του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου*
Για πρώτη φορά εδώ και χιλιάδες χρόνια, την Παρασκευή 17 Νοεμβρίου και το Σάββατο 18, η Γη διέσχισε ένα νέο κατώφλι, με θερμοκρασίες και τις δύο ημέρες πάνω από 2 βαθμούς μεγαλύτερες από την προβιομηχανική περίοδο, σύμφωνα με την υπηρεσία «Κοπέρνικος» της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (https://twitter.com/OceanTerra/status/1726587990208868841?utm_campaign=weekly-planet&utm_source=newsletter&utm_medium=email&utm_content=20231122&lctg=6050e3681fc16d137f860b6d&utm_term=The%20Weekly%20Planet). Η σύγκριση γίνεται με το μέσο κλίμα της περιόδου 1850-1900, όταν δηλαδή οι άνθρωποι άρχισαν να εκπέμπουν όλο και μεγαλύτερες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Για το πώς γνωρίζουμε ότι αυτό δεν έχει ξανασυμβεί εδώ και χιλιάδες χρόνια οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να συμβουλευθούν το ακόλουθο άρθρο: https://www.washingtonpost.com/weather/2023/07/08/earth-hottest-years-thousands-climate/?utm_campaign=weekly-planet&utm_source=newsletter&utm_medium=email&utm_content=20231122&lctg=6050e3681fc16d137f860b6d.
Με δεδομένο ότι το φαινόμενο El Niño είναι ακόμα μακριά από το τυπικό μέγιστο, είναι πιθανό να σημειωθούν και άλλες τέτοιες υπερβάσεις τού «κατωφλίου» των δύο βαθμών στις εβδομάδες και τους μήνες που έρχονται. Η υπέρβαση βέβαια είναι προσωρινή, δεν είναι η μόνιμη υπέρβαση που έχει θέσει ως επιδίωξη να αποφύγει η υπογραφείσα από όλα τα κράτη του πλανήτη συμφωνία των Παρισίων. Προς το παρόν τόσο υψηλές θερμοκρασίες παραμένουν μια «ανωμαλία», οι μέσοι όροι δηλαδή παραμένουν σαφώς κάτω των δύο βαθμών, συνιστούν όμως ήδη μία σαφή ένδειξη ότι τα πράγματα πάνε πολύ άσχημα και, αν συνεχίσουμε στον δρόμο που έχουμε πάρει, η ανωμαλία κινδυνεύει να γίνει μια (ελάχιστα «κανονική») κανονικότητα.
Η 17η και 18η Νοεμβρίου μας έδωσαν μια ιδέα του τι θα συμβεί στο μέλλον. Η θερμοκρασία έπιασε τέτοια επίπεδα γιατί μεγάλες ποσότητες ηλιακής ακτινοβολίας παγιδεύτηκαν σε μια Γη που οι ποσότητες διοξειδίου (κυρίως- αλλά και άλλων αερίων θερμοκηπίου, όπως το μεθάνιο π.χ.) την μετατρέπουν γρήγορα σε θερμοκήπιο. Η ατμόσφαιρα λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο με τα συνηθισμένα θερμοκήπια που γνωρίζετε.
Το 2023 σημειώθηκαν ήδη πολλά νέα ρεκόρ, υποδεικνύοντας ότι πρόκειται για συστηματική τάση και όχι τυχαίες διακυμάνσεις του καιρού. Κάθε μήνας από τον Ιούλιο και μετά σημείωνε ένα νέο ρεκόρ υψηλής θερμοκρασίας. Ο Σεπτέμβριος ήταν θερμότερος από το μέσο όρο όλων των Ιουλίων από το 2001 έως το 2010. Αν οι τωρινές τάσεις συνεχισθούν το 2023, θα αποδειχθεί το θερμότερο έτος από τότε που γίνονται μετρήσεις, σπάζοντας το προηγούμενο ρεκόρ του 2016. Η ανησυχητική συστηματικότητα (και όχι τυχαία διακύμανση) της τάσης αναδεικνύεται και από το γεγονός ότι τα οκτώ θερμότερα χρόνια της ιστορίας ήταν ακριβώς τα οκτώ προηγούμενα. Αν επαληθευθούν οι προβλέψεις το τρέχον θα είναι το ένατο στη σειρά.
Όπως συνέβη και με προηγούμενα κλιματικά ρεκόρ που έσπασαν, αυτό που είναι σήμερα ρεκόρ και ανωμαλία θα είναι αύριο κανονικότητα. Και οι άνθρωποι τείνουν να συνηθίσουν, να προσαρμοστούν σε αυτό, ενώ οι κυβερνήσεις διεθνώς κάνουν ό,τι ξέρουν καλύτερα: δίνουν πολλές υποσχέσεις και δεν τηρούν καμία. Ήδη σοβαρά μέσα ενημέρωσης χαρακτηρίζουν ως «σκάνδαλο» την απόφαση να γίνει η επόμενη παγκόσμια συνάντηση κορυφής για το κλίμα στα Ενωμένα Αραβικά Εμιράτα, ένα κράτος με μία από τις χειρότερες επιδόσεις στο θέμα μέτρων προστασίας από την κλιματική αλλαγή και «προμαχώνα» του παγκόσμιου πετρελαϊκού λόμπυ (δες ενδεικτικά https://www.theguardian.com/environment/2023/jun/07/uae-oil-firm-cop28-climate-summit-emails-sultan-al-jaber-adnoc και https://www.theguardian.com/environment/2023/nov/15/cop28-host-uae-oil-plans-data). Έβαλαν δηλαδή τον λύκο να φυλάει τα πρόβατα!
Μόνο που, όπως μας θύμισε η τρομακτική καταστροφή της Θεσσαλίας, που Κύριος Οίδε αν και πότε θα επανέλθει σε μια κάπως «κανονική κατάσταση», τα πρωτοφανή ακραία καιρικά φαινόμενα θα είναι όλο και πιο ακραία και θα έχουν όλο και μεγαλύτερες και μη αντιμετωπίσιμες επιπτώσεις. Γιατί δεν έχουμε μόνο μεταβολή σε μια κατεύθυνση με σταθερό ρυθμό, σταδιακή. Όλο και περισσότερο ο δρόμος μοιάζει, από δω και πέρα, με γλιστερή κατηφόρα (και οι πρώτοι που το αντιλαμβάνονται είναι, εκτός από τους πλημμυροπαθείς και τα θύματα των πυρκαγιών, οι αγρότες).
Αυτή τη στιγμή, οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου αυξάνονται σχεδόν κάθε χρόνο και, ακόμα κι αν τα κράτη τηρούσαν τα σχέδιά τους για μείωση των εκπομπών, ο πλανήτης πάει γραμμή για αύξηση τριών βαθμών θερμοκρασίας προς τα τέλη του αιώνα σύμφωνα με μια νέα έκθεση του ΟΗΕ (https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/43922/EGR2023.pdf?utm_campaign=weekly-planet&utm_source=newsletter&utm_medium=email&utm_content=20231122&lctg=6050e3681fc16d137f860b6d&utm_term=The%20Weekly%20Planet). Ένας κόσμος θερμότερος κατά τρεις βαθμούς θα είναι αφιλόξενος με τρόπο που δεν μπορούμε καλά-καλά να φανταστούμε και θα υποστηρίζει πολύ λιγότερο τη ζωή. Η έκθεση τονίζει παράλληλα ότι υπάρχει μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις υποσχεθείσες μειώσεις και αυτά που απαιτούνται για να επιτευχθούν οι στόχοι της συμφωνίας των Παρισίων.
Για να εκτιμήσει κανείς το μέγεθος των συνεπειών αυτών των μεταβολών, πρέπει να θυμηθεί ότι αυτές καθεαυτές οι μεταβολές αλληλεπιδρούν αρνητικά και με άλλες οικολογικές επιβαρύνσεις (απώλεια βιοποικιλότητας, διαρκώς αυξανόμενη μόλυνση από τα πλαστικά, αύξηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και πολλές άλλες), όπως αρνητικά αλληλεπιδρούν και οι συνέπειές τους στην ανθρώπινη ζωή και στη φύση, δηλαδή το σύνολο των συνεπειών είναι πολλαπλάσιο από το άθροισμά τους.
Οι κυβερνήσεις ανθίστανται στη λήψη μέτρων γιατί πρέπει να στραφούν κατά πανίσχυρων οικονομικών συμφερόντων ενώ ταυτόχρονα η λήψη τέτοιων μέτρων είναι πρακτικά αδύνατη σε περιβάλλον περίπου Παγκοσμίου Πολέμου, που θα είχε ξεσπάσει κανονικά αν δεν υπήρχε ο φόβος των πυρηνικών όπλων. Πληττόμενα, εξάλλου, από την οικονομική κρίση, συχνά τα λαϊκά στρώματα δεν είναι διατεθειμένα να επωμισθούν το βάρος των μέτρων προστασίας τής ανθρωπότητας από τη δράση κυρίως των πλουσιότερων κοινωνικών τάξεων και των πλουσιότερων κρατών. Ούτε και υφίστανται πολύ αξιόπιστα εθνικά, περιφερειακά ή παγκόσμιο σχέδιο που να αντιμετωπίζει ταυτόχρονα το οικολογικό και τα κοινωνικο-οικονομικά προβλήματα.
Διακρίνεται ήδη, όλο και σαφέστερα, ότι η κλιματική κρίση είναι ένα πολύ βαθύτερο φαινόμενο, που αντανακλά στο σύνολο ενός πολιτισμού που έχει βασιστεί στη διαρκή ανάπτυξη, ορθότερα τη μεγέθυνση του ΑΕΠ και μάλιστα καταναλώνοντας όλο και περισσότερο το «φυσικό κεφάλαιο» της ανθρωπότητας και εντείνοντας τις ανισότητες τόσο στο εσωτερικό των χωρών όσο και ανάμεσά τους. Ενός πολιτισμού που στηρίζεται στον οικονομικό και παντός είδους ανταγωνισμούς και στην προσδοκία μιας διαρκώς αυξανόμενης κατανάλωσης, όπως και στη διαρκή δημιουργία νέων αναγκών. Ακόμα και μια εφημερίδα που δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ασφαλώς κομμουνιστική ή σοσιαλιστική, όπως ο βρετανικός Guardian θέτει στο τελευταίο άρθρο της το ερώτημα σε μια σειρά ειδικούς «μήπως το πρόβλημα είναι ο καπιταλισμός;» (https://www.theguardian.com/environment/2023/nov/22/who-are-polluter-elite-how-can-we-tackle-carbon-inequality). Κι άλλοι πηγαίνουν ακόμα πιο πίσω, στα χαρακτηριστικά που απέκτησε ο άνθρωπος από τη νεολιθική εποχή ακόμα.
Αν αποφύγουμε τον κίνδυνο να χρησιμοποιηθούν τα κολοσσιαία και διαρκώς αυξανόμενα πυρηνικά οπλοστάσια, η ανθρωπότητα βαδίζει σε μια σειρά όλο και σοβαρότερων κρίσεων με άγνωστη έκβαση. Ελπίζει κανείς ότι οι ίδιες οι κρίσεις θα παράγουν ένα περίσσευμα συνείδησης οδηγώντας και σε αντίστοιχες δράσεις επιτρέποντας την άνοδό μας σε ένα ανώτερο επίπεδο πολιτισμού, που μοιάζει πια ως προϋπόθεση επιβίωσης.
(*) Ο Δημήτρης Κωνσταντακόπουλος είναι δημοσιογράφος
