Tου ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΟΣΚΟΠΟΥΛΟΥ Αναπληρωτή Καθηγητή Ευρωπαϊκών Σπουδών, Τμήμα ΔΕΣ, ΠΑΜΑΚ
Απρίλιος 18, 2017
Η έκβαση του συνταγματικού δημοψηφίσματος στην Τουρκία σηματοδοτεί σε επίπεδο θεσμικής αντιπαράθεσης τη διαμόρφωση ενός κλίματος κλιμακούμενης πόλωσης στην Τουρκία. Αποτελεί τη σύγκρουση δύο κόσμων, δύο κοσμοθεωριών με μη συμβατά οργανωτικά, στρατηγικά και αξιακά πρότυπα.
Αν ο στόχος του Τ. Ερντογάν ήταν να δημιουργήσει συνθήκες εσωτερικής πόλωσης, διχασμού και σύγκρουσης με το περιβάλλον που απορρίπτει τις νέο-οθωμανικές αντιλήψεις του τότε αυτός επετεύχθη. Η Τουρκία διολισθαίνει σταθερά σε έναν κύκλο θεσμοθετημένου αυταρχισμού που θα φέρει νομιμοποιητικό μανδύα. Αυτό είναι πιο επικίνδυνο και από μία στρατοκρατούμενη δικτατορία, αφού συνταγματικά νομιμοποιεί ένα επιφαινόμενο δημοκρατικότητας.
Αν ο Τ. Ερντογάν υλοποιήσει τους στόχους του τότε θα χρησιμοποιήσει εργαλεία διαδικαστικής νομιμοποίησης προκειμένου να θέσει κοινωνία και πολιτικό σύστημα στην κλίνη του Προκρούστη. Όπως κάθε αυταρχική δράση αυτό θα προκαλέσει αναπόφευκτες αντιδράσεις. Το συγκρουσιακό αποτέλεσμα συνιστά μία αυτοεκπληρούμενη προφητεία σε μία κοινωνία εντός της οποίας συγκρούονται δύο κόσμοι. Ο αστικός, με όρους χωροταξίας, λειτουργεί με περισσότερο κοσμοπολίτικη λογική εντός ενός πλαισίου εκλογικευμένης δυσπιστίας. Αντιπροσωπεύει ένα πολιτικά κοινωνικοποιημένο περιβάλλον που αντιλαμβάνεται τους κινδύνους από την επιβολή μίας θεσμικής ηγεμονίας του Τούρκου προέδρου σε συνθήκες έλλειψης συνταγματικών ασφαλιστικών δικλείδων.
Σε αντίθεση, η τουρκική περιφέρεια κινείται με όρους παρελθόντος, με όρους παλαιο-Κεμαλικού αυταρχισμού, σε συνθήκες ελλιπούς πολιτικής κοινωνικοποίησης, άγνοιας κινδύνου. Δεν κατανοεί ότι το ΝΑΙ αποτελεί ένα επικίνδυνο θεσμικό όπλο στα χέρια του εκάστοτε προέδρου. Προφανώς ένα μέρος του εκλογικού σώματος ψήφισε με όρους θυμικού, στηρίζοντας τον Ερντογάν και όχι τη συνταγματική λαίλαπα που αναμένεται. Κανείς σώφρων πολίτης δεν θα εμπιστευόταν έναν ηγέτη που θα διέθετε εξουσίες μονάρχη.
Το παράδοξο είναι ότι ο Τ. Ερντογάν αγωνίστηκε να αποδομήσει μια καθεστηκυία κεμαλική τάξη προκειμένου να εγκαταστήσει μία νέα που δεν θα διαθέτει ασφαλιστικές δικλείδες έναντι αυταρχικών πρακτικών. Ουσιαστικά μετατρέπει την Τουρκία σε ένα ιδιόμορφο καθεστώς (regime) ελλιπούς συναίνεσης. Ένα δεύτερο παράδοξο προκύπτει από ένα εύλογο συμπέρασμα που μπορεί να εξωτερικευτεί με ένα ρητορικό ερώτημα και υπο-ερώτημα. Θεωρεί ο Τ. Ερντογάν ότι η προτεινόμενη από τον ίδιο συνταγματική τάξη (υπερ-ενισχυμένη προεδρική δημοκρατία) δεν θα μπορούσε να αποτελέσει όπλο στα χέρια πολιτικών του αντιπάλων στο ενδεχόμενο μιας εκλογικής του ήττας; Θεωρεί συνεπώς ότι ο ίδιος θα παραμείνει εσαεί στο τιμόνι της χώρας, αποκομίζοντας υπερεξουσίες από τον νέο συνταγματικό διακανονισμό; Ουσιαστικά η απόφαση του δυναμιτίζει το μέλλον της Τουρκίας θέτοντας τα θεμέλια μίας μελλοντικής σύγκρουσης σε μία περίοδο κατά την οποία η Τουρκία αντιμετωπίζει κάτι παραπάνω από την ασαφή προοπτική δημιουργίας Κουρδικού κράτους.
Η επιστροφή της Άγκυρας στην όποια θεσμική κανονικότητα θα είναι ακόμα πιο δύσκολη, ιδιαίτερα ελλείψει ικανής και αξιόπιστης εναλλακτικής πολιτικής πρότασης. Ο Τ. Ερντογάν επιθυμεί να δέσει τη χώρα με ένα θεσμικό ζουρλομανδύα που θα προκαλέσει μαζικές αντιδράσεις. Αυτό είναι αναπόφευκτο σε μία χώρα μεγάλων αντιθέσεων, μια χώρα που διαθέτει έναν απειλητικό για τη συνοχή της εθνοτικό πλουραλισμό. Όπως ορθά το θέτει ο Burak Bekdil η χώρα οδηγείται «σε ένα συνταγματικό καθεστώς χωρίς εθνική συναίνεση» [1]. Η διακυβέρνηση της θα οικοδομηθεί με άξονα 2 ή 3 πολιτικούς σχηματισμούς περιθωριοποιώντας μικρότερα κόμματα μεταξύ αυτών και το Κουρδικό. Αυτό θα οδηγήσει τη χώρα σε παρατεταμένη κρίση εκπροσώπησης με απρόβλεπτες συνέπειες. Ο Τ. Ερντογάν βλέπει το δένδρο της πολιτικής μακροημέρευσης του αλλά χάνει το δάσος της πολιτικής σταθερότητας στη γείτονα, αφού λειτουργεί με όρους Οθωμανικού ναρκισσισμού.
[1] Βλ. την εξαιρετική ανάλυση του, «Turkey: Divided We Stand» by Burak Bekdil, BESA, https://besacenter.org/perspectives-papers/turkey-divided-stand/
