Άγγελος Συρίγος: Η ελληνική δήλωση του 2015 για το Διεθνές Δικαστήριο

Αγγελος Συρίγος*

Στη δημόσια συζήτηση για την αντιμετώπιση της Τουρκίας κυριαρχεί η «Χάγη», δηλαδή η προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο. Συνήθως αγνοείται η κρίσιμη παράμετρος της τρομερής ανισομέρειας μεταξύ των θεμάτων που θέτει η κάθε πλευρά. Η Ελλάδα αναγνωρίζει μόνο μία διαφορά, την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, και η Τουρκία θέτει περίπου δέκα θέματα τα οποία σχετίζονται κυρίως με εθνική κυριαρχία ή κυριαρχικά δικαιώματα.

Εξίσου σημαντικό είναι ένα δεύτερο σημείο που αγνοείται στον δημόσιο διάλογο. Πρόκειται για την ελληνική δήλωση προς το Διεθνές Δικαστήριο που κατατέθηκε το 2015. Σύμφωνα με το Καταστατικό του Διεθνούς Δικαστηρίου, τα κράτη έχουν δικαίωμα να καταθέτουν δηλώσεις με τις οποίες περιγράφουν τους όρους υπό τους οποίους αποδέχονται ως υποχρεωτική τη δικαιοδοσία του. Μέχρι σήμερα 74 κράτη έχουν καταθέσει σχετικές δηλώσεις. Η Τουρκία δεν περιλαμβάνεται σε αυτά τα κράτη.

Η Ελλάδα με δήλωσή της από το 1994 αναγνώρισε ως υποχρεωτική τη δικαιοδοσία του Διεθνούς Δικαστηρίου, υπό την αίρεση της αμοιβαιότητας, έναντι όποιου άλλου κράτους αποδέχεται την ίδια υποχρέωση. Η ελληνική κυβέρνηση είχε εξαιρέσει ρητώς από την αρμοδιότητα του Δικαστηρίου οποιαδήποτε διαφορά συνδέεται με στρατιωτικά μέτρα που έχουν ληφθεί για λόγους εθνικής άμυνας. Στόχος ήταν να αποφευχθεί η υπαγωγή στην υποχρεωτική δικαιοδοσία του Δικαστηρίου της Χάγης του θέματος της στρατιωτικοποιήσεως των ανατολικών νησιών του Αιγαίου.

Το 2015 κατατέθηκε καινούργια δήλωση. Ενα πρώτο ενδιαφέρον σημείο είναι η χρονική στιγμή της καταθέσεως. Εγινε στις 14 Ιανουαρίου 2015, δηλαδή εν μέσω προεκλογικής περιόδου, μόλις 11 ημέρες πριν από τις εκλογές. Αν και το κλίμα ήταν εξαιρετικά πολωμένο, η δήλωση δεν απετέλεσε αντικείμενο συγκρούσεως, παρ’ ότι την υπέγραφε ο ένας από τους δύο εμβληματικούς στόχους της αντιπολιτευτικής πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ, ο τότε υπουργός Εξωτερικών Ευάγγελος Βενιζέλος.

Η στάση αυτή δείχνει δύο πράγματα. Αφ’ ενός είχε υπάρξει η σωστή και έγκαιρη ενημέρωση της αντιπολιτεύσεως για ένα μείζον εθνικό θέμα. Αφ’ ετέρου η αντιπολίτευση επέλεξε να κρατήσει εκτός της προεκλογικής ρητορικής το θέμα.

Με τη δήλωση, που εξακολουθεί να ισχύει και σήμερα, η Ελλάδα επανέλαβε ότι αναγνωρίζει ως υποχρεωτική τη δικαιοδοσία του Διεθνούς Δικαστηρίου. Εξαίρεσε όμως από την αρμοδιότητα τα ακόλουθα θέματα:

(α) Διαφορές για μέτρα για την προστασία της κυριαρχίας και εδαφικής ακεραιότητας από πλευράς εθνικής άμυνας. Επρόκειτο για καλύτερη διατύπωση της ισχύουσας από το 1994 εξαιρέσεως που αφορά τη στρατιωτικοποίηση των ανατολικών νησιών του Αιγαίου.

(β) Διαφορές για τα κρατικά όρια ή την κυριαρχία επί του εδάφους της Ελληνικής Δημοκρατίας, περιλαμβανομένης κάθε διαφοράς επί του εύρους και των ορίων των χωρικών υδάτων και του εναερίου χώρου αυτής. Πίσω από αυτή τη διατύπωση κρύβεται η απόφαση της Ελλάδος να μην αποδεχθεί παραπομπή των λεγομένων γκρίζων ζωνών κυριαρχίας που εφηύρε η Τουρκία μετά την κρίση των Ιμίων το 1996. Παράλληλα δεν δέχεται να συζητηθεί η διαφορά μεταξύ εύρους χωρικών υδάτων που εκτείνονται στα 6 ν. μίλια και εναερίου χώρου που εκτείνεται στα 10 ν. μίλια.

(γ) Περιπτώσεις όπου το άλλο διάδικο μέρος αποδέχθηκε την υποχρεωτική δικαιοδοσία του Δικαστηρίου μόνο για μία διαφορά ή σε χρόνο μικρότερο των δώδεκα μηνών από την κατάθεση της προσφυγής ενώπιον του Δικαστηρίου. Η συγκεκριμένη διατύπωση στις δηλώσεις αποδοχής της δικαιοδοσίας του Δικαστηρίου συνιστά συνήθη πρακτική πολλών κρατών. Την ξεκίνησε η Σομαλία με τη Μάλτα τη δεκαετία του 1960. Εκτοτε την έχουν θέσει ως όρο πολλά κράτη, με τελευταία περίπτωση αυτή της Βρετανίας το 2017. Στόχος είναι να αποφεύγεται ο αιφνιδιασμός αλλά και μία «α λα καρτ» αποδοχή της αρμοδιότητας του Διεθνούς Δικαστηρίου για μόνον ένα θέμα.

Οι συγκεκριμένες τρεις εξαιρέσεις ορίζουν και την ελληνική στάση έναντι της Χάγης. Δεν συζητούμε αποστρατιωτικοποίηση νησιών, τις αμφισβητήσεις της ελληνικής κυριαρχίας σε μικρά νησιά του Αιγαίου και το εύρος χωρικών υδάτων και εναερίου χώρου. Η ελληνική πλευρά ωστόσο διατηρεί το δικαίωμα να υποβάλει στο Δικαστήριο οποιαδήποτε διαφορά με συνυποσχετικό.

Αυτά αναφέρονται διότι η Τουρκία τα τελευταία δέκα χρόνια έχει αλλάξει στάση και εμφανίζεται να αποδέχεται και το Διεθνές Δικαστήριο ως μέσο επιλύσεως των ελληνοτουρκικών διαφορών. Θεωρεί όμως ότι πρέπει να παραπεμφθούν εκεί όλα τα θέματα χωρίς εξαιρέσεις. Η τουρκική θέση σε συνδυασμό με την ελληνική δήλωση του 2015 περιορίζει ουσιωδώς την προοπτική της δικαστικής προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο.

* Αν. καθηγητής Διεθνούς Δικαίου & Εξωτερικής Πολιτικής. Βουλευτής της Ν.Δ. στην Α΄ Αθηνών

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών (2020)