Emil Avdaliani
Ο Wang Yi και ο Muhammad Javad Zarif μετά την υπογραφή συμφωνίας, στις 27 Μαρτίου 2021, φωτογραφία από το πρακτορείο ειδήσεων Fars μέσω της Wikipedia
ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Η πρόσφατα υπογεγραμμένη συμφωνία Κίνας-Ιράν δημιουργεί τόσες ερωτήσεις όσο και απαντήσεις. Ένα πράγμα είναι σαφές: η Κίνα έχει αναλάβει δράση σε μια στιγμή που οι ΗΠΑ υποβαθμίζουν την παρουσία τους στη Μέση Ανατολή και οι σχέσεις τους με τα αραβικά κράτη έχουν τεθεί υπό αμφισβήτηση.
Στις 27 Μαρτίου, η Κίνα και το Ιράν υπέγραψαν μια εκτεταμένη συμφωνία στην Τεχεράνη. Ούτε η ιρανική ούτε η κινεζική ηγεσία αποκάλυψαν λεπτομέρειες, αλλά οι αναλυτές πιστεύουν ότι ήταν σε μεγάλο βαθμό το σχέδιο των 18 σελίδων που διέρρευσε και δημοσιεύθηκε πέρυσι από τους New York Times.
Το σχέδιο περιγράφει λεπτομερώς μια δυνητική κινεζική επένδυση 400 δισεκατομμυρίων δολαρίων στις βιομηχανίες πετρελαίου και φυσικού αερίου του Ιράν, στις τηλεπικοινωνίες, στους λιμένες, στους σιδηροδρόμους και σε άλλους τομείς για ένα τέταρτο του αιώνα. Η Κίνα θα λάβει, σε αντάλλαγμα, ιρανικό πετρέλαιο υπό προνομιακούς όρους. Αυτό θα σήμαινε ότι το Πεκίνο, παρά τις βαριές κυρώσεις των ΗΠΑ, θα εξακολουθήσει να χρησιμοποιεί το ιρανικό πετρέλαιο. Αυτό θα ήταν πολύ προς το συμφέρον της Τεχεράνης, καθώς οι οικονομικές κυρώσεις έχουν αποδεκατίσει τις βιομηχανίες πετρελαίου και φυσικού αερίου του Ιράν.
Το σχέδιο ανέφερε επίσης την εμβάθυνση της στρατιωτικής συνεργασίας μεταξύ των χωρών, συμπεριλαμβανομένων κοινών ασκήσεων, στρατιωτικής έρευνας και ανταλλαγής πληροφοριών. Η Κίνα έχει πραγματοποιήσει δύο ναυτικές ασκήσεις με το Ιράν και τη Ρωσία στο πλαίσιο της καταπολέμησης της πειρατείας και της αντιτρομοκρατίας – μια λεπτή ένδειξη της συμμετοχής των Κινέζων στην ασφάλεια των οδών εμπορίου πετρελαίου από τη Μέση Ανατολή προς τον Ινδο-Ειρηνικό.
Αλλά η εστίαση στη συμφωνία της Κίνας με το Ιράν δεν αποκαλύπτει την πλήρη εικόνα. Το Πεκίνο έχει θέσει τις απόψεις του σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή. Η συμφωνία με το Ιράν δεν σημαίνει συνεργασία μόνο με την Ισλαμική Δημοκρατία. Για το Πεκίνο, το Ιράν είναι ένα κομμάτι στη σκακιέρα.
Σκεφτείτε την περιοδεία στη Μέση Ανατολή που πραγματοποιήθηκε τον περασμένο μήνα από τον υπουργό εξωτερικών Wang Yi της Κίνας, κατά την οποία επισκέφθηκε όχι μόνο το Ιράν αλλά και τη Σαουδική Αραβία, τα ΗΑΕ, την Τουρκία, το Ομάν και το Μπαχρέιν. Ο περιορισμός στο Ιράν δεν θα ήταν επωφελής για το Πεκίνο, καθώς άλλες περιφερειακές δυνάμεις αναζητούν στην Κίνα πιθανές επενδύσεις και εξετάζουν πώς να ερμηνεύσουν την επανεκτίμηση της Ουάσινγκτον για την πολιτική της στη Μέση Ανατολή.
Μια μικρή ένδειξη του οράματος της Κίνας σε ολόκληρη την περιοχή είναι η προθυμία της να φιλοξενήσει άμεσες συνομιλίες μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων. Η China Daily, όργανο του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος, ανέφερε ότι το Πεκίνο έχει ένα σχέδιο πέντε σημείων «για την επίτευξη ασφάλειας και σταθερότητας στη Μέση Ανατολή, προσφέροντας εποικοδομητικές ενισχύσεις στον διάλογο Παλαιστίνης-Ισραήλ, την επανάληψη της πυρηνικής συμφωνίας του Ιράν και τη δημιουργία ενός πλαισίου ασφαλείας σε αυτήν την περιοχή. ”
Ορισμένοι αναλυτές ξεχνούν τη ρωσική διάσταση στην ανάπτυξη των σχέσεων Κίνας-Ιράν. Οι σχέσεις Ρωσίας-Κίνας έχουν εισέλθει σε μια νέα εποχή συνεργασίας σε σχεδόν όλους τους τομείς. Η Κίνα είναι αναμφίβολα πολύ ισχυρότερη από καθαρή οικονομική άποψη, αλλά και οι δύο πλευρές είναι πρόθυμες να αναδείξουν την ισορροπία της συνεργασίας τους. Σε αντίθεση με την Κεντρική Ασία ή την περιοχή της Αρκτικής, όπου η Κίνα και η Ρωσία είναι πιο πιθανό να ανταγωνιστούν, η Μέση Ανατολή θα μπορούσε να είναι μια περιοχή όπου μπορούν να συνεργαστούν.
Για τη Ρωσία, η κινεζική επιρροή στην ευμετάβλητη περιοχή θα βοηθούσε στον περιορισμό των γεωπολιτικών φιλοδοξιών της Δύσης. Όσο η δυτικο-ρωσική αντιπαλότητα συνεχίζεται, η κινεζική επιρροή θα χαιρετιστεί από τη Μόσχα και θα θεωρηθεί απαραίτητο συστατικό για την εξισορρόπηση της Δύσης και, σε ορισμένες περιπτώσεις, θα μπορούσε να την συμπιέσει πλήρως.
Σε πολλές περιοχές σε ολόκληρη την Ευρασία, η Ρωσία συνεργάζεται στενά με περιφερειακούς φορείς για να κρατήσει τη Δύση σε απόσταση. Η ανάπτυξη της κινεζικής επιρροής μέσω της συμφωνίας με το Ιράν μπορεί να είναι επωφελής για τη Μόσχα και θα εξυπηρετούσε τον σκοπό να παραμεριστεί η συλλογική Δύση στη Μέση Ανατολή. Μια ανεπίσημη τριπλή εταιρική σχέση μπορεί να αναδυθεί μεταξύ της Ρωσίας, της Κίνας και του Ιράν.
Μακροπρόθεσμα, η Ρωσία μπορεί να ανησυχεί ότι όλες οι προσοδοφόρες επενδυτικές ευκαιρίες στο Ιράν θα ληφθούν από κινεζικές εταιρείες, αλλά αυτό δεν αποτελεί σοβαρό εμπόδιο στους δεσμούς Κίνας-Ρωσίας.
Είναι αλήθεια ότι η συμφωνία Ιράν-Κίνας δίνει στο Πεκίνο ένα γεωπολιτικό πλεονέκτημα, αλλά μπορεί να υποστηριχθεί ότι τα πλεονεκτήματά του είναι προς το παρόν ρητορικά παρά πρακτικά. Η συμφωνία δεν θα είναι εύκολη στην εφαρμογή της και η Κίνα φαίνεται να έχει διάφορες στρατηγικές εξόδου για τη διαφύλαξη των επενδύσεων και των δεσμεύσεών της. Μετά την τελετή υπογραφής, ο εκπρόσωπος του κινεζικού Υπουργείου Εξωτερικών Zhao Lijiang είπε ότι «το σχέδιο επικεντρώνεται στην αξιοποίηση των δυνατοτήτων της οικονομικής και πολιτιστικής συνεργασίας και στη χάραξη μιας πορείας μακροπρόθεσμης συνεργασίας. Δεν περιλαμβάνει ούτε ποσοτικά, συγκεκριμένα συμβόλαια και στόχους ούτε στοχεύει κατά τρίτων και θα παρέχει ένα γενικό πλαίσιο για τη συνεργασία Κίνας-Ιράν. Αυτό υποδηλώνει ότι η συμφωνία είναι περισσότερο μια ομπρέλα χωρίς συμφωνημένες λεπτομέρειες και δείχνει ότι το ποσό των 400 δισεκατομμυρίων δολαρίων είναι κερδοσκοπικό.
Οι αναλυτές μπορεί να προσπαθούν πολύ σκληρά να δουν τη συμφωνία Κίνας-Ιράν με επιφανειακούς μεγαλοπρεπείς όρους. Σε τελική ανάλυση, ο εκπρόσωπος της ιρανικής κυβέρνησης, Ali Rabiei, δήλωσε ότι η συμφωνία δεν είναι «διεθνής συνθήκη ή συμφωνία και δεν απαιτεί έγκριση από το κοινοβούλιο βάσει αυτής της νομικής ερμηνείας». Το σύμφωνο θα μπορούσε να θεωρηθεί σε μεγάλο βαθμό φιλόδοξο και θα μπορούσε ακόμη και να χαρακτηριστεί οδικός χάρτης, όπως άλλα που υπέγραψε η Κίνα με χώρες της Μέσης Ανατολής. Τα τελευταία χρόνια, το Πεκίνο υπέγραψε συμφωνίες συνεργασίας με το Ιράκ, τη Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ. Γιατί πρέπει η συμφωνία με το Ιράν να είναι διαφορετική;
Ακόμα κι αν το σύμφωνο δεν έχει άμεσο στρατιωτικό αντίκτυπο, ενδέχεται να εξακολουθήσει να αποτελεί σημαντική στρατηγική αλλαγή. Η Ινδία και οι ΗΠΑ πρέπει να είναι οι πιο ανήσυχες. Οι καθυστερήσεις στα έργα του οικονομικού διαδρόμου Κίνας-Πακιστάν (CPEC) στο Πακιστάν ενδέχεται να έχουν ωθήσει το αυξανόμενο ενδιαφέρον της Κίνας για επενδύσεις σε υποδομές στο Ιράν. Το λιμάνι του Γκουαντάρ του Πακιστάν, το οποίο διαχειρίζεται η Κίνα, παρέχει μια μικρότερη θαλάσσια διαδρομή για εισαγωγές πετρελαίου από τον Κόλπο έναντι του Στενού της Μάλακας. Το Πεκίνο βλέπει το λιμάνι Chabahar στο Ιράν ως συμπληρωματικό του Γκουαντάρ και ίσως ως μέρος της «σειράς μαργαριταριών» του στον Ινδικό Ωκεανό. Η Ινδία πρέπει να ανησυχεί διότι, μακροπρόθεσμα, θα μπορούσε να βρεθεί είτε σε μια γωνία είτε να κλείσει εντελώς από μεγάλα έργα στο Ιράν. Καθώς η συμφωνία θα δώσει πιθανώς στην Κίνα πρόσβαση στη ναυτική βάση του Ιράν στο Jask, έξω από τον Περσικό Κόλπο, το Πεκίνο θα είναι σε θέση να περιορίσει τα σχέδια της Ινδίας για την ανάπτυξη του λιμανιού του Ιράν και την κατασκευή σιδηροδρομικής πρόσβασης στην Κεντρική Ασία.
Για τις ΗΠΑ, τα αποτελέσματα της συμφωνίας δεν είναι ακόμη απολύτως σαφή. Αυτό που είναι αναμφισβήτητο είναι το γεγονός ότι η Κίνα ενήργησε σε μια εποχή που οι ΗΠΑ τερματίζουν την παρουσία τους στη Μέση Ανατολή και οι δεσμοί της Αμερικής με τα αραβικά κράτη έχουν τεθεί υπό αμφισβήτηση. Αυτή είναι επίσης μια εποχή που ούτε η Ρωσία ούτε η Ευρώπη μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην περιοχή, είτε πολιτικά είτε οικονομικά. Η Κίνα έχει αυτό το δυναμικό, καθώς και την αύρα ενός ακόμη χειραγωγού σε μια περιοχή γεμάτη αντιπαλότητες και αυξημένες ευαισθησίες απέναντι σε πρώην αυτοκρατορικές δυνάμεις.
*Ο Emil Avdaliani διδάσκει ιστορία και διεθνείς σχέσεις στο κρατικό πανεπιστήμιο της Τιφλίδας και στο κρατικό πανεπιστήμιο της Ίλια. Έχει εργαστεί σε διάφορες διεθνείς εταιρείες συμβούλων και δημοσιεύει επί του παρόντος άρθρα σχετικά με τις στρατιωτικές και πολιτικές εξελίξεις στον πρώην σοβιετικό χώρο.
Μετάφραση: “Ανιχνεύσεις”
