Αν. Λαυρέντζος: Πόσο κινδυνεύει το διεθνές τραπεζικό σύστημα από την κατάρρευση της SVB

Print Friendly, PDF & Email
- Advertisement -

του Αναστάσιου Λαυρέντζου*

Σε ένα περιβάλλον γενικευμένης αστάθειας, πληθωρισμού και γεωπολιτικών εντάσεων τη δεύτερη εβδομάδα του Μαρτίου επανεμφανίστηκε ένα φάντασμα που είχαμε πολλά χρόνια να δούμε. Με την ταχεία κατάρρευση της μεσαίας αμερικανικής τράπεζας Silicon Valley Bank και μιας μικρότερης, της Signature Bank, ρίγη ανησυχίας απλώθηκαν σε όλον τον ανεπτυγμένο κόσμο, καθώς ξύπνησαν μνήμες 2008. Βρισκόμαστε άραγε μπροστά σε μια νέα τραπεζική κρίση; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό θα προσπαθήσουμε πρώτα να δούμε τι ακριβώς συνέβη στην SVB.

Πώς πτώχευσε η Silicon Valley Bank

Η SVB είναι μια μεσαία τράπεζα με αξία ενεργητικού πριν την κρίση 212 δις δολάρια. Η SVB χρηματοδοτούσε κυρίως νεοφυείς επιχειρήσεις στις ΗΠΑ (Start ups), οι οποίες κατέθεταν τα χρηματικά τους διαθέσιμα στην τράπεζα. Συνεπώς η καταθετική βάση της USB δεν αποτελείτο από μικροκαταθέτες, αλλά από μεγάλους και καλά ενημερωμένους εταιρικούς πελάτες. Από τα δεδομένα που έγιναν γνωστά, τα προβλήματα της τράπεζας δεν προέκυψαν από μη εξυπηρετούμενα δάνεια.

Τα προβλήματα στην SVB οφείλονται σε μια πολύ κακή επενδυτική απόφαση που έλαβε η διοίκησή της το 2021. Έχοντας μαζέψει καταθέσεις ύψους περίπου 180 δις δολάρια, και μην μπορώντας να διαθέσει άμεσα τα χρήματα αυτά σε δάνεια, η διοίκηση της SVB αποφάσισε να αγοράσει ένα χαρτοφυλάκιο ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων σταθερού επιτοκίου που αντιστοιχούσε στο 56% του ενεργητικού της. Η λέξη κλειδί εδώ είναι το «σταθερό» επιτόκιο.

Πράγματι, τον καιρό που αγοράστηκε αυτό το χαρτοφυλάκιο δάνειων, έδινε σταθερή απόδοση έως τη λήξη 1,79%. Η απόδοση αυτή φάνηκε ελκυστική στη διοίκηση της SVB, η οποία εγκλώβισε μεγάλο μέρος της ρευστότητάς σε αυτή την επένδυση. Σύντομα όμως αποδείχθηκε ότι αυτό ήταν ένα ολέθριο λάθος, αφού λόγω των πληθωριστικών πιέσεων οι κεντρικές τράπεζες άρχισαν να αυξάνουν τα επιτόκιά τους. Έτσι το χαρτοφυλάκιο αυτό άρχισε να γράφει σημαντικές ζημιές.

Το γεγονός αυτό ώθησε κάποιους διαχειριστές κεφαλαίων να συστήσουν στους πελάτες τους να αποσύρουν τις καταθέσεις τους από την τράπεζα. Άρχισε έτσι μια εκροή καταθέσεων που ώθησε την τράπεζα στο να πωλήσει μέρος του δανειακού της χαρτοφυλακίου (21 δις δολάρια) για να εξασφαλίσει ρευστότητα. Μόνο που το χαρτοφυλάκιο αυτό έγραφε ήδη υποαξίες, με αποτέλεσμα οι πωλήσεις να γίνουν με ζημιά (1,8 δις δολάρια). Να σημειώσουμε εδώ ότι ήδη από τις 18 Ιανουαρίου η Raging Capital Ventures προειδοποιούσε από το twitter ότι σε όρους αγοραίας αποτίμησης η τράπεζα είχε ζημιές που υπερέβαιναν τα κεφάλαιά της.

Στις 8 Μαρτίου η τράπεζα αποφάσισε να προχωρήσει σε αύξηση μετοχικού κεφαλαίου ύψους 1,75 δις δολαρίων. Η απόφαση αυτή προκάλεσε πανικό που οδήγησε σε μαζικές αναλήψεις. Τότε επενέβησαν οι εποπτικές αρχές που έκλεισαν την τράπεζα και την έθεσαν σε καθεστώς επιτροπείας. Οι αρχές εγγυήθηκαν το σύνολο των καταθέσεων, ανεξαρτήτως ποσού και όχι έως τα 250 χιλιάδες δολάρια που ήταν βάσει νόμου το όριο εγγυήσεως.

Μετά το κλείσιμο της SVB διορίστηκε στην τράπεζα νέα διοίκηση, προκειμένου να διενεργήσει την εξυγίανσή της. Αυτή περιλαμβάνει την επιμέτρηση των ζημιών, τη διαγραφή κεφαλαίων μετόχων και επενδυτών μέχρις ότου ισοφαριστούν οι ζημιές, και εν συνεχεία την ανακεφαλαιοποίηση της τράπεζας προκειμένου να επαναλειτουργήσει.

Η SVB δεν είναι ο κανόνας

Το ερώτημα που τίθεται μετά την πτώχευση της SVB είναι το εξής: θα αρχίσουν άραγε τώρα οι τράπεζες να έχουν προβλήματα λόγω της ανόδου των επιτοκίων;

Κάποιοι έσπευσαν να γενικεύσουν το πρόβλημα. Η γενίκευση όμως δεν ισχύει. Το τί θα συμβεί σε κάθε τράπεζα από την άνοδο των επιτοκίων, εξαρτάται από τη διάρθρωση του χαρτοφυλακίου της. Το μυστικό βρίσκεται στο αν έχει δάνεια και καταθέσεις σταθερού ή κυμαινομένου επιτοκίου.

Στην Ευρώπη και παραδοσιακά στην Ελλάδα οι εμπορικές τράπεζες δίνουν κυρίως δάνεια κυμαινομένου επιτοκίου. Έτσι δεν είναι δυνατόν να εγκλωβιστούν σε χαμηλές επιτοκιακές αποδόσεις, όσο ανεβαίνουν τα επιτόκια. Ακόμη όμως και σε τίτλους σταθερού επιτοκίου μπορούν να αντισταθμίσουν τον κίνδυνο τους, χρησιμοποιώντας ειδικά χρηματοπιστωτικά μέσα (Interest Rate Swaps). Πολλές τράπεζες μάλιστα όχι μόνο δεν θα ζημιωθούν, αλλά πιθανότατα θα ωφεληθούν από την άνοδο των επιτοκίων, αφού είναι κοινό μυστικό ότι οι τράπεζες αυξάνουν πρώτα τα επιτόκια των δανείων, αλλά δεν σπεύδουν να κάνουν το ίδιο και με τα επιτόκια των καταθέσεων.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η απόφαση της SVB να εγκλωβίσει ένα σημαντικό μέρος της ρευστότητάς της, αγοράζοντας ένα δανειακό χαρτοφυλάκιο σταθερής χαμηλής απόδοσης, δεν ήταν απλώς τραγικά λανθασμένη. Δείχνει και πλήρη έλλειψη βασικών τραπεζικών γνώσεων. Ένα τέτοιο σφάλμα ίσως μπορούσε να συμβεί στις τράπεζες του 1970, όταν δεν υπήρχε η έννοια της διαχείρισης του επιτοκιακού κινδύνου και η τεχνογνωσία της διαχείρισης Ενεργητικού-Παθητικού (Assets – Liabilities Management). Αυτά όμως υπάρχουν από χρόνια στις τράπεζες. Όσον αφορά τουλάχιστον την Ευρώπη, η ΕΚΤ επιβάλλει σε όλες τις ευρωπαϊκές τράπεζες να μετρούν και να διαχειρίζονται τον επιτοκιακό κίνδυνο του τραπεζικού χαρτοφυλακίου (Interest Rate Risk in Banking Book), αποτιμώντας τόσο την μεταβολή αξίας, όσο και την επίδραση που θα έχουν στην κερδοφορία των τραπεζών διάφορα σενάρια μεταβολής των επιτοκίων.

Έλειπε ο σταθμάρχης

Αυτό λοιπόν που προκαλεί ανησυχία στην περίπτωση της SVB δεν είναι τόσο το ότι «έσκασε», αλλά το πώς αφέθηκε να κάνει τόσο χοντρά λάθη, χωρίς να την ελέγξει κανείς. Τηρουμένων των αναλογιών, ίσως εδώ έχουμε μια περίπτωση αντίστοιχη με το τραγικό ατύχημα στα Τέμπη, όπου τα πάντα είχαν αφεθεί στον «σταθμάρχη», χωρίς επαρκείς μηχανισμούς και διαδικασίες αποτροπής ενός «ατυχήματος».

Στην περίπτωση της SVB μάλιστα φαίνεται ότι δεν υπήρχε καν «σταθμάρχης», αφού όπως προκύπτει από τις αναφορές που έγιναν στα ΜΜΕ, η τράπεζα πρακτικά δεν διέθετε Διευθυντή Διαχείρισης Κινδύνων (Chief Risk Officer) για αρκετούς μήνες. Αν ισχύει αυτό, τότε πιθανώς υπάρχει ένα σοβαρό κενό τραπεζικής εποπτείας στις τράπεζες μεσαίου μεγέθους στις ΗΠΑ. Είναι πιθανό δηλαδή ότι οι μεσαίες τράπεζες αφέθηκαν να λειτουργούν σε ένα πιο χαλαρό πλαίσιο, σε αντίθεση με τις μεγάλες, συστημικά σημαντικές τράπεζες, για τις οποίες το πλαίσιο εποπτείας ενισχύθηκε σημαντικά μετά την κρίση του 2008. Στον βαθμό που ισχύει αυτό, είναι βέβαιο ότι θα απασχολήσει έντονα τις αρχές τραπεζικής εποπτείας αλλά και τις δικαστικές αρχές των ΗΠΑ στο επόμενο διάστημα.

Θα κλείσουμε τον σχολιασμό για την SVB με μια ακόμη επισήμανση. Το λάθος της διοίκησης της SVB να εγκλωβίσει ένα σημαντικό μέρος της ρευστότητάς της σε δανειακό χαρτοφυλάκιο χαμηλής και σταθερής απόδοσης είναι τόσο χοντρό, ώστε δύσκολα να μπορεί να δικαιολογηθεί ως αποτέλεσμα ανοησίας ή άγνοιας. Προφανώς εμείς δεν γνωρίζουμε όλες τις λεπτομέρειες. Είμαστε όμως υποχρεωμένοι να σχολιάζουμε με βάση τα δημοσιευμένα στοιχεία. Με βάση αυτά λοιπόν,

κάποιοι θα μπορούσαν να ισχυριστούν ότι η «κατάρρευση» της SVB δεν είναι μόνο αποτέλεσμα ανικανότητας, αλλά και αδιανόητης ανευθυνότητας ή ακόμη και απληστίας.

Άραγε κάποιοι στέφτηκαν μόνο τα μπόνους της χρονιάς, αδιαφορώντας για το τί θα γίνει στη συνέχεια; Μήπως η διοίκηση της SVB δεν έδειξε τη δέουσα επιμέλεια και διόρισε σε θέσεις κλειδιά ανθρώπους χωρίς τις απαραίτητες γνώσεις και εμπειρία; Και γιατί πρέπει κάθε φορά να ανακαλύπτουμε εκ των υστέρων ότι δόθηκε η δυνατότητα σε κάποιους ακατάλληλους να παίζουν με πυρηνικά;

Σε κάθε περίπτωση πάντως, ο παράγων της ανικανότητας είναι ο επικρατέστερος, αφού ακόμη και μετά την αγορά του χαρτοφυλακίου χαμηλής σταθερής απόδοσης, οι διαχειριστές της SVB μπορούσαν να αντισταθμίσουν τον κίνδυνό τους.

Εντύπωση βέβαια προκαλεί και το γεγονός ότι η τράπεζα δεν ενεχυρίασε μέρος του δανειακού της χαρτοφυλακίου στην κεντρική τράπεζα για να αντλήσει ρευστότητα. Είναι πιθανό μια τέτοια πιστωτική γραμμή να μην ήταν διαθέσιμη για τράπεζες του μεγέθους της. Όμως μετά την κρίση η κεντρική τράπεζα διέθεσε μια τέτοια γραμμή πίστωσης, με την οποία οι τράπεζες μπορούν να αντλούν ρευστότητα για έναν χρόνο, ενεχυριάζοντας μέρος του δανειακού τους χαρτοφυλακίου. Στην Ευρώπη αυτή η δυνατότητα υπάρχει πολλά χρόνια πριν και στην Ελλάδα την γνωρίσαμε με τη μορφή του ELA (Emergency Liquidity Assistance).

Οι ανησυχίες που δημιουργεί η περίπτωση της SVB

Η ιστορία της SVB ως περίπτωση τραπεζικής πτώχευσης δεν είναι κάτι που μπορεί να γενικευτεί. Αυτό που θα πρέπει όμως να μας ανησυχήσει είναι το κατά πόσο η τραπεζική εποπτεία – ειδικά στις μεσαίου μεγέθους τράπεζες των ΗΠΑ – είναι επαρκής. Το 2008 η ανθρωπότητα κινδύνευσε να βυθιστεί σε ένα παγκόσμιο κραχ, επειδή τότε πολλοί λειτούργησαν με γνώμονα την απληστία. Τότε βεβαίως υπήρχε μια διαφορετική κατάσταση, καθώς ο υπερδανεισμός είχε οδηγήσει στην παραγωγή τοξικών πιστωτικών προϊόντων, τα οποία οι οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης είχαν αποτύχει να αναγνωρίσουν και να τιμολογήσουν σωστά. Και τα προϊόντα αυτά είχαν διασπαρεί σε μεγάλο τμήμα του τραπεζικού συτήματος.

Σήμερα υπάρχει ένας άλλος γενικός κίνδυνος που προκύπτει από την άνοδο των επιτοκίων.

Ο κίνδυνος αυτός έχει να κάνει με τις υποαξίες που γράφουν τα αξιόγραφα σταθερού επιτοκίου. Όπως είπαμε, δεν πρέπει να γενικεύσουμε και να πούμε ότι οι όλοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί θα έχουν πρόβλημα από την άνοδο των επιτοκίων. Πολλοί  θα ωφεληθούν μάλιστα. Όμως δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει ότι όλα τα στεγαστικά δάνεια σταθερού επιτοκίου – που υπάρχουν κυρίως στην απέναντι όχθη του Ατλαντικού – και όλα τα κυβερνητικά ομόλογα σταθερού κουπονιού είναι στην κατοχή κάποιων τραπεζών, κάποιων επενδυτικών κεφαλαίων κλπ. Όλοι αυτοί η οργανισμοί γράφουν εξ αιτίας της ανόδου των επιτοκίων σημαντικές ζημιές. Το πώς αποτυπώνονται αυτές οι ζημιές στους ισολογισμούς εξαρτάται βεβαίως και από τον λογιστικό χειρισμό. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση η άνοδος των επιτοκίων προκαλεί σημαντικές υποαξίες.

Βλέπει λοιπόν κανείς ότι το πρόβλημα του πληθωρισμού που εν πολλοίς δημιούργησε το αλόγιστο τύπωμα χρήματος από τις κεντρικές τράπεζες δεν γιατρεύεται έτσι εύκολα με το φάρμακο της ανόδου των επιτοκίων.

Διότι και το φάρμακο έχει τις δικές του παρενέργειες. Και οι παρενέργειες δεν περιορίζονται μόνο στον επιτοκιακό κίνδυνο. Κάποια στιγμή θα εμφανιστούν αναπόφευκτα και με τη μορφή του πιστωτικού κινδύνου, αφού ένα ποσοστό των δανειοληπτών θα δυσκολευτούν να εξυπηρετήσουν τα δάνειά τους, με το επιτοκιακό κόστος να αυξάνεται.

Ζούμε σε μια δύσκολη περίοδο πληθωρισμού, τον οποίο οι κεντρικές τράπεζες προσπαθούν να τιθασεύσουν επιβάλλοντας μια ελεγχόμενη ύφεση. Ακόμη όμως κι αν οι κεντρικοί τραπεζίτες κατορθώσουν να κάνουν έναν τόσο λεπτεπίλεπτο χειρισμό, θα υπάρξουν σοβαρές παρενέργειες.

Ίσως σε ένα βάθος χρόνου αποδειχτεί ότι το σοβαρότερο πρόβλημα μετά την ανθρώπινη απληστία, είναι η υπερβολική αυτοπεποίθηση των κεντρικών τραπεζιτών που πιστεύουν ότι μέσω της νομισματικής πολιτικής μπορούν να ελέγξουν τα πάντα.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Στις τελευταίες οικονομικές καταστάσεις της Silicon Valley Bank για το κλείσιμο του 2022, στη σελίδα 125 των σημειώσεων φαίνεται ότι η μη πραγματοποιηθείσα ζημιά (Unrealized Losses) στο χαρτοφυλάκιο των διακρατούμενων έως τη λήξη χρεογράφων (HTM Securities) έφτανε τα 15,16 δις δολάρια. Το ποσό αυτό ήδη αντιστοιχούσε στο μετοχικό κεφάλαιο της τράπεζας που δεν ξεπερνούσε τα 16 δις δολάρια. Δηλαδή σε όρους αγοραίας αποτίμησης (mark-to-market) η τράπεζα ήταν ήδη πτωχευμένη. Αυτό για τους ειδικούς ήταν ήδη ορατό. Έτσι με την ταχύτητα πληροφόρησης που υπάρχει, η τράπεζα κατέρρευσε σε χρόνο ρεκόρ.

*Ο Αναστάσιος Λαυρέντζος κατέχει πτυχίο Φυσικής και διπλώματα μεταπτυχιακής ειδίκευσης (MSc) στα Οικονομικά Μαθηματικά και στη Θεωρητική Φυσική. Έχει εργαστεί ως διευθυντικό στέλεχος στον τομέα Διαχείρισης Κινδύνων σε μεγάλους ελληνικούς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς. Στο πλαίσιο αυτό έχει επισκεφτεί πολλές βαλκανικές χώρες (Τουρκία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Σερβία). Συνεργάζεται με διεθνείς ελεγκτικούς οίκους ως συμβουλος επιχειρήσεων και διδάσκει Διαχείριση Κινδύνων στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έχει γράψει τα βιβλία: «Η Θράκη στο μεταίχμιο» και «Σιωπηρή Άλωση – Το Δημογραφικό και το Μεταναστευτικό πρόβλημα της Ελλάδας».

 

 

spot_img

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Διαβάστε ακόμα

Stay Connected

2,900ΥποστηρικτέςΚάντε Like
2,767ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
29,800ΣυνδρομητέςΓίνετε συνδρομητής
- Advertisement -

Τελευταία Άρθρα