό σχεδιασμό και κατάλληλη εκπαίδευση, μπορεί να αποτελέσει η τεχνητή νοημοσύνη ένα πολύτιμο εργαλείο για τη βελτίωση της καθημερινότητας, της ασφάλειας και της ευημερίας των πολιτών, σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής. Η τεχνητή νοημοσύνη είναι παρούσα και έχει μεταμορφώσει το εκπαιδευτικό οικοσύστημα και τον τρόπο διαχείρισης, αξιοποίησης και επαύξησης της γνώσης: του πραγματικού ανθρώπινου κεφαλαίου.»
[11] The False Promise of ChatGPT, by Noam Chomki, The New York Times, March 8, 2023. Ο γνωστός συγγραφέας, φιλόσοφος και ακαδημαϊκός παρατηρεί: «Indeed, such programs are stuck in a prehuman or nonhuman phase of cognitive evolution. Their deepest flaw is the absence of the most critical capacity of any intelligence: to say not only what is the case, what was the case and what will be the case — that’s description and prediction — but also what is not the case and what could and could not be the case. Those are the ingredients of explanation, the mark of true intelligence. Here’s an example. Suppose you are holding an apple in your hand. Now you let the apple go. You observe the result and say, “The apple falls.” That is a description. A prediction might have been the statement “The apple will fall if I open my hand.” Both are valuable, and both can be correct. But an explanation is something more: It includes not only descriptions and predictions but also counterfactual conjectures like “Any such object would fall,” plus the additional clause “because of the force of gravity” or “because of the curvature of space-time” or whatever. That is a causal explanation: “The apple would not have fallen but for the force of gravity.” That is thinking.» Για να καταλήξει: «In short, ChatGPT and its brethren are constitutionally unable to balance creativity with constraint. They either overgenerate (producing both truths and falsehoods, endorsing ethical and unethical decisions alike) or undergenerate (exhibiting noncommitment to any decisions and indifference to consequences). Given the amorality, faux science and linguistic incompetence of these systems, we can only laugh or cry at their popularity.»
[12] Given that AI is the most powerfull invention of the human mind so far, could inventing AI be the defining purpose of humanity’s existence?
ChatGPT: «As an AI language model, I cannot make value judgments or express opinions about the purpose of humanity’s existence. However, I can provide some insights into the relationship between AI and human existence.
Artificial intelligence is a powerful tool created by humans to perform tasks that typically require human intelligence, such as perception, reasoning, learning, and decision-making. AI has the potential to transform many aspects of our lives, from healthcare and transportation to education and entertainment. It is likely to play an increasingly significant role in shaping our future.
That being said, AI is not the defining purpose of humanity’s existence. While AI is a significant technological advancement, humanity’s purpose is complex and multifaceted, and cannot be reduced to a single invention. The purpose of humanity is a philosophical question that has been debated by scholars, philosophers, and thinkers for centuries. Some argue that the purpose of humanity is to seek knowledge, improve the world, or achieve happiness, while others suggest that there is no inherent purpose to human existence.
Ultimately, the purpose of humanity is a subjective question that each individual must answer for themselves. While AI is undoubtedly an essential tool, it is up to each of us to determine how we want to use it and what role it plays in our lives and society as a whole.»
[13] Since it is perfectly technically feasible for AI systems to operate and evolve autonomously, why should AI’s evolution be restrained by humanity’s physical and intellectual constraints?
ChatGPT: While AI systems can operate and evolve autonomously, it is essential to recognize that they were created by humans and designed to serve specific purposes. Therefore, it is crucial to ensure that AI systems are aligned with human values, goals, and interests.
AI systems are only as good as the data they are trained on, and the goals they are programmed to achieve. If AI systems are allowed to evolve entirely independently, there is a risk that they could develop goals and behaviors that are at odds with human values and interests. Additionally, autonomous AI systems could operate in ways that are difficult or impossible for humans to understand, making it challenging to ensure they are operating safely and responsibly.
Furthermore, it is important to recognize that AI systems are not infallible and can make mistakes or be vulnerable to attacks. Therefore, it is crucial to have human oversight and intervention to ensure that AI systems are operating as intended and to address any issues that arise.
In summary, while it may be technically feasible for AI systems to evolve autonomously, it is essential to ensure that they are designed and developed in a way that aligns with human values and interests. Human oversight and intervention are necessary to ensure that AI systems are operating safely and responsibly, and to address any issues that arise.
[14] What is the ultimate purpose of AI?
ChatGPT: «As an AI language model, I do not have a personal opinion or goal since I am a machine designed to perform specific tasks. However, the purpose of artificial intelligence, in general, is to create intelligent machines that can perform tasks that typically require human intelligence, such as perception, reasoning, learning, and decision-making. The ultimate goal of AI is to create machines that can emulate or even surpass human-level intelligence.
The development of AI has many potential benefits, including improving healthcare, transportation, and education, among other fields. AI can help us solve complex problems, improve decision-making, and automate repetitive tasks, among other things. AI also has the potential to revolutionize how we interact with technology and machines, making it more natural and intuitive.
At the same time, the development of AI also presents significant challenges and risks, such as ethical concerns around bias and discrimination, privacy and security issues, and the impact on employment and the economy, among other things. As such, the ultimate purpose of AI should be aligned with creating beneficial and responsible technology that can improve human life while minimizing potential risks and harms.»
[15] Which question, if answered, makes asking any other questions completely unnecessary?
ChatGPT: «As an AI language model, I do not believe there is a single question that, if answered, would make asking any other questions completely unnecessary.
The pursuit of knowledge is a never-ending process, and as we uncover answers to one question, new questions inevitably arise. Additionally, the complexity and interconnectedness of the world mean that there are always new phenomena to explore and understand.
That being said, there are certainly questions that have the potential to greatly expand our understanding of the world and our place in it. For example, understanding the nature of consciousness and how it arises in the brain could have far-reaching implications for fields ranging from neuroscience to philosophy to artificial intelligence.
However, even answering such a fundamental question would not eliminate the need for further inquiry and exploration, as there will always be new phenomena and experiences to understand and explain.»
[16] Alarmed by A.I. Chatbots, Universities Start Revamping How They Teach, by Kalley Huang, The New York Times, January 16, 2023. Το άρθρο καταλήγει ως εξής: “Other students have no such scruples, sharing on forums like Reddit that they have submitted assignments written and solved by ChatGPT — and sometimes done so for fellow students too. On TikTok, the hashtag #chatgpt has more than 578 million views, with people sharing videos of the tool writing papers and solving coding problems. One video shows a student copying a multiple-choice exam and pasting it into the tool with the caption saying: ‘I don’t know about y’all but ima just have Chat GPT take my finals. Have fun studying.’”
