Τρία σενάρια για το μέλλον του Ερντογάν και της Τουρκίας

Πέρασε περίπου μια δεκαετία από τότε που η Άγκυρα προώθησε το περιβόητο δόγμα των «μηδενικών προβλημάτων» στην εξωτερική της πολιτική. Στο ενδιάμεσο, το δόγμα αυτό βρήκε μερική ανταπόκριση, αλλά έκτοτε έχουν μεσολαβήσει αρκετά.

Αν τότε η αυξανόμενη παρουσία και επιρροή της σε χώρες της περιοχής δεν ήταν ενοχλητική, σήμερα κάθε άλλο παρά απειλητική χαρακτηρίζεται. Μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα επήλθε μια στρατιωτικοποίηση της εξωτερικής πολιτικής της Άγκυρας, με τον Ερντογάν να εγκλωβίζει τη χώρα σε μια περιορισμένη ικανότητα ελιγμών αλλά και στο χείλος ενός τραπεζικού κραχ. Βασικός στόχος της Τουρκίας ήταν, και εξακολουθεί να παραμένει, η εδραίωση της παρουσίας και επέκταση της ναυτικής ισχύος της στην Ανατολική Μεσόγειο, μέσα από το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας.

Η προσπάθεια υλοποίησης του πιο πάνω δόγματος υπήρξε η κοινή συνισταμένη μεταξύ της συνεργασίας του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ερντογάν και Τούρκων εθνικιστών. Από το 2015, προκειμένου να κρατηθεί στην εξουσία ο Ερντογάν, καλλιέργησε ισχυρές συμμαχίες με τους Γκρίζους Λύκους του Τουρκικού Εθνικιστικού Κινήματος (MHP) και των κεμαλικών νεοεθνικιστών (Ulusalcı). Ο αντιδυτικός και ευρασιατικός προσανατολισμός αυτών των ομάδων έχουν διαμορφώσει εν πολλοίς τη μιλιταριστική τουρκική εξωτερική πολιτική τα τελευταία χρόνια. Έτσι, με την ανακάλυψη ενεργειακών αποθεμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο και στην Κυπριακή ΑΟΖ και τον εμφύλιο πόλεμο στη Λιβύη, ο τουρκικός ισλαμο-μιλιταρισμός ανέλαβε δράση.

Με το βλέμμα πλέον στραμμένο στον επόμενο γύρο προεδρικών και βουλευτικών εκλογών το 2023 στην Τουρκία, το γνωστό think tank «Carnegie Europe», με έδρα την Ουάσιγκτον, εκτιμά πως οι δυτικοί εταίροι θα βρεθούν αντιμέτωποι με τρία θεωρητικά σενάρια.

Σενάριο νίκης Ερντογάν

Ενδεχόμενη εκλογική νίκη Ερντογάν θα τον καταστήσει απόλυτο «Σουλτάνο» σε θέματα συγκέντρωσης εξουσίας. Ουσιαστικά με αυτόν τον τρόπο ο Ερντογάν θα ανέβει σε πολιτικό ανάστημα στο επίπεδο του Μουσταφά Κεμάλ, ο οποίος ήταν στην εξουσία από το 1923 έως το 1938. Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, οι δυτικές χώρες πιθανότατα θα αντιμετωπίσουν πιο δυναμική εξωτερική και στρατιωτική πολιτική. Σε αυτό θα επηρεαστούν άμεσα η Ελλάδα, η Κύπρος και χώρες της Αφρικής. Θα υπάρξουν επίσης αυξημένες δυσκολίες εντός του ΝΑΤΟ και συνεχείς εντάσεις με την ΕΕ. Επίσης η αμφίθυμη σχέση της Τουρκίας με τη Ρωσία και η ανάπτυξη του πυραυλικού συστήματος S-400 θα μετατραπεί σε έναν σημαντικό αρνητικό παράγοντα έντασης με τους δυτικούς εταίρους της Τουρκίας.

Σενάριο «Τέλος εποχής»

Ορισμένοι αναλυτές έχουν προβλέψει ότι «η εποχή του Ερντογάν… τελειώνει». Υποτίθεται ότι αυτό το σενάριο θα προανήγγελλε ένα τέλος στις αναθεωρητικές πολιτικές της Άγκυρας που εφαρμόστηκαν τα τελευταία χρόνια. Ο τόνος ενός νέου καθεστώτος εκτιμάται ότι, αρχικά τουλάχιστον, θα είναι πιο μετριοπαθής. Αλλά θα ήταν επικίνδυνο να στοιχηματίσει κάποιος σε μια πλήρη ανατροπή των τρεχουσών πολιτικών, πόσω μάλλον σε μια σαφή ρήξη με τη Ρωσία, για τον απλούστατο λόγο ότι οι βασικοί παράγοντες αυτών των πολιτικών θα εξακολουθούσαν να ισχύουν: τα αντιδυτικά αισθήματα θα παραμείνουν και η Ρωσία δεν θα δεχτεί χάριν μιας καινούργιας Κυβέρνησης τη διάβρωση των στρατηγικών της κερδών που κατοχυρώνονται σε πολλαπλές συμφωνίες με την Τουρκία.

Τα απρόβλεπτα σενάρια
Ένα σενάριο έκπληξη θα ήταν η αναβολή των εκλογών για μερικούς μήνες προκειμένου να επιτραπεί στον Ερντογάν να προεδρεύσει των εορτασμών για τα 100 χρόνια ίδρυσης της Τουρκικής Δημοκρατίας, αν και η ισχύουσα νομοθεσία δεν επιτρέπει την αναβολή εκτός εάν η χώρα βρίσκεται σε πόλεμο.

Αναβολή των εκλογών μπορεί να προκύψει σε απρόσμενες εξελίξεις για την ασφάλεια στην περιοχή της Τουρκίας: μια σύγκρουση με τη Ρωσία στη Συρία, ξέσπασμα πολέμου στην Ουκρανία, εντάσεις στη Μαύρη Θάλασσα με τη Μόσχα και την Άγκυρα αντιμέτωπες ή ρωσική παρέμβαση στις επιχειρήσεις του πυραυλικού συστήματος S-400.

Ένα επίσης «τρελό» σενάριο θα ήταν μια προεδρική κούρσα με το αποτέλεσμα της κάλπης να καταλήγει σε μιαν αντιδικία ενώπιον του Ανώτατου Εκλογικού Συμβουλίου, η οποία θα οδηγεί σε ακύρωση και επανάληψη των εκλογών ως μια ύστατη προσπάθεια να ενισχυθούν οι πιθανότητες νίκης του Ερντογάν. Αυτή η διαδικασία θα μπορούσε κάλλιστα να διαρκέσει περισσότερο από τέσσερεις μήνες μεταξύ της προγραμματισμένης ψηφοφορίας του Ιουνίου 2023 και των εορτασμών της εκατονταετηρίδας του Οκτωβρίου 2023.

Σε όλα αυτά τα σενάρια, οι δυτικοί εταίροι της Τουρκίας θα αντιμετώπιζαν πολλαπλές αβεβαιότητες, οικονομικούς και χρηματοοικονομικούς κινδύνους και αυξημένες διεθνείς εντάσεις.

Η αλλαγή πορείας
Το υψηλό ωστόσο διπλωματικό και οικονομικό κόστος αυτής της επιλογή ανάγκασε το τελευταίο διάστημα τον Ερντογάν να κάνει ανοίγματα για την αποκατάσταση των δεσμών με τον άξονα Αιγύπτου-Ισραήλ-Κόλπου. Στην πραγματικότητα η Άγκυρα αντιλήφθηκε ότι δύσκολα μπορεί να αντιμετωπίσει την «αντιτουρκική συμμαχία» που οικοδομείται στην περιοχή με συνδετικούς κρίκους Κύπρο-Ελλάδα και την εύνοια της Γαλλίας. Σιγά-σιγά όλο και περισσότεροι αντιλαμβάνονται ότι οι ενέργειες της Άγκυρας στον Καύκασο είναι μέρος μιας «τουρανιστικής» ή «νεο-οθωμανικής» ατζέντας. Η προσπάθεια εμβάθυνσης της εταιρικής σχέσης της Τουρκίας με τα αφρικανικά κράτη, με τη σειρά της, οδήγησε Γάλλους και Γερμανούς να μιλήσουν για «επέκταση της τουρκικής σκληρής ισχύος». Παράλληλα φουντώνουν οι κατηγορίες ορισμένων φιλότουρκων που κατηγορούν τον Ερντογάν ότι «ξεπούλησε» τους Αδελφούς Μουσουλμάνους για να ομαλοποιήσουν τις σχέσεις με τα κράτη του Κόλπου.

Στο εσωτερικό της χώρας ο Ερντογάν κατηγορείται ότι ακολουθεί μιαν «αντιδυτική» – «αντι-ευρωπαϊκή» πολιτική, που όχι μόνο είναι επιβλαβής για την τουρκική οικονομία, αλλά οδήγησε και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στην επικύρωση της αναστολής των ενταξιακών διαπραγματεύσεων.

Στην πραγματικότητα, η πολιτική που ακολουθεί το κυβερνών κόμμα AKP βασίζεται στο αξίωμα ότι οι διεθνείς σχέσεις έχουν τις ρίζες τους στον πραγματισμό και στους ορθολογικούς υπολογισμούς.

Προληπτική δράση σε κενά ισχύος
Μπορεί η διπλωματία να παίζει έναν σημαντικό ρόλο στην επίτευξη των εθνικών στόχων, ωστόσο η Τουρκία δίνει μεγαλύτερη βαρύτητα στην ικανότητά της να ανταποκρίνεται δυναμικά σε προσωρινές κλιμακώσεις και προκλήσεις σε ένα άναρχο και ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα. Το κύριο μέλημά της είναι η άμεση αντίδραση στα αναδυόμενα κενά ισχύος στην περιφέρειά της, τα οποία μπορεί να δημιουργήσουν μακροπρόθεσμα εστίες απειλής για την εθνική της ασφάλεια (π.χ. τρομοκρατία, ανεξέλεγκτες μεταναστευτικές ροές).

Η προσπάθεια ομαλοποίησης των σχέσεων με άλλες χώρες δεν αντανακλά μια οριστική εγκατάλειψη της ιδεολογικής της κατεύθυνσης ή το «ξεπούλημα» των εταίρων της. Η Άγκυρα αναγνωρίζει ότι η προσπάθεια διεύρυνσης της επιρροής της θέτει υπό αμφισβήτηση ορισμένα προϋπάρχοντα συμφέροντα στην περιοχή.

Η ιδεολογία του «νεο-οθωμανισμού» δεν αρκεί καμιά φορά από μόνη της για να ερμηνεύσει κανείς την αυξανόμενη τουρκική παρουσία στην Αφρική και τους ενισχυμένους δεσμούς της χώρας με τον Καύκασο και την Κεντρική Ασία. Η Τουρκία θέλει να διευρύνει ορισμένους ιστορικούς και πολιτιστικούς δεσμούς με τις γύρω χώρες, ωστόσο, τα εθνικά συμφέροντα της Τουρκίας σε πολλαπλά επίπεδα είναι πολύ περίπλοκα και δυναμικά για να περιοριστούν σε μια συγκεκριμένη ιδεολογική τάση ή μπλοκ.

Πηγή: Σημερινή