Levent Kenez
6 Σεπτεμβρίου 2022
Levent Kenez/Στοκχόλμη
Ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν την περασμένη εβδομάδα εγκαινίασε το Τζαμί της Ναυτικής Ακαδημίας την Ημέρα της Νίκης, μια γιορτή που γιορτάζουν οι Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις (TSK), που κάποτε ήταν γνωστές ως ο πιο σκληρός θεματοφύλακας της κοσμικότητας στη χώρα. Δηλώνοντας ότι τα τζαμιά θα ολοκληρωθούν γρήγορα σε άλλες στρατιωτικές σχολές, ο πρόεδρος είπε ότι σε όλη την ιστορία οι Τούρκοι στρατιώτες κέρδισαν όλες τις νίκες τους με καρδιές γεμάτες πίστη και «χτύπησαν με μια βαριοπούλα» τα κεφάλια εκείνων που επιθυμούσαν την πατρίδα τους. Στην ομιλία του γεμάτη έντονα θρησκευτικά επιχειρήματα, ο Ερντογάν χαρακτήρισε τη διακοπή των δεσμών του στρατού με τη θρησκεία ως προδοσία του έθνους και ισχυρίστηκε ότι αυτή η περίοδος έχει πλέον τελειώσει, αναφερόμενος σε μια εποχή στρατιωτικής κηδεμονίας κατά την οποία οι στρατηγοί είχαν επιρροή στη διακυβέρνηση τη χώρας.
Αναμφίβολα, τα εγκαίνια του τζαμιού, τα οποία δεν απαιτούσαν τη συμμετοχή του προέδρου ή καν επίσημη τελετή, έχουν συμβολική αξία για τον Ερντογάν και τους ισλαμιστές υποστηρικτές του. Όχι μόνο εκδικούμενος τον στρατό, ο οποίος είχε ανατρέψει τον ισλαμιστή πρωθυπουργό Νετζμετίν Ερμπακάν το 1997 και επέβαλε έναν εξαιρετικά αυστηρό κοσμικό κανόνα που θα μπορούσε να περιγραφεί ως αντιθρησκευτικός από πιστούς μουσουλμάνους, ο Ερντογάν μετέφερε επίσης ένα υποσυνείδητο μήνυμα στη βάση του ότι εκεί εξακολουθεί να υπάρχει κίνδυνος να χαθούν όλα όσα έχουν επιτευχθεί.
Μια, κοινή, μέθοδος που χρησιμοποιεί ο Ερντογάν για να φέρει στο προσκήνιο θρησκευτικά στοιχεία στον στρατό είναι να παρουσιάζει τον Ali Erbaş, επικεφαλής της Διεύθυνσης Θρησκευτικών Υποθέσεων (Diyanet), σε επίσημες στρατιωτικές τελετές. Ο Erbaş όχι μόνο κάνει ενθουσιώδεις ομιλίες αλλά ευλογεί και τον στρατό. Όταν η αντιπολίτευση αντιδρά σε αυτή την κατάσταση επειδή είναι μια αντικοσμική πρακτική και η κυβέρνηση χρησιμοποιεί τη θρησκεία για πολιτική, οι ελίτ του κυβερνώντος κόμματος τονίζουν ότι η αντιπολίτευση δεν αισθάνεται άβολα με τον επικεφαλής των Θρησκευτικών Υποθέσεων αλλά με την ίδια τη θρησκεία. Αυτό το επιχείρημα έχει σίγουρα μεγάλη υποστήριξη από την κομματική βάση.
Στις 23 Αυγούστου ο Ali Erbaş παρευρέθηκε στην τελετή αποφοίτησης της Ακαδημίας Χωροφυλακής και Λιμενικού Σώματος μαζί με τον Ερντογάν και απήγγειλε μια μεγάλη προσευχή για τους αποφοίτους. Στην ίδια τελετή, ο υπουργός Εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϊλού συμβούλεψε τους αποφοίτους να αποκαθαρθούν πριν αναχωρήσουν.
Στις 5 Φεβρουαρίου ο Erbaş επισκέφθηκε την ταξιαρχία καταδρομέων χωροφυλακής στο Σιρνάκ για μια θρησκευτική τελετή και έκανε προσευχή για τους χωροφύλακες και εκεί, κάτι που θα ήταν αδιανόητο πριν από 10 χρόνια, όταν οι στρατηγοί δεν επέτρεπαν ούτε στις μητέρες των στρατευσίμων να μπαίνουν με μαντίλες σε φρουρές, πόσο μάλλον τον επικεφαλής του Diyanet.
Ο Adnan Tanriverdi είναι άλλο ένα άτομο με το οποίο ο Ερντογάν έχει συμμαχήσει για τη μετατροπή του στρατού σε μια δομή που δεν θα του προκαλέσει προβλήματα. Ο Τανριβερντί, απόστρατος στρατηγός και πρώην επικεφαλής στρατιωτικός σύμβουλος του Προέδρου Ερντογάν, διευθύνει τον ιδιωτικό στρατό SADAT, μια παραστρατιωτική μονάδα πιστή στον Ερντογάν. Έπρεπε να εγκαταλείψει τη θέση του μετά από μια αναφορά του Nordic Monitor ότι εργαζόταν για να ανοίξει το δρόμο για τον πολυαναμενόμενο Μαχντί (λυτρωτή του Ισλάμ κατά τις προφητείες), τον οποίο περιμένει ολόκληρος ο μουσουλμανικός κόσμος
Ο Tanriverdi παρείχε λίστες που περιλάμβαναν αντιπάλους του Ερντογάν στο στρατό. Η SADAT συμμετείχε επίσης στην εκπαίδευση και διαχείριση τζιχαντιστών μαχητών υπό τουρκικό έλεγχο στη Συρία. Αποκαλύφθηκε επίσης ότι η SADAT μετέφερε τζιχαντιστές από τη Συρία στη Λιβύη σε συνεργασία με τις τουρκικές υπηρεσίες πληροφοριών.
Πέρυσι, το υπουργείο Άμυνας της Τουρκίας επιβεβαίωσε απρόθυμα ότι απόστρατοι στρατιωτικοί που ανήκουν στη SADAT συμμετείχαν σε στρατιωτικές εξεταστικές επιτροπές και σε συνεντεύξεις στρατολόγησης.
Αναμφίβολα, κανείς άλλος εκτός από τον Χουλουσί Ακάρ, τον πρώην αρχηγό του γενικού επιτελείου και νυν υπουργό Άμυνας, δεν έχει προσπαθήσει τόσο ώστε να φέρει τον στρατό στη σημερινή υποτακτική θέση που επιθυμεί ο Ερντογάν.
Μετά από μια αμφιλεγόμενη απόπειρα πραξικοπήματος στις 15 Ιουλίου 2016, ο Ακάρ έπαιξε ηγετικό ρόλο στην εκκαθάριση χιλιάδων φιλοΝΑΤΟϊκών και φιλοδυτικών αξιωματικών από τον στρατό. Οι στρατηγοί που αντιτάχθηκαν σε μια στρατιωτική επιχείρηση στη Συρία είτε φυλακίστηκαν είτε αναγκάστηκαν να αποσυρθούν.
Στα χρόνια που ακολούθησαν την απόπειρα πραξικοπήματος, ο Ακάρ κατάφερε επίσης να απολύσει φιλοκοσμικούς αξιωματικούς που συνεργάστηκαν με τον Ερντογάν μεταξύ 2014 και 2016 για την εκδίωξη αξιωματικών που φέρονται ότι είχαν δεσμούς με το κίνημα Γκιουλέν, έναν σκληρό επικριτή του Ερντογάν.
Σύμφωνα με επικαιροποιημένα στοιχεία, 24.339 μέλη των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων
έχουν απολυθεί από το 2016. Ο επίσημος υπολογισμός αναφέρει ότι 8.651 στρατιωτικοί συμμετείχαν στο πραξικόπημα, που αντιστοιχεί μόνο στο 1,5 τοις εκατό των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων. Από αυτούς οι 1.761 ήταν στρατεύσιμοι και οι 1.214 ήταν στρατιωτικοί δόκιμοι. Δεδομένου του γεγονότος ότι περίπου 150 στρατηγοί και χιλιάδες κατώτεροι αξιωματικοί καταδικάστηκαν για πραξικόπημα, οι στρατιωτικοί εμπειρογνώμονες θεωρούν περίεργο ότι ένας τόσο ασήμαντος αριθμός στρατευμένων συμμετείχε στην απόπειρα πραξικοπήματος.
Η κυβέρνηση άλλαξε επίσης τη διαδικασία με την οποία επιλέγονται τα στελέχη, την οποία, προηγουμένως, θεωρούσε ως απειλή. Εισήχθη ένα νέο εξεταστικό σύστημα στο οποίο η κυβέρνηση αποφασίζει ποιος μπορεί να είναι επιτελικός αξιωματικός.
Η κυβέρνηση Ερντογάν έκλεισε επίσης στρατιωτικές σχολές λόγω φερόμενης συμμετοχής στην απόπειρα πραξικοπήματος μόλις 10 ημέρες μετά το περιστατικό. Σε αντικατάσταση, στις 25 Ιουλίου 2016 ιδρύθηκε με κυβερνητικό διάταγμα το Πανεπιστήμιο Εθνικής Άμυνας.
Έτσι, αυτό άνοιξε το δρόμο για τους απόφοιτους θρησκευτικών λυκείων (ιμάμ-χατίπ) να γίνουν αξιωματικοί, σε αντίθεση με το παρελθόν. Ο Ερντογάν, ο οποίος είναι ο ίδιος απόφοιτος ιμάμ-χατίπ, έδωσε την ευκαιρία στους ισλαμιστές νέους να στρατολογηθούν πιο γρήγορα στον στρατό.
Στην ιστορία της σύγχρονης Τουρκίας, ο στρατός πραγματοποίησε αιματηρά πραξικοπήματα και ανάγκασε τους πολιτικούς να παραιτηθούν από τα καθήκοντά τους. Δεν είναι μυστικό ότι ο Ερντογάν προσπαθεί να διαμορφώσει τον στρατό ως μια δύναμη που προστατεύει το καθεστώς του. Περιμένει από τους υποστηρικτές του να δουν τη μεταμόρφωση στον στρατό, τον οποίο συνήθιζαν να περιγράφουν ως «εχθρό της θρησκείας».
Τέλος, ο Ερντογάν χρειάζεται τον στρατό για μια διασυνοριακή στρατιωτική επιχείρηση κατά των Κούρδων στη Συρία και για την κλιμάκωση των εντάσεων με την Ελλάδα, προκειμένου να δημιουργηθεί ένα κύμα νεοεθνικισμού στο εσωτερικό πριν από τις εκλογές του 2023. Ο στρατός πλέον δεν αντιτίθεται ούτε στην ισλαμιστική του ατζέντα ούτε στον πολιτικό οπορτουνισμό.
