του Νίκου Ιντσεσίλογλου, Ομότιμου Καθηγητή ΑΠΘ.
Η ΕΤΕ (Επιστημονική και Τεχνολογική Επανάσταση) υποστηρίζει την επιστημονικά θεμελιωμένη άποψη ότι οι μηχανές και ειδικότερα η σύγχρονη ηλεκτρονική τεχνολογία θα υποκαθιστά όλο και περισσότερο την ανθρώπινη εργασία, η οποία και εξ αυτού του λόγου θα καθίσταται όλο και ολιγότερο σημαντική ως συντελεστής παραγωγής, στον εκάστοτε παρόντα χρόνο, λόγω κυρίως της όλο και μεγαλύτερης ενσωμάτωσης της παρελθούσας “νεκρής” εργασίας στις μηχανές που παράγουν άλλα μηχανήματα και αυτά με τη σειρά τους νέα προϊόντα.
Αυτή η σχετική και προοδευτική απαξίωση της «ζωντανής» εργασίας (κυρίως της μη εξειδικευμένης και τεχνολογικά μη αναγκαίας εργασίας) ως συντελεστή παραγωγής, ευτελίζει, ως ένα βαθμό, την τιμή αμοιβής αυτής της μη αναγκαίας και “περισσευούμενης” στον χώρο της παραγωγής, λόγω τεχνολογικής ανάπτυξης, εργασίας. Επομένως, παρά τον αυξημένο παραγόμενο (ενεργά ή και δυνητικά) πλούτο λόγω της τεχνολογικής προόδου, η συμμετοχή (συνολικά) των εργαζομένων σε αυτόν τον πλούτο θα βαίνει μειούμενη, στο βαθμό που η «ζωντανή» εργασία, ως συντελεστής παραγωγής, θα βαίνει, διαρκώς και σε όλο και περισσότερους τομείς , απαξιούμενη ή ολιγότερο αναγκαία.
Επειδή, όμως, οι περισσευούμενοι, στον χώρο της εργασίας, λόγω τεχνολογικής προόδου, εργαζόμενοι είναι απαραίτητοι (για την κερδοφορία των επιχειρήσεων, που εξασφαλίζει την επιβίωσή τους και τονώνει τις επενδύσεις, καθώς επίσης και για λόγους κοινωνικής συνοχής) ως καταναλωτές των παραγόμενων (ενεργά ή δυνητικά) σε αυξημένες, λόγω τεχνολογικής προόδου, ποσότητες αγαθών, θα πρέπει κατά κάποιο τρόπο να αμείβονται (για την εξασφάλιση των απαραίτητων για την κατανάλωση εισοδημάτων), προκειμένου η κατανάλωση να απορροφά τα σε σχετική αφθονία, λόγω τεχνολογικής προόδου, παραγόμενα αγαθά. Αφού, όμως, η εργασία τους δεν είναι απαραίτητη στην παραγωγική διαδικασία, η αμοιβή τους (που είναι εξασφάλιση του απαραίτητου για την κατανάλωση εισοδήματος) θα πρέπει, ως ένα βαθμό τουλάχιστον, να μη βρίσκεται σε άμεση εξάρτηση από την παρεχόμενη από αυτούς άμεση «ζωντανή» εργασία. Έτσι, η αμοιβή αυτών των ανθρώπων, των οποίων η εργασία καθίσταται, λόγω τεχνολογικής προόδου, μη αναγκαία στην παραγωγική διαδικασία, θα πρέπει να εξαρτάται όχι τόσο από την από αυτούς παρεχόμενη εργασία (αφού αυτή δεν είναι δυνατό να παρασχεθεί για λόγους δομικούς της παραγωγικής διαδικασίας), αλλά από κάτι άλλο. Αυτό το άλλο είναι η απασχόληση. Η απασχόληση κυρίως σε τομείς δραστηριοτήτων όπου ο χρόνος απασχόλησης είναι δυνατόν να υπολογιστεί και μετρηθεί (π.χ. διαρκής εκπαίδευση, συμμετοχή σε σεμινάρια κάθε είδους και σε κάθε είδους οργανωμένη δραστηριότητα), καθώς επίσης και απασχόληση μέσω επιμήκυνσης του αμειβόμενου χρόνου για γονικές άδειες και γενικότερα για την επίβλεψη και φροντίδα τέκνων, μέχρι τουλάχιστον τρία έτη (πέραν των κάθε είδους «προνομίων» και επιδομάτων για τις πολύτεκνες οικογένειες).
Έτσι, η σχέση: «εργασία – αμοιβή» αντικαθίσταται, ως ένα βαθμό, από τη σχέση: «απασχόληση – αμοιβή». Ως ένα βαθμό, διότι αυτή η υποκατάσταση δεν αφορά όλους τους τομείς της παραγωγικής διαδικασίας και διότι η αμοιβή για την απασχόληση δεν πρέπει να λειτουργεί αποτρεπτικά ως αντικίνητρο για την είσοδο στην εργασία, όταν αυτή η είσοδος καθίσταται απαραίτητη για την παραγωγική διαδικασία.
Η πραγμάτωση αυτού του σεναρίου εξέλιξης των αναπτυγμένων τεχνολογικά κοινωνιών σκοντάφτει κυρίως στο γεγονός ότι υπάρχει σε μεγάλο βαθμό παγκοσμιοποίηση στη διακίνηση κεφαλαίων και προϊόντων. Έτσι, υπάρχουν χώρες, όπως η Κίνα και η Ινδία, που παρά την τεχνολογική τους ανάπτυξη, διατηρούν χαμηλό κόστος παραγωγής λόγω χαμηλών αμοιβών στους εργαζομένους, και έχουν γενικότερα χαμηλό βιοτικό επίπεδο του λαού τους και είναι ταυτόχρονα έντονα εξαγωγικές. Όσο τα με χαμηλό κόστος παραγόμενα προϊόντα των χωρών αυτών θα εισέρχονται ελεύθερα στις λοιπές τεχνολογικά αναπτυγμένες χώρες, αυτές οι τελευταίες δεν θα είναι σε θέση να βελτιώσουν το βιοτικό επίπεδο των εργαζομένων κι ούτε να εφαρμόσουν κανενός είδους πολιτική αναδιανομής του παραγόμενου πλούτου. Αυτό θα συμβεί, διότι η τυχόν καθ’ οιονδήποτε τρόπο αύξηση των εισοδημάτων των εργαζομένων, δεν θα προκαλέσει αύξηση της ζήτησης των ενδοχωρίως παραγομένων προϊόντων, αλλά αύξηση των εισαγωγών από άλλες χώρες με φτηνό εργατικό δυναμικό.
Η λύση στο εν λόγω πρόβλημα, προκειμένου να αρθούν τα εμπόδια στην εφαρμογή του σχεδίου της ΕΤΕ (Επιστημονική και Τεχνολογική Επανάσταση), μπορεί λογικά να έχει τρία σκέλη, τα οποία ως εφαρμόσιμες πολιτικές προτείνονται είτε διαζευκτικά είτε και σε συνδυασμό η κάθε μια με τις δύο άλλες:
1) Βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και αύξηση των αμοιβών των εργαζομένων στις εξαγωγικές χώρες.
2) Εφαρμογή ενός ήπιου και ορθολογικά στοχευμένου προστατευτισμού από τις λοιπές τεχνολογικά αναπτυγμένες χώρες, με την ελπίδα ότι και οι εξαγωγικές χώρες θα συρθούν για λόγους και δικού τους συμφέροντος σε διεθνείς διαπραγματεύσεις για τον εξορθολογισμό και μια προς αμοιβαίο όφελος νέα ρύθμιση των διεθνών εμπορικών συναλλαγών.
3) Ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και προστασία του περιβάλλοντος.
Νικόλαος Γ. Ιντζεσίλογλου,
Νομικός- Κοινωνιολόγος
Ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ
τέως Κοσμήτορας της Σχολής Νομικών, Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ
