Το Βερολίνο τελειώνει την εποχή που ξεκίνησε ο Γκορμπατσόφ εμπιστοσύνης και φιλικής σχέσης με τη Μόσχα. Η Ρωσία, από την πλευρά της, δεν περιμένει πλέον τίποτα από τη Γερμανία, και ως εκ τούτου δεν αισθάνεται υποχρεωμένη να λάβει υπόψη τη γνώμη ή τα συμφέροντά της.
Η δηλητηρίαση του ακτιβιστή της αντιπολίτευσης Alexei Navalny έχει γίνει σημείο καμπής στις ρωσο-γερμανικές σχέσεις. Οι λεπτομέρειες του συμβάντος είναι ακόμη, σε μεγάλο βαθμό, ασαφείς αλλά αυτό που είναι σαφές είναι ότι ώθησε το Βερολίνο να λάβει μια κρίσιμη απόφαση για τη γερμανική εξωτερική πολιτική: δεν θα ακολουθήσει πλέον μια ειδική πολιτική έναντι της Ρωσίας. Το Βερολίνο δεν θα προσπαθήσει να κατανοήσει τα κίνητρα της άλλης πλευράς ούτε θα προσπαθήσει για αμοιβαία κατανόηση, και τουλάχιστον, βασική συνεργασία. Ούτε θα ενεργήσει ως διερμηνέας της ρωσικής πολιτικής γλώσσας, ούτε θα αναλάβει να γνωστοποιήσει τη θέση των συμμάχων της στη Μόσχα.
Αυτός ο ειδικός ρόλος που διαδραματίζει η Γερμανία και η καγκελάριός της τα τελευταία χρόνια είναι πλέον παρελθόν. Από τώρα και στο εξής, η Γερμανία θα έχει την ίδια στάση απέναντι στη Ρωσία όπως όλες οι άλλες χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Στο επίπεδο της ρητορικής, αυτό θα σημαίνει αδιάκοπη αντίθεση από το Βερολίνο στην εξωτερική και εσωτερική πολιτική του Κρεμλίνου, σκληρή κριτική για συγκεκριμένα μέτρα που έλαβε η Μόσχα και ισχυρή αλληλεγγύη προς τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Σε οικονομικό επίπεδο, πολλοί αναμένουν τώρα την ακύρωση του αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream 2. Σε διπλωματικό επίπεδο, πιθανότατα θα δούμε έναν σημαντικό περιορισμό της επίσημης επαφής και πιθανώς την αναστολή του διαλόγου στο ανώτατο επίπεδο.
Είναι απίθανο ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν να φαντάστηκε αυτήν τη σειρά των γεγονότων όταν έδωσε την άδεια στο Ναβάλνι να πετάξει από τη Σιβηρική πόλη Ομσκ στο Βερολίνο για θεραπεία. Αν μη τι άλλο, περίμενε, πιθανώς, τη Γερμανίδα Καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ να συνεργαστεί και ότι η βοήθεια της Γερμανίας θα είχε ως αποτέλεσμα μια κοινή διέξοδο από ένα δυσάρεστο συμβάν χωρίς πρόσθετες απώλειες στη φήμη της Ρωσίας.
Μπορεί κανείς να φανταστεί μόνο πώς αντέδρασε ο Πούτιν στην ανακοίνωση της Μέρκελ ότι ο Ναβάλνι είχε δηλητηριαστεί με τον νευρικό παράγοντα Νοβιτσόκ. Ένα μαχαίρι στην πλάτη είναι η πιο ήπια αντίδραση που έρχεται στο μυαλό. Για τον Πούτιν, οι προσωπικές του σχέσεις με ξένους ηγέτες έχουν μεγάλη σημασία για τον καθορισμό της εξωτερικής πολιτικής και δεν θα ξεχάσει τις ενέργειες της Μέρκελ.
Αυτό σημαίνει ότι όχι μόνο το Βερολίνο τελειώνει την εποχή που ξεκίνησε ο Γκορμπατσόφ, μια εποχή εμπιστοσύνης και, για πολλά χρόνια, φιλικής σχέσης με τη Μόσχα. Η Ρωσία ξεκινά επίσης ένα νέο κεφάλαιο. Πριν από τριάντα χρόνια, η γερμανική επανένωση φάνηκε να είναι όχι μόνο μια ιστορική συμφιλίωση, αλλά και εγγύηση για μελλοντικές φιλικές σχέσεις και στενή συνεργασία μεταξύ δύο λαών και κρατών. Τώρα έχει γίνει παρελθόν.
Το παρόν, εν τω μεταξύ, αρχίζει με την ηχώ αυτού που φάνηκε να ανήκει σταθερά στο παρελθόν. Η ρωσική πλευρά εξέφρασε οργή, συγκρίνοντας τις κατηγορίες της Γερμανίας με την εμπρηστική επίθεση του 1933 στο Ράιχσταγκ από τους Ναζί, για την οποία, τότε, κατηγορήθηκε η Κομιντέρν και η Μόσχα.
Το Κρεμλίνο είναι απίθανο να λάβει δραστικά μέτρα, αλλά από τώρα και στο εξής η Γερμανία θα θεωρείται ότι ελέγχεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Αυτό θα έχει συνέπειες στην επίλυση της σύγκρουσης στο Ντονμπάς, καθώς και στην παρατεταμένη αντιπαράθεση μεταξύ διαδηλωτών και αρχών στη Λευκορωσία. Η αξία της συνεργασίας με το Βερολίνο και το Παρίσι σε αυτά τα ζητήματα – είτε στη μορφή της Νορμανδίας είτε διμερώς – μειώνεται, ενώ ο διάλογος με την Ουάσινγκτον για την Ουκρανία και τη Λευκορωσία έχει από καιρό περιέλθει σε άγριες συμβουλές και εξίσου άγριες αντανακλάσεις και από τις δύο πλευρές.
Κατά συνέπεια, η κατάσταση γίνεται απλούστερη αλλά και πιο επικίνδυνη: η Ρωσία δεν περιμένει πλέον τίποτα από την Ευρώπη και, ως εκ τούτου, δεν αισθάνεται υποχρεωμένη να λάβει υπόψη τη γνώμη ή τα συμφέροντά της. Όσον αφορά τις Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία έχει από καιρό εμπλακεί σε έναν υβριδικό πόλεμο μηδενικού αθροίσματος, στον οποίο απομένουν ολοένα και λιγότεροι ανασταλτικοί παράγοντες.
Η κατάρρευση της ειδικής σχέσης μεταξύ Ρωσίας και Γερμανίας είναι η τελευταία και πιο σοβαρή σε μια σειρά χτυπημάτων στις θέσεις της Ρωσίας στην Ευρώπη. Τα τελευταία χρόνια, υψηλού προφίλ σκάνδαλα διαφθοράς σε διάφορες χώρες έχουν εξαλείψει κορυφαίους πολιτικούς που είχαν την τάση να συνεργαστούν με τη Μόσχα: προεδρικοί υποψήφιοι όπως οι Dominique Strauss-Kahn και François Fillon στη Γαλλία, ο αναπληρωτής πρωθυπουργός Matteo Salvini στην Ιταλία και ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Heinz- Christian Strache στην Αυστρία.
Σε άλλες χώρες – την Ισπανία, την Ελλάδα, τη Βουλγαρία, το Μαυροβούνιο, την Τσεχική Δημοκρατία, τη Σλοβακία και τη Νορβηγία – αποκαλύφθηκαν ρωσικές συνωμοσίες ή κατάσκοποι, με αποτέλεσμα την ψύχρανση των σχέσεων με τη Ρωσία. Τέλος, η δηλητηρίαση του Σεργκέι Σκριπάλ και της κόρης του στη βρετανική πόλη Σαλίσμπερυ είχε μια πραγματικά παγκόσμια απήχηση.
Η αντίδραση στη Δύση ήταν στρατηγική: εκκαθάριση της επιρροής του εχθρού. Ως αποτέλεσμα, δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου κράτη στην Ευρώπη των οποίων οι αρχές να έχουν ουδέτερη ή θετική στάση έναντι της Ρωσίας. Κατά συνέπεια, η απόφαση της Merkel να αφήσει στη μοίρα του τον Nord Stream 2 να αποφασιστεί σε επίπεδο ΕΕ μοιάζει με θανατική ποινή για το έργο.
Παρά τα σκάνδαλα και άλλα εμπόδια, τα βασικά συμφέροντα τόσο της Ευρώπης όσο και της Ρωσίας απαιτούν συντονισμό και συνεργασία. Αυτά τα περιοδικά σκάνδαλα δεν υπερισχύουν των συμφερότων. Μερικές φορές απλά τα πνίγουν. Για αυτόν τον λόγο, είναι ζωτικής σημασίας να διατηρούνται τα συναισθήματα υπό έλεγχο και να διαμορφώνεται μια ευρύτερη εικόνα.
Όλοι στην ευρωατλαντική περιοχή πρέπει να θυμούνται ότι η ρωσο-γερμανική συμφιλίωση υπήρξε ζωτικός πυλώνας της ευρωπαϊκής ασφάλειας: τίποτα λιγότερο από ένα σύγχρονο θαύμα, λαμβάνοντας υπόψη την καταπληκτική πληγή της ναζιστικής επιθετικότητας, την τεράστια κλίμακα καταστροφής και τα πολλά εκατομμύρια ζωών που χάθηκαν.
Η επιστροφή της Ρωσογερμανικής εχθρότητας δεν θα ενισχύσει το ΝΑΤΟ, καθώς οι αυξημένοι κίνδυνοι της αντιπαράθεσης μπορεί να φέρουν νέες διαιρέσεις. Η Γερμανία μπορεί, ενδεχομένως, να εκπληρώσει την υποχρέωσή της να αυξήσει ταχύτερα τις αμυντικές δαπάνες, αλλά οι δαπάνες αυτές δεν θα ενισχύσουν την ασφάλεια της Ευρώπης εν μέσω ενός ασταθούς γεωπολιτικού περιορισμού. Ούτε υπάρχει λόγος να υπολογίζουμε πάρα πολύ στην εξωτερική βοήθεια ή την πυρηνική αποτροπή. Το τελευταίο αποτελεί μόνο εγγύηση καταστροφής και όχι σωτηρίας.
Οι Ρωσο-γερμανικές σχέσεις επιδεινώνονται εδώ και σχεδόν μια δεκαετία. Δεν είναι ρεαλιστικό να πιστεύουμε ότι θα μπορούσαν να αποκατασταθούν σε μια εταιρική σχέση στο άμεσο μέλλον, αλλά εξακολουθεί να υπάρχει η ευκαιρία να μην καταλήξει η σχέση σε εχθρότητα.
Για να επιτευχθεί αυτό, η Ρωσία πρέπει να καταργήσει τη δημόσια ρητορική, να διεξαγάγει διεξοδική έρευνα για το τι ακριβώς συνέβη στον Ναβάλνι στο ρωσικό έδαφος και να αναπτύξει μια λεπτομερή και καλά τεκμηριωμένη θέση προτού συζητήσει το θέμα στον Οργανισμό Απαγόρευσης Χημικών Όπλων.
Αυτή η θέση πρέπει να είναι αξιόπιστη, κυρίως για το ρωσικό κοινό. Η προσέγγιση «δεν ξέρουμε τι συνέβη, αλλά έχουμε δώδεκα εκδοχές για το τι θα μπορούσε να έχει συμβεί» δεν λειτούργησε στη δολοφονία του Αλεξάντερ Λίτβινενκο, στην πτώση του MH17 ή στη δηλητηρίαση Skripal και δεν θα λειτουργήσει και στην υπόθεση Navalny.
Όσον αφορά τη σχέση με το Βερολίνο, θα ήταν καλύτερο να αφιερώσετε ένα χρονικό διάστημα. Αφήστε στους Γερμανούς να αποφασίσουν μόνοι τους εάν χρειάζονται ή όχι άλλο αγωγό φυσικού αερίου από τη Ρωσία.
Μετά από λίγο, η αναζήτηση πρέπει να ανανεωθεί για να επιτευχθεί αμοιβαία κατανόηση με τη Γερμανία σε μια νέα βάση: αυτή των σχέσεων γειτονίας, της προβλεψιμότητας και του αμοιβαίου οφέλους. Για τη Μόσχα, το πιο σημαντικό καθήκον αυτήν τη στιγμή στην Ευρώπη είναι να μην χάσει τη Λευκορωσία, όπως έχασε την Ουκρανία. Ούτε να επιτραπεί στον ηγέτη της Λευκορωσίας Αλεξάντερ Λουκασένκο να οδηγήσει τον Πούτιν σε βόλτα.
Είναι αλήθεια ότι η σημασία την οποία έδωσε η Γερμανία στην υπόθεση Navalny είναι το λιγότερο δυσανάλογη σε σχέση με το πολιτικό εκτόπισμα του συγκεκριμένου πολιτικού.
Ίσως να εντάσσεται κι αυτό στην γενικότερα προβληματική εικόνα της Γερμανίας στην διεθνή πολιτική σκακιέρα.
Πρόσφατα και η μεγάλη σε κυκλοφορία Bild Zeitung με ειδικό άρθρο γνώμης κατακεραύνωσε την αναποτελεσματικότητα της γερμανικής διπλωματίας στο μεσανατολικό αναφερόμενη στην επιτυχία Τράμπ να φέρει κοντά το Ισραήλ με το Bahrain και τα ΗΑΕ (έταιρα κράτη με θετικό για την χώρα μας ρόλο στην ανατολική Μεσόγειο).
Επειδή κανείς δεν μπορεί να πιστεύει ότι η Γερμανία ακολουθεί ακραιφνώς δική της ατζέντα (ανεξάρτητη δηλαδή από τις ΗΠΑ) στην εξωτερική πολιτική, σχηματίζεται ένας γρίφος με την μπάλα της αναζήτησης εξηγήσεων να επιστρέφει κατά κάποιον τρόπο στην Ουάσινκτον. Μήπως ζούμε την περίοδο των… δυο ΗΠΑ;