Μετά τις εκλογές, που οδηγείται η Τουρκία;

Του Γιώργου Μουρουζίδη, Ταξιάρχου ε.α.

Το εκκρεμές του Ανατολικού ζητήματος – δηλαδή το τουρκικό πρόβλημα -επανήλθε στο διεθνές προσκήνιο, ιδιαίτερα μετά την διαφοροποίηση της Τουρκίας, από την πολιτική της δύσης, στην προσπάθεια εκμετάλλευσης της ρευστότητας στη Συρία και το Ιράκ. Αυτός είναι ένας βασικός λόγος, που τόσο οι ΗΠΑ, όσο και το Ισραήλ, από τα μέσα του 2015 διεύρυναν τις σχέσεις με τους Κούρδους.

Για τις ΗΠΑ, η Τουρκία εξακολουθεί να αποτελεί έναν ευρύ και  πολύτιμο γεωπολιτικό χώρο, τον οποίο επιθυμούν να διατηρήσουν προσδεδεμένo στα συμφέροντα του δυτικού κόσμου. Στην Ελλάδα ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός  της Τουρκίας, καλλιέργησε ψεύτικες ελπίδες ότι μια δυτικότροπη Τουρκία, θα απαλλαχθεί από τα σύνδρομα του παρελθόντος, θα σεβαστεί το διεθνές δίκαιο και θα πάψει να διεκδικεί κραδαίνοντας την απειλή του πολέμου. Η άποψη αυτή, την οποία υποστηρίζει ακόμα μερίδα του πολιτικού μας συστήματος, αποδείχθηκε από τα πράγματα αβάσιμη, δεδομένου ότι τα τελευταία εκατό χρόνια η Ελλάδα υφίσταται συνεχή πίεση από τα Ανατολικά της σύνορα. Αξίζει να σημειώσουμε ότι, παρά την σχεδόν ταυτόχρονη ένταξη των δύο χωρών στη συμμαχία του ΝΑΤΟ το 1952, οι σχέσεις μεταξύ των δύο κρατών δεν βελτιώθηκαν,  όπως έδειξε το ανθελληνικό πογκρόμ του 1955 στην Κωνσταντινούπολη, οι απελάσεις των Ελλήνων υπηκόων του 1964-65, και η παράνομη στρατιωτική εισβολή στην Κύπρο το 1974 που αποτέλεσε την αφετηρία και την επίδειξη αποφασιστικότητας των Τούρκων να διεκδικήσουν μερίδιο στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.  Ακόμα επισημαίνεται η ερευνητική δραστηριότητα των Τούρκων στο Αιγαίο το 1976-77 και 1988, λόγω της οποίας η Ελλάδα προσέφυγε στο διπλωματικό τραπέζι όπου ατυχώς δεσμεύτηκε ότι θα απέχει από οποιαδήποτε έρευνα στα διεθνή ύδατα του Αιγαίο, μέχρις ότου λυθεί το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας. Τέλος μετά την κρίση των Ιμίων του 1996 και την κατάληψη εθνικού εδάφους, αναγνωρίζονται για πρώτη φορά «νόμιμα και ζωτικά συμφέροντα» της Τουρκίας στο Αιγαίο. Η προσπάθεια κατευνασμού από τις ελληνικές κυβερνήσεις ενίσχυαν τις συνεχείς διεκδικήσεις της Τουρκίας.

Η Τουρκία ασφυκτιά, διότι παρά την έκταση των ακτών της δεν έχει ΄΄θάλασσα΄΄ και κατά συνέπεια δεν έχει ΑΟΖ (λόγω Καστελορίζου), άρα δεν έχει δικαιώματα στον διαμορφούμενο ενεργειακό χάρτη της περιοχής. Η οικονομία της καταρρέει, το ΑΕΠ της το 2018 συρρικνώθηκε κατά 3,5 % σε σχέση με το 2017, η ανεργία αγγίζει το 15 % και η λίρα διολίσθησε κατά 30 % σε σχέση με το δολάριο κατά την διάρκεια του περασμένου έτους.  Το κάδρο του Ερτογάν ραγίζει και κινδυνεύει να κομματιαστεί μετά και την ήττα του στις δημοτικές εκλογές- τι πρώτες εκλογές που χάνει από το 2002. Εάν η Τουρκική οικονομία συνεχίσει να συρρικνώνεται, η προσφυγή της στο ΔΝΤ θα είναι αναπόφευκτη, η εξέλιξη της πλήρως εξαρτώμενη, και η πολιτική της χώρας θα καταστεί πλήρως χειραγωγούμενη.          Οι περιορισμοί  που επιβλήθηκαν  στην Τουρκία από την Δύση, σε ό,τι αφορά την  επεκτατική της πολιτική στην Συρία, το Ιράκ, τη Μεσόγειο και το Αιγαίο, ήταν ορισμένοι από τους λόγους που την έστρεψαν στην Ρωσία, προκειμένου και τα συμφέροντα της να ικανοποιήσει, αλλά και την Δύση να εκβιάσει.

Η ραγδαία άνοδος της Κίνας, επιβάλει τον τελευταίο καιρό την αναθεώρηση της Ευρασιατικής πολιτικής της δύσης. Το οικονομικό θαύμα το οποίο συντελείται στην Κίνα από το 1978 – όταν η χώρα πέρασε από την κεντρικά κατευθυνόμενη οικονομία στην οικονομία της αγοράς, της επιτρέπει να διεκδικεί τα σκήπτρα της παγκόσμιας οικονομίας.  Εκτιμήσεις πολλών αξιόπιστων δεξαμενών σκέψης συμφωνούν πως σε λιγότερο από μια 15ετία η Κίνα θα είναι η πρώτη οικονομία στον κόσμο.

Η προσπάθεια την οποία κατέβαλε το ΝΑΤΟ, ασκώντας ασφυκτική πίεση στις συνορεύουσες με την Ρωσία χώρες, φαίνεται ότι αδυνατεί να αποδώσει τον στόχο του εξαναγκασμού της Ρωσίας, να υποκύψει στη Δύση, χωρίς μάλιστα ανταλλάγματα. Η πολιτική διαχωρισμού του ψυχρού πολέμου, του ενιαίου ιστορικού χώρου της Ευρασίας, σε Ευρώπη και Ασία, υποκρύπτει πλέον τον κίνδυνο του εναγκαλισμού της Ρωσίας από την Κίνα. Εν κατακλείδι, λοιπόν, οι ΗΠΑ και η Ευρώπη είναι αντιμέτωπες με δύο επιλογές : ή θα αναγκάσουν την Ρωσία να ταχθεί στο πλευρό της Κίνας, με αποτέλεσμα η Ευρώπη να απολέσει έναν γεωγραφικό της εταίρο με τον οποίο συμμάχησε πολλές φορές κατά το παρελθόν, ή θα επιδιώξουν την προσέγγιση της Μόσχας, προκειμένου να διατηρήσουν ζωντανή τη δυναμική και την ιστορική συνέχεια της δύσης, εμποδίζοντας παράλληλα την εξάπλωση της κινεζικής παγκοσμιοποίησης. Η κρυφή διπλωματία μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας στο Συριακό ζήτημα ενισχύει την προοπτική αυτή και αμβλύνει τον φαύλο κύκλο της αμοιβαίας μεταξύ τους δυσπιστίας.

Στη Δύση ακούγονται πλέον απόψεις που υποστηρίζουν πώς η Ευρώπη θα εξελιχθεί σε μια γεωγραφική απόληξη της Ασίας, εάν η Ρωσία δεν συνεργαστεί μαζί της. Αντίθετα στη Ρωσία πιστεύεται ότι το μόνο καθήκον του σημερινού ΝΑΤΟ είναι η διατήρηση της  αντιπαράθεσης με τη Ρωσία, προσυπογράφοντας την ιδέα ότι «χωρίς τη Ρωσία, δεν θα υπάρχει ΝΑΤΟ».

Η αλληλεπίδραση των αγορών και των εθνοτήτων, από την Ευρώπη και την Ασία που χωρίστηκαν κάποτε, δημιουργεί μια νέα υπερ-ηπειρωτική κλίμακα αλληλεξάρτησης.
Εν τω μεταξύ, η Μόσχα εκδηλώνει έναν νέο ζήλο για την ανάκτηση της θέσης της ως αρχέτυπου Ευρασιατικού παίκτη. Καθώς αυτές οι γεωπολιτικές τεκτονικές πλάκες συγκρούονται και συγχωνεύονται, είναι σαφές ότι η Ανατολή και η Δύση θα θέσουν νέους όρους εμπλοκής, όπου η συνεργασία θα βελτιώνεται.

Μετά την ήττα του Ερτογάν στις τελευταίες δημοτικές εκλογές, φαινομενικά δημιουργείται η ανάγκη επιστροφής της Τουρκίας στη Δύση. Η προοπτική αυτή όμως προσκρούει σε ορισμένα εμπόδια, όπως :

α. Στους ισχυρούς  δεσμούς  που καλλιεργηθήκαν με την Ρωσία, τα χρόνια που ακολούθησαν την απόπειρα πραξικοπήματος το 2016.

β. Τον ασιατικό ιδεολογικό προσανατολισμό θυλάκων, στις Ένοπλες Δυνάμεις και την διπλωματία της Τουρκίας.

γ.  Στα ανταλλάγματα που θα ζητήσει η Τουρκία από την Δύση, τα οποία εξόφθαλμα αφορούν τις διεκδικήσεις της στα ενεργειακά αποθέματα του ελληνισμού.

δ.  Στην προοπτική της δημιουργίας Κουρδικού κράτους που θα ακρωτηριάσει την Τουρκία.

ε.  Στο κλίμα αμοιβαίας δυσπιστίας που καλλιεργήθηκε τα τελευταία χρόνια.

στ. Στις αντιδράσεις των σουνιτών που χειραφετήθηκαν από τις κυβερνήσεις του Ερτογάν.

ζ.  Στην υψηλή πολιτική μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας που δεν θα ανεχθεί τον εκβιασμό από μια φιλόδοξη ανερχόμενη περιφερειακή δύναμη.

Σε τακτικό επίπεδο, η οικονομική κρίση της Τουρκίας ξεχωρίζει ως η κύρια πρόκληση για την κυβέρνηση.  Χωρίς την εκλογική πίεση, η Άγκυρα αναμένεται να υιοθετήσει μέτρα λιτότητας και πιθανόν να επιδιώξει τη μείωση των εντάσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες Δυτικές δυνάμεις, για να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη των ξένων επενδυτών.

Σε στρατηγικό επίπεδο, η άτακτη υποχώρηση του Ερτογάν στα κελεύσματα της Δύσης, θα προκαλούσε πανωλεθρία στον ίδιο και το κόμμα του, έτσι θα εστιάσει στην ανάκαμψη της οικονομίας, χωρίς να διακόψει την στενή συνεργασία με τη Ρωσία. Η παραλαβή των S-400 θα καθυστερήσει επί του παρόντος, προκειμένου ο Ερτογάν να κερδίσει πολιτικό χρόνο, τον οποίον θα προσπαθήσει να αξιοποιήσει πολιτικά, κυρίως για την ανάκαμψη της οικονομίας. Η πιθανή βελτίωση των σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και ΗΠΑ, ποτέ δεν θα αγγίξει το επίπεδο εμπιστοσύνης της προηγούμενης πρόσφατης εποχής, μετά τον Β΄ΠΠ.

Οι διεκδικήσεις στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο θα επιταθούν, καθόσον αποτελούν μονόδρομο της υπαρξιακής υπόστασης της Τουρκίας, είτε βρίσκονται στην εξουσία οι ισλαμιστές, είτε οι κεμαλιστές.  Οι επιλογές αυτές θα είναι οι λιγότερο οδυνηρές για το πολιτικό του τέλος.

Πολλά από αυτά που θεωρούμε ως δεδομένα στις σχέσεις μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων μπορεί να ανατραπούν απότομα τα επόμενα λίγα χρόνια, και η Ελλάδα θα πρέπει να είναι σε ετοιμότητα να εκμεταλλευθεί τις νέες συνθήκες για να αποτρέψει την Τουρκία (έστω και κατακερματισμένη),  η οποία θα έχει και την στήριξη του αναβαθμισμένου Ρωσικού παράγοντα να  αποκτήσει θέση στο νέο ενεργειακό πλέγμα της περιοχής, που την περίοδο αυτή εξυφαίνεται.