του Δημήτρη Τσαϊλά, Υποναυάρχου ε.α.
Οι αλλαγές στον χαρακτήρα του πολέμου είναι πλέον ορατές στις σύγχρονες μάχες που εξελίσσονται στην Ουκρανία την Βόρειο Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Σε αυτά τα πεδία μαχών, οι αντίπαλες δυνάμεις έκαναν επενδύσεις και ανέπτυξαν δόγματα, παρέχοντας άφθονες αποδείξεις ότι οι μελλοντικοί πόλεμοι υπόσχονται τεράστιες τεχνολογικές εξελίξεις με άκρως θανατηφόρα αποτελέσματα. Επίσης, ο υβριδικός πόλεμος που βρίσκεται σε εξέλιξη στη Μέση Ανατολή, την Ανατολική Ευρώπη και τα Δυτικά Βαλκάνια είναι μια μικρής κλίμακας προεπισκόπηση για το μέλλον. Στην προσπάθειά του ανταγωνισμού ισχύος στο πολυπολικό σύστημα όπου οι ισχυρές δυνάμεις προσπαθούν να ανακατασκευάσουν την παγκόσμια τάξη, αναπτύσσουν και χρησιμοποιούν τεχνολογίες και τακτικές για να αποκτήσουν στρατιωτική κυριαρχία στη ξηρά, στη θάλασσα, στον αέρα, στο διάστημα, στον κυβερνοχώρο και το ηλεκτρομαγνητικό φάσμα (στους χώρους δράσης στρατιωτικών επιχειρήσεων).
Στην ελληνική πραγματικότητα αρέσει στους επιτελείς να μιλούν για το πώς θα είναι διαφορετικό το μέλλον του πολέμου, ειδικά τώρα με τις προσκτήσεις των νέων εκσυγχρονισμένων αεροναυτικών μονάδων. Όταν άρχισα να υπηρετώ στις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις (ΕΕΔ) το 1977, κατάλαβα ότι ένα από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματά μας έναντι των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων (ΤΕΔ) -ειδικότερα στο Πολεμικό Ναυτικό, ήταν το σύστημα διοίκησης που ενθάρρυνε την πρωτοβουλία των στελεχών. Είχαμε την ικανότητα να προβλέπουμε τις τουρκικές ενέργειες και να τις αντιμετωπίζουμε με επιτυχία στηριζόμενοι στη ναυτοσύνη και τις αιφνιδιαστικές καταδρομικές τακτικές μάχης. Μάλιστα στο Αιγαίο πολλές φορές αιφνιδιαζόντουσαν οι τουρκικές μονάδες από τις ανεξάρτητες απαντήσεις μας, με αξιοποίηση της μοναδικής μας γνώσης της γεωγραφίας και την εκμετάλλευση των καιρικών φαινομένων. Άλλες φορές έπρεπε να απαντήσουμε και με προσεκτικά χορογραφημένη σχεδίαση, ανάλογα με τη φύση της αποστολής και την απειλή. Δεν είχαμε κάποιο μοναδικό σχέδιο δράσης για όλα αυτά. Ήταν απλώς κατανοητό ότι ήταν η ικανότητα της ηγεσίας.
Σήμερα φαίνεται να υπάρχει η προθυμία να εφαρμόσουμε μια διαφορετική επιχειρησιακή σχεδίαση όπου θα είναι ιδιαίτερα σημαντική, για τη διεξαγωγή αυτού που τώρα νοείται ως «Πολυχωρική Μάχη» στο πλαίσιο της διακλαδικότητας και των μεικτών επιχειρήσεων. Αυτό οφείλεται στην αυξανόμενη συνειδητοποίηση ότι οι αντίπαλοι μας θα έχουν τις δυνατότητες να ακολουθήσουν στρατηγικές, με σκοπό, να πραγματοποιήσουν άρνηση της πρόσβασής μας στους διάφορους χώρους (τομείς) των επιχειρήσεων. Οι νάρκες, τα υποβρύχια με τορπίλες βαρέος τύπου, τα κατευθυνόμενα βλήματα επιφανείας/επιφανείας και οι αντιπλοϊκοί πύραυλοι αέρος/επιφανείας θα εμποδίσουν την πρόσβαση στους θαλάσσιους διαδρόμους. Η εξελιγμένη αεράμυνα θα απαιτήσει πολύπλοκες επιχειρήσεις καταστολής για να επιτραπεί στα ημέτερα αεροσκάφη να αποκτήσουν αεροπορική υπεροχή. Τα αντιδορυφορικά όπλα και ο ηλεκτρονικός πόλεμος θα επηρεάσουν τα διαστημικά συστήματα και άλλες μορφές επικοινωνίας και πληροφορίας. Η παραπλάνηση, η εξαπάτηση και η προσπάθεια του εχθρού για έλεγχο του φάσματος του συστήματος επικοινωνιών θα ακρωτηριάσουν το βασίλειο του κυβερνοχώρου που απολαμβάνουμε στην ειρήνη. Ο τακτικός διοικητής της δύναμης που θα συμμετέχει σε αυτή την πολυχωρική μάχη, και σε τόσο περίπλοκο θέατρο επιχειρήσεων θα πρέπει να αφεθεί να ανοίξει και να εκμεταλλευτεί τα προσωρινά παράθυρα ανωτερότητας στους διάφορους χώρους/τομείς σε μια προσεκτικά χορογραφημένη σειρά γεγονότων.
Οι ΕΕΔ βασίζονται σε ιδέες και καθοδηγούνται από δόγματα. Χρησιμοποιούν έννοιες για την αλλαγή προς το μέλλον, ενώ το δόγμα θεσπίζει πλαίσια και καθοδήγηση για τις επιχειρήσεις στο παρόν. Το αναδυόμενο δόγμα μετά την παραλαβή των νέων αεροναυτικών δυνάμεων (Rafal/F-16 Viper και Belhara/νέες κορβέτες και ΤΠΚ) πρέπει να τονίσει την ευελιξία και την πρωτοβουλία ως βασικές επιχειρησιακές έννοιες, και να περιλαμβάνει επίσης το συγχρονισμό, την απαίτηση προσεκτικού συντονισμού όλων των δραστηριοτήτων στο πεδίο της μάχης και την επίτευξη διαδικτυακής επιχειρησιακής προσπάθειας σε όλη τη διακλαδική δύναμη. Για να φτάσουμε στο μέλλον προετοιμασμένοι και έτοιμοι να κυριαρχήσουμε στις μάχες, χρειαζόμαστε ιδέες που θα καθοδηγήσουν τη σύγκλιση και την ολοκλήρωση των δυνατοτήτων στη ξηρά, τον αέρα, τη θάλασσα, το διάστημα, τον κυβερνοχώρο και το ηλεκτρομαγνητικό φάσμα. Σήμερα, χρησιμοποιούμε τη δογματική προσέγγιση των Διακλαδικών Επιχειρήσεων με κλαδική δυσκαμψία ως αναπόσπαστο και αλληλεξαρτώμενο σχέδιο μεικτών επιχειρήσεων της κοινής δύναμης. Όμως, καθώς οι σχετικές δυνάμεις μας, ειδικά στην τεχνολογία, αμφισβητούνται από τους σχεδόν ισότιμους αντιπάλους, όλοι οι τομείς ασθενούν ενώ οι επικοινωνίες δεν είναι διασφαλισμένες. Έτσι οι ΕΕΔ πρέπει να κινηθούν προς μια νέα ιδέα όπου θα εντοπίσουνε από κοινού, συγκλίνουσες και ολοκληρωμένες λύσεις για την επίτευξη αποτελεσμάτων μεταξύ τομέων, προσβολών και ελιγμών.
Αυτό που χρειάζεται να μας προβληματίσει, είναι οι στρατιωτικές επιχειρήσεις κοιτάζοντας πέρα από το δεκαετή ορίζοντα, όπου η δυνατότητά μας δεν καθορίζεται από το ποιοι είμαστε, αλλά από την ικανότητά μας να προβλέπουμε αλλαγές στο επιχειρησιακό περιβάλλον και να προτείνουμε καινοτόμες λύσεις. Είμαστε βέβαιοι ότι οι αντίπαλες ΤΕΔ θα συνεχίσουν να αμφισβητούν τα κυριαρχικά μας δικαιώματα, εάν δεν ξεπεράσουν ακόμη και την αμφισβήτηση κυριαρχίας με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Τόσο οι τεχνολογικές όσο και οι πολιτικές εξελίξεις της Τουρκίας την επόμενη δεκαετία θα συνεχίσουν να διαμορφώνουν το μεταβαλλόμενο χαρακτήρα του πολέμου μέσω της βίαιης δραστηριότητας, καθώς και της αύξησης της τεχνολογικής εξάρτησης και πολυπλοκότητας. Για να απαντήσουμε σε αυτήν την πρόκληση, πρέπει να σπάσουμε τις κλαδικές αντιδράσεις του σήμερα με μια ιδέα που χτίζει μια μελλοντική δύναμη ως ολοκληρωμένο σύστημα.
Ο σκεπτικισμός και η διαχείριση κινδύνου είναι ο κριτής του μέλλοντος. Εάν δεν προσέξουμε, παρέχουμε παράθυρα ευκαιριών στον εχθρό. Σήμερα, διαχειριζόμαστε τις συνέπειες 20 και πλέον ετών στασιμότητας εκσυγχρονισμών και ανανέωση οπλικών συστημάτων προσπαθώντας να το επιτύχουμε εδώ και τώρα. Εν τω μεταξύ, οι αντίπαλοί μας εκσυγχρονίστηκαν και θέσπισαν αλλαγές για να διαταράξουν ειδικά τις ισορροπίες στο ζωτικό μας χώρο. Το κόστος ευκαιρίας και η χρησιμότητα των προηγούμενων προσπαθειών μας έχουν κάνει την πορεία τους. Αν θέλουμε να κερδίσουμε τον μελλοντικό αγώνα, πρέπει να αποεπενδύσουμε το παρόν για να επενδύσουμε στο μέλλον.
Η αμεσότητα των απειλών και προκλήσεων είναι πραγματική. Η τουρκική εθνική πολιτική ως προς το ζήτημα καθορισμού των θαλασσίων ζωνών στο Αιγαίο παραμένει χαοτική. Οι ενέργειες και οι τεχνολογικές εξελίξεις απειλούν ολοένα και περισσότερο τον Ελληνισμό, ενώ οι κρίσιμες περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου διαμορφώνονται σε σημεία ανάφλεξης σε στρατιωτικό επίπεδο συγκρούσεων. Με καθεμία από αυτές τις προκλήσεις, οι αντίπαλοι θα χρησιμοποιούν όλο και πιο εκσυγχρονισμένες ικανότητες των οπλικών μέσων μεταξύ τομέων για να αντιμετωπίσουν τις στρατιωτικές δυνάμεις μας. Με τη σειρά μας, η απάντηση είναι η ενίσχυση των κλάδων στην πολυχωρική μάχη, η οποία θα βοηθήσει στην οργάνωση των προσπαθειών μας για να φτάσουμε στη μάχη ως μια συνεκτική δύναμη έτοιμη να ενισχύσει τους συμμάχους μας και να αποτρέψει τους αντιπάλους μας.
Συμπεράσματα
Οι διαδικασίες που χρησιμοποιούνται για την αλλαγή των ΕΕΔ είναι ανεπαρκείς. Δεν μπορεί να περιμένει την ιδέα που θα τροφοδοτήσει τις δυνατότητες που θα οδηγήσουν σε νέο δόγμα. Θα πρέπει να επιδιώξει ταυτόχρονες και σωρευτικές προσπάθειες, φέρνοντας στην πραγματικότητα την ιδέα για τη μάχη σήμερα, αύριο και στο μέλλον.
Οι απαιτήσεις για πολυχωρική μάχη θα πρέπει να αναγκάσουν τις ΕΕΔ να εξετάσουν πολύ προσεκτικά το δόγμα τους σχετικά με τη διοίκηση και τον έλεγχο ως μέρος της διαδικασίας, χωρίς εμμονές για κάθετη διοίκηση στην κακώς εννοούμενη διακλαδικότητα.
Η απόφαση του τακτικού διοικητή για τη μονάδα του στο σύνολό της και οι αποστολές προς υποτελείς μονάδες για υποστήριξη της απόφασης, κοινοποιούνται στους υφισταμένους με σαφείς και συνοπτικές εντολές, οι οποίες πρέπει να τους παρέχουν ελευθερία δράσης ανάλογη με τις επαγγελματικές τους γνώσεις, την κατάσταση, την αξιοπιστία και τις επιθυμητές διακλαδικές επιχειρήσεις. Αυτή η καθοδήγηση εξακολουθεί να είναι τόσο σημαντική σήμερα όσο ήταν και πριν. Και δεν απαιτεί ειδική κωδική ονομασία. Είναι απλώς καλή ικανότητα ηγεσίας.
Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι μέλος και ερευνητής του Institute for National and International Security, και του Strategy International.
