Γράφουν οι Νέστορας Νεστορίδης * και Ελένη Αποστολίδου * –
Οι οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας είναι τεράστιες. Ειδικά στο πλαίσιο υβριδικών δομών, όπως η ΕΕ και η Ευρωζώνη, μπορούν να γίνουν εκρηκτικές. Αυτός είναι ο λόγος που γινόμαστε καθημερινά μάρτυρες όχι απλά έκτακτων οικονομικών και νομισματικών μέτρων από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, εν προκειμένω από την Κομισιόν, αλλά και ενός σημαντικού ανταγωνισμού εντός της ΕΕ.
Είναι δεδομένο πως θα έχουμε σύντομα εξελίξεις σε όλα τα επίπεδα, οι οποίες θα καθορίσουν το μέλλον ολόκληρης της Ευρώπης. Σε πρώτη φάση το ευρωπαϊκό οικοδόμημα λειτούργησε αμυντικά, προασπιζόμενο τη συνοχή του. Δημιούργησε ένα καινούριο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης (PEPP), το οποίο αποδέχεται μέχρι και τα ελληνικά κρατικά ομόλογα, ενώ η ΕΚΤ δήλωσε πως επιφυλάσσεται να διευρύνει τον όγκο του και τη διάρκειά του “όσο χρειαστεί”.
Όσο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα λάμβανε αυτές τις αποφάσεις, οι υφέρποντες ανταγωνισμοί οξύνονταν. Το γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο έκρινε ως παράνομο το παλαιό, αλλά εν ισχύι, πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης (PSPP). Αξίζει να σημειωθεί πως το PSPP είναι πολύ πιο “αυστηρό” από το PEPP. Δεν δέχεται ελληνικά ομόλογα ενώ απαγορεύεται στο πλαίσιο του το Ευρωσύστημα να κατέχει όγκο ομολόγων άνω του 33% των εκδοθέντων ομολόγων ενός οργανισμού. Αυτοί οι περιορισμοί αίρονται στο ΡΕΡΡ.
Εύλογα μπορεί να υποθέσει κάποιος πως αφού το “σκληρό” PSPP κρίνεται παράνομο υπό αίρεση από την Καρλσρούη, ανάλογη τύχη θα έχει και το ΡΕΡΡ. Προς το παρόν, η Καρλσρούη απαιτεί από την ΕΚΤ να δώσει εξηγήσεις εντός τριμήνου, ειδάλλως θα διατάξει τη Γερμανική Κεντρική Τράπεζα (Bundesbank) να αποχωρήσει από το PSPP, δηλαδή πρακτικά να πουλήσει όλα τα ομόλογα που έχει αγοράσει στη δευτερογενή αγορά και να μην αγοράσει καινούρια.
Η πραγματική απειλή
Πρέπει να επισημάνουμε πως αυτή η απειλή έχει μόνον συμβολική αξία για την Ευρωζώνη. Στο PSPP, δεν υπάρχει αμοιβαιοποίηση ρίσκου (risk sharing). Δηλαδή, η Bundesbank έχει αγοράσει μόνον γερμανικά ομόλογα στα πλαίσια του συγκεκριμένου προγράμματος. Ως εκ τούτου, τυχούσα αποχώρηση της εξ αυτού (και άρα μαζική πώληση των ομολόγων που κατέχει) θα λειτουργήσει υπονομευτικά μόνον για τις γερμανικές οικονομικές οντότητες, οι οποίες θα δουν τα επιτόκια τους να ανεβαίνουν. Τα ομόλογα των υπολοίπων μελών-κρατών της Ευρωζώνης θα μείνουν ανεπηρέαστα, ενδεχομένως μάλιστα να ανέβει η αξία τους σε σύγκριση με τα γερμανικά. Άρα η συγκεκριμένη απειλή είναι κίβδηλη.
Τούτο, φυσικά, δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει κίνδυνος. Η πραγματική απειλή είναι η καθιέρωση μιας συγκεκριμένης, ευρωσκεπτικιστικής ατζέντας στη γερμανική κοινωνία. Η συγκεκριμένη γραμμή έχει ήδη αρχίσει να ζυμώνεται δημόσια από δικαστές της Καρλσρούης που συμμετείχαν στην απόφαση, οι οποίοι την αναλύουν σε συνεντεύξεις τους. Το μήνυμα είναι έμμεσο, αλλά σαφές. Το 2021 είναι έτος εκλογών στη Γερμανία, η οποία αν πιεστεί για πολλές παραχωρήσεις δεν θα διστάσει να προχωρήσει σε εναλλακτικά σχέδια (μικρότερη Ευρωζώνη, ΕΕ πολλών ταχυτήτων κλπ). Απ’ ότι φαίνεται αυτό δεν θα χρειαστεί πάντως, τουλάχιστον όχι στο άμεσο μέλλον.
Το παζάρι φαίνεται να περιστρέφεται έντονα γύρω από τον επόμενο επταετή προϋπολογισμό της ΕΕ, ο οποίος θα είναι ενισχυμένος μετά και τις προτάσεις Γερμανών-Γάλλων αλλά και της Κομισιόν. Η Ιταλία εδώ και καιρό διαμήνυε πως δεν θα αποδεχτεί τίποτα λιγότερο από μία συνολική λύση που θα βασιζόταν στην αμοιβαιοποίηση του χρέους. Οι ευρωπαϊστές πανηγυρίζουν λέγοντας πως η πρόταση του γερμανογαλλικού άξονα και της Κομισιόν θα σηματοδοτήσουν μία ουσιαστική αλλαγή πορείας. Είναι έτσι όμως τα πράματα;
Καταρχάς να ξεκαθαριστεί πως πρόκειται περί μίας πρότασης, όχι περί απόφασης. Ήδη τέσσερις χώρες του βόρειου μπλοκ έχουν καταθέσει ενστάσεις, προμηνύοντας μπαράζ διαπραγματεύσεων μέχρι το τέλος του έτους. Είναι πιθανό είναι το σχέδιο αυτό να καταστεί αρκετά “σκληρότερο” λόγω των πιέσεων των βορείων χωρών.
Το “καλό” σχέδιο της Κομισιόν και η Ελλάδα
Ας δούμε, όμως, τι προβλέπει αυτό, το “καλό”, σχέδιο της Κομισιόν, το οποίο πηγάζει από την πρόταση του γερμανογαλλικού άξονα. Η Κομισιόν (για πρώτη φορά στην ιστορία της) θα δανειστεί 750 δισ.. Αυτά τα χρήματα θα διατεθούν σε έξι διαφορετικά προγράμματα (Recovery & Resilience Facility, REACT-EU, Invest EU κ.α.). Εδώ θα ασχοληθούμε το Recovery & Resilience Facility, το οποίο θα απορροφήσει τον κυρίως όγκο των δανεικών. Σημειώνουμε ότι πολλοί από τους υπόλοιπους τομείς βασίζονται σε μόχλευση και είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν θα αποδώσουν τα αναμενόμενα.
Το Recovery & Resilience Facility θα διανείμει συνολικά 560 δισ., τα 250 εκ των οποίων θα είναι δάνεια και τα υπόλοιπα επιδοτήσεις. Αξίζει να σημειωθεί πως η στόχευση του είναι ξεκάθαρη. Κύριοι στόχοι είναι η ανάπτυξη της ψηφιακής πολιτικής (5G) και η “πράσινη” οικονομία. Στη δε Ελλάδα μπορούμε να υποθέσουμε πως θα έχουμε πολλαπλασιασμό των ανεμογεννητριών.
Ένα πρώτο ερώτημα είναι αν αυτά τα χρήματα θα είναι αρκετά ώστε να αντιμετωπίσει η Ελλάδα τις συνέπειες της κρίσης. Στην Ελλάδα κατευθύνθηκε το 3% του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού το 2018. Αν υποθέσουμε ότι αυτό το ποσοστό θα παραμείνει αναλλοίωτο και στο πρόγραμμα των 750 δισ., μιλάμε για 23 δισ. Αν υποθέσουμε πως η διανομή θα γίνει ακόμη πιο ευνοϊκή για τις χώρες του Νότου, τότε μπορούμε να ελπίζουμε σε 35 δισ. Να υπενθυμίσουμε πως στο πλαίσιο του πρώτου Μνημόνιου (το οποίο ήταν το “μικρότερο”) η Ελλάδα εκταμίευσε 52,9 δισ., τα οποία φυσικά δεν ήταν αρκετά, γι’ αυτό και “χρειάστηκαν” και τα υπόλοιπα μνημόνια συν το PSI.
Θα μπορούσε να αντιτείνει όμως κάποιος πως ακόμη και τα 35 δισ. «καλά είναι». Δυστυχώς πρέπει να καταλάβουμε πως αυτή η ενίσχυση δεν θα δοθεί στα κράτη άνευ όρων. Το πού θα κατευθυνθεί περιγράφεται πολύ γλαφυρά στο γερμανογαλλικό ανακοινωθέν αλλά και στην πρόταση της Κομισιόν. Πέραν των δαπανών για την υγεία, το μερίδιο του λέοντος θα κατευθυνθεί στην λεγόμενη “πράσινη ανάπτυξη” και σε τεχνολογίες αιχμής, τομείς στους οποίους η χώρα μας υστερεί σημαντικά.
Άλλοι τομείς από τους οποίους η Ελλάδα θα έβγαινε ωφελημένη (πχ τουρισμός) αναφέρονται μόνο στον πυλώνα REACT-EU, ο οποίος είναι σημαντικά μικρότερος σε μέγεθος (55 δισ. για την επταετία 2021-2028). Άλλωστε, όπως αναφέρεται εύγλωττα στο ανακοινωθέν «θα βοηθηθούν περισσότερο οι πλέον πληττόμενοι τομείς και περιοχές πάντα σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές προτεραιότητες». Πρόκειται για ενίσχυση περιοχών (και όχι χωρών) ενώ πρέπει να υπογραμμιστεί η αναφορά στις ευρωπαϊκές προτεραιότητες.
Ποιός είπε ότι έφυγαν οι ευρω-εμμονές;
*Ο Νέστορας Νεστορίδης εργάζεται ως σύμβουλος τραπεζών σε χρηματοοικονομικές δραστηριότητες στον ιδιωτικό τομέα στο Παρίσι. Είναι απόφοιτος του τμήματος Μαθηματικών του Πανεπιστημίου Αθηνών και έχει σπουδάσει οικονομικά και χρηματοοικονομικά στο Πανεπιστήμιο της Σορβώννης.
*Η Ελένη Αποστολίδου είναι απόφοιτη της Νομικής του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου και διδάκτωρ φορολογικού δικαίου από το Πανεπιστήμιο της Σορβώννης. Έχει δουλέψει στον ιδιωτικό τομέα σε θέματα φορολογικής πολιτικής και είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Διεθνές Ινστιτούτο Διοίκησης Κύπρου.
