Νίκος Μελέτης
Τις επόμενες ημέρες και εβδομάδες θα κλιμακωθεί η επικοινωνιακή αντεπίθεση τη Τουρκίας, η οποία ενθαρρυμένη από την απροθυμία της ΕΕ να αντιδράσει και την αναμενόμενη μακρά περίοδο χάριτος που θα προσφέρει η κυβέρνηση Μπάιντεν για τον επανακαθορισμό των αμερικανοτουρκικών σχέσεων, θα προβάλει την λογικοφανή πρόταση: διάλογο άνευ όρων και προϋποθέσεων με την Ελλάδα.
Και όχι μόνο οι υποστηρικτές της Τουρκίας αλλά και διεθνείς παράγοντες που είναι αποστασιοποιημένοι και ανησυχούν για την τουρκική υπερεπέκταση θα στραφούν προς την Ελλάδα συστήνοντας αυτόν το Διάλογο.
Όμως η Αθήνα οφείλει να κινηθεί σε όλα τα επίπεδα ώστε να αποδομήσει την τουρκική τακτική καθώς ο «Διάλογος ανευ όρων» που ζητά η Τουρκία είναι απλώς «Διάλογος εφ’ όλης της ύλης των τουρκικών διεκδικήσεων» εις βάρος της χώρας μας. Ο χωρίς προϋποθέσεις διάλογος που ζητά η Τουρκία δημιουργώντας εντελώς ψευδείς εντυπώσεις είναι η έναρξη συζητήσεων χωρίς να υπάρχει το πλαίσιο του Διεθνούς Δικαίου, του Δίκαιου της Θάλασσας και των Διεθνών Συνθήκων, με ανοικτή ατζέντα χωρίς επικέντρωση στο πρόβλημα της οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών μεταξύ των δύο χωρών και στην βάση των τετελεσμένων που επιχειρεί επι του πεδίου.
Το Τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών αναλυτικά περιγράφει αυτό που θεωρεί ως διαφορές μεταξύ των δυο χωρών και πρέπει να βρεθούν στο τραπέζι του «διαλόγου ανευ όρων» που προτείνει. Ένα πλαίσιο που είναι σαφές ότι επιδιώκει να βάλει στο τραπεζι της διαπραγμάτευσης όχι μόνο ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα αλλά και την ιδια την ελληνική κυριαρχία επι νησιωτικών σχηματισμών.
Είναι πλαίσιο που προβάλει μονομερείς και αυθαίρετες ερμηνείες του Διεθνούς Δικαίο και των Διεθνών Συνθηκών που διέπουν το status quo στην περιοχή. Αναγάγει σε μείζον θέμα την αποστρατικοποίηση των νησιών, με στόχο απλώς να εξομοιωθεί η Ελλάδα με την Τουρκία ως «παραβάτες του Διεθνούς Δικαίου». Και επίσης είναι σαφές ότι επιδιώκεται από την Τουρκία να «φυλακισθεί» η Ελλάδα στην υπάρχουσα ζώνη των 6 ν.μ. καθώς ως διαφορά για συζήτηση καταγράφεται η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας «εξω από τα 6 ν.μ. των χωρικών υδάτων» απαιτώντας δηλαδη από την Ελλάδα να παραιτηθεί προκαταβολικώς από το δικαίωμα επέκτασης των χωρικών της υδάτων εως τα 12 ν.μ.
Κάτι που επιχείρησε να επιβάλει και στην πράξη με τις πρόσφατες σεισμογραφικές έρευνες του Oruc Reis στην Ανατολική Μεσόγειο ,φθάνοντας ορισμενες φόρες σε απόσταση στο όριο ακριβως των 6 ν.μ. Και φυσικά πλέον η Τουρκία εκτός αυτής της ατζέντας θέλει η συζήτηση και η διαπραγμάτευση να διεξαχθεί λαμβάνοντας υπόψη και τα παράνομα τετελεσμένα του Τουρκολυβικου Μνημονίου…
Οι Τουρκικές θέσεις για τα «εκκρεμή ζητήματα του Αιγαίου» που πρέπει να αντιμετωπίσουν στον «ανευ όρων διάλογο» που προτείνει αποτυπώνονται αναλυτικά από το ίδιο το τουρκικό ΥΠΕΞ:
«ΤΑ ΕΚΚΡΕΜΉ ΘΕΜΑΤΑ ΤOY ΑΙΓΑΙΟΥ
Τα εκκρεμή ζητήματα στο Αιγαίο εμπίπτουν κυρίως σε 5 κατηγορίες:
1. Η πρώτη κατηγορία των εκκρεμών ζητημάτων του Αιγαίου σχετίζεται με τις περιοχές θαλάσσιας δικαιοδοσίας, συμπεριλαμβανομένων των χωρικών υδάτων και της υφαλοκρηπιδας και της οριοθέτησης τους.
α. Χωρικά ύδατα Τα θαλάσσια σύνορα μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας δεν έχουν ακόμη οριοθετηθεί με συμφωνία. Επί του παρόντος, το εύρος των χωρικών υδάτων τόσο της Τουρκίας όσο και της Ελλάδας στο Αιγαίο είναι 6 ναυτικά μίλια. Η γεωγραφική σχέση των ακτών της Τουρκίας και της Ελλάδας στο Αιγαίο είναι προσκειμενς και ταυτόχρονα έναντι που απαιτεί οριοθέτηση των συνόρων. Αποτελεί θεμελιώδη κανόνα του διεθνούς δικαίου το γεγονός ότι η οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων μεταξύ προσκείμενων ή έναντι κρατών σε περιοχές όπου οι θαλάσσιες περιοχές αλληλεπικαλύπτονται ή συγκλίνουν θα πρέπει να πραγματοποιείται με συμφωνία βάσει του διεθνούς δικαίου. Στην περίπτωση του Αιγαίου, ωστόσο, δεν υπάρχει θαλάσσια οριοθέτηση μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας όσον αφορά τα χωρικά ύδατα ούτε στην περιοχή των προσκείμενων ουτε των έναντι ακτών. Η επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια θα αλλάξει δυσανάλογα την ισορροπία συμφερόντων στο Αιγαίο πέλαγος εις βάρος της Τουρκίας. Σήμερα, λόγω των πολλών νησιών της, τα ελληνικά χωρικά ύδατα αποτελούν περίπου το 40% του Αιγαίου. Στην περίπτωση χωρικών υδάτων πλάτους 12 ναυτικών μιλίων, ο δείκτης αυξάνεται σε ποσοστό άνω του 70%. Στην περίπτωση της επέκτασης των χωρικών υδάτων σε 12 ναυτικά μίλια, τα χωρικά ύδατα της Τουρκίας παραμένουν λιγότερο από το 10% του Αιγαίου, ενώ το μέγεθος της ανοικτής θάλασσας μειώνεται από 51% σε 19%.
β. Υφαλοκρηπίδα
Η δεύτερη πτυχή των εκκρεμών ζητημάτων του Αιγαίου σχετικά με τις περιοχές θαλάσσιας δικαιοδοσίας στο Αιγαίο είναι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας. Οι περιοχες της υφαλοκρηπιδας του Αιγαίου που ανήκουν στην Τουρκία και την Ελλάδα δεν έχουν ακόμη οριοθετηθεί. Επί του παρόντος, καμία από τις δύο χώρες δεν διαθέτει οριοθετημένη θαλάσσια περιοχή δικαιοδοσίας στην υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου πέραν των χωρικών υδάτων των 6 ναυτικών μιλίων. Αντικείμενο της διαφοράς είναι «η οριοθέτηση μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας των περιοχών υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου, πέραν των αντίστοιχων χωρικών υδάτων 6 ναυτικών μιλίων των δύο παράκτιων κρατών, τα οποία αναλογούν σε κάθε ένα από αυτά».
2. Η δεύτερη κατηγορία των εκκρεμών ζητημάτων του Αιγαίου είναι το αποστρατιωτικοποιημένο καθεστώς των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου βάσει των σχετικών διεθνών πράξεων, συμπεριλαμβανομένης της Συνθήκης της Λωζάνης του 1923 και της Συνθήκης των Παρισίων του 1947. Τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου είναι αποστρατιωτικοποιημένα με διάφορες διεθνείς συμφωνίες, συμπεριλαμβανομένης, ενδεικτικά, της Συνθήκης της Λοζάνης του 1923 και της Συνθήκης των Παρισίων του 1947. Αυτές οι διεθνείς συνθήκες που ισχύουν και, συνεπώς, δεσμεύουν την Ελλάδα απαγορεύουν αυστηρά τη στρατιωτικοποίηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και επιφέρουν νομικές υποχρεώσεις και ευθύνες στην Ελλάδα για το σκοπό αυτό. Ωστόσο, παρά τις διαμαρτυρίες της Τουρκίας, η Ελλάδα παραβιάζει το καθεστώς των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου στρατιωτικοποιώντας τα από τη δεκαετία του 1960, παραβιάζοντας τις συμβατικές δεσμεύσεις και τις υποχρεώσεις της βάσει του διεθνούς δικαίου. Από την άλλη, η Ελλάδα εισήγαγε επίσης επιφύλαξη στην υποχρεωτική δικαιοδοσία του Διεθνούς Δικαστηρίου για θέματα που απορρέουν από στρατιωτικά μέτρα που αφορούν τα “συμφέροντα εθνικής ασφάλειας” της όταν αποδέχτηκε τη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου το 1993. Με τον τρόπο αυτό, η Ελλάδα έχει ως στόχο να αποτρέψει την παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο μιας διαμάχης σχετικά με τη στρατιωτικοποίηση των νησιών. Κατά την άποψή μας, πρόκειται για σιωπηρή αποδοχή από την Ελλάδα ότι παραβιάζει τις υποχρεώσεις της που απορρέουν από τη συνθήκη.
3. Η τρίτη κατηγορία των εκκρεμών θεμάτων του Αιγαίου είναι το νομικό καθεστώς ορισμένων γεωγραφικών σχηματισμών στο Αιγαίο. Η διαφωνία σχετικά με το νομικό καθεστώς ορισμένων γεωγραφικών σχηματισμών στο Αιγαίο, στην ουσία, είναι μια διαφορά που σχετίζεται με την ερμηνεία των Συνθηκών. Αφορά το νομικό καθεστώς ορισμένων γεωγραφικών σχηματισμών και την απόδοση της εδαφικής κυριαρχίας σε αυτά βάσει των διατάξεων των Συνθηκών που διέπουν το εδαφικό status quo στο Αιγαίο. Επομένως, η διαφορά προέκυψε λόγω των αντικρουόμενων διεκδικήσεων των πλευρών που προέρχονται από διαφορετικές ερμηνείες σχετικές με τη σημασία, το πεδίο εφαρμογής, την πρόθεση και το νομικό αποτέλεσμα των εδαφικών διατάξεων των σχετικών και έγκυρων συναφών διεθνών συμφωνιών . Η Τουρκία δεν έχει καμία αξίωση για τα νησιά, τις νησίδες ή τέτοιων σχηματισμών που εκχωρήθηκαν σαφώς στην Ελλάδα με διεθνώς έγκυρα μέσα. Ωστόσο, είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι υπάρχουν πολλές νησίδες και γεωγραφικοί σχηματισμοί στο Αιγαίο πέλαγος, η κυριαρχία των οποίων δεν δίνεται αναμφισβήτητα στην Ελλάδα. Μερικοί από αυτούς τους αμφισβητούμενους γεωγραφικούς σχηματισμούς βρίσκονται πολύ κοντά στις ακτές της Τουρκίας στο Αιγαίο Πέλαγος. Στην πραγματικότητα, αυτό το ζήτημα είναι ένα από τα εμπόδια πριν από την επίτευξη συμφωνίας όσον αφορά την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων μεταξύ των δύο χωρών.
4. Η τέταρτη κατηγορία των εκκρεμών διαφορών του Αιγαίου σχετίζεται με τον εναέριο χώρο του Αιγαίου οι βασικές αιτίες του οποίου είναι τόσο η ελληνική αξίωση για 10 ναυτικά μίλια του εθνικού εναέριου χώρου όσο και η κατάχρηση της ευθύνης στο F.I.R. (Flight Information Region) από την Ελλάδα κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου. Η ελληνική διεκδίκηση για εθνικό εναέριο χώρο των 10 ν.μ. αποτελεί τον λόγο πίσω από τη διαφωνία για τον εναέριο χώρο του Αιγαίου. Οι βασικές πτυχές αυτής της διαφοράς είναι η επίμονη κατάχρηση της ευθύνης στην «Περιοχή Πληροφοριών Πτήσης» (FIR) από την Ελλάδα και η μοναδική ελληνική διεκδίκηση του εθνικού εναέριου χώρου των 10 ν.μ. ενώ το εύρος των χωρικών υδάτων της είναι 6 ν.μ. Στο διεθνές δίκαιο, το όριο των χωρικών υδάτων ενός κράτους επισης κατοχυρώνει το όριο του εθνικού του εναέριου χώρου. Η Ελλάδα κήρυξε εθνικό εναέριο χώρο πλάτους 10 ν.μ. το 1931, παρόλο που το πλάτος των χωρικών της υδάτων ήταν 3 ν.μ. εκείνη την εποχή. Η Ελλάδα επέκτεινε αργότερα τα χωρικά της ύδατα στα σημερινά 6 ν.μ. το 1936. Ως εκ τούτου, ο ισχυρισμός της Ελλάδας για τον εθνικό εναέριο χώρο των 10 ν.μ. αντιβαίνει στους κανόνες του διεθνούς δικαίου και η περιοχή μεταξυ των χωρικών υδάτων της Ελλάδας των 6 ν.μ. και του δηλωθέντος εθνικού εναέριου χώρου των 10 ν.μ. αποτελεί μέρος του διεθνούς εναέριου χώρου. Ο ισχυρισμός της Ελλάδας για τον εναέριο χώρο 6-10 NM δεν αναγνωρίζεται διεθνώς. Ούτε αναγνωρίζεται από την Τουρκία.
5. Η πέμπτη κατηγορία σχετίζεται με τις επιχειρήσεις/δραστηριότητες Ερευνας και Διάσωσης (SAR) Οι υπηρεσίες Ερευνας και Διάσωσης που αφορούν θαλάσσιες περιοχές διέπονται από τη διεθνή σύμβαση του 1979 για τη θαλάσσια Ερευνα και Διάσωση (σύμβαση του Αμβούργου). Σύμφωνα με τη σύμβαση του Αμβούργου, σε περίπτωση που μια περιοχή έρευνας και διάσωσης δεν μπορεί να δημιουργηθεί με συμφωνία μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών, τα εν λόγω μέρη καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για να καταλήξουν σε συμφωνία σχετικά με κατάλληλες ρυθμίσεις βάσει των οποίων παρέχεται στην περιοχή ο ισοδύναμος συνολικός συντονισμός των υπηρεσιών Ερευνας και Διάσωσης. Ένας τέτοιος συντονισμός δεν έχει καθιερωθεί στο Αιγαίο παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις της Τουρκίας προς το σκοπό αυτό.
Επιπλέον, ορίζοντας ότι οι περιοχές Ερευνας και Διάσωσης θα πρέπει, στο μέτρο του εφικτού, να συμπίπτουν με τις θαλάσσιες περιοχές Ερευνας και Διάσωσης σε σχέση με εκείνες που βρίσκονται στην ανοικτή θάλασσα, το παράρτημα 12 της Σύμβασης του Σικάγο για τη Διεθνή Πολιτική Αεροπορία κάνει σαφή διάκριση μεταξύ θαλάσσιων και εναέριων περιοχών Ερευνας και Διάσωσης και υπογραμμίζει την επικράτηση της θαλάσσιας διάστασης όσον αφορά τις επιχειρήσεις Ερευνας και Διάσωσης που διεξάγονται στα διεθνή ύδατα. Εξάλλου, οι επιχειρήσεις Ερευνας και Διάσωσης είτε αφορούν αεροσκάφη είτε πλοία σε κίνδυνο διεξάγονται στη θάλασσα. Στο πλαίσιο αυτό, η Τουρκία έχει δηλώσει την περιοχή Ερευνας και Διάσωσης και την έχει καταχωρίσει στα σχετικά έγγραφα του ΙΜΟ, δηλαδή στο παγκόσμιο σχέδιο SAR του ΙΜΟ, και συνεχίζει να διεξάγει αποτελεσματικά δραστηριότητες/επιχειρήσεις SAR στην περιοχή που ορίζονται σε αυτήν με σκοπό τη διάσωση ανθρώπινων ζωών.
Δεδομένου ότι οι τουρκικές και ελληνικές περιοχές Ερευνας και Διάσωσης (SRR) αλληλεπικαλύπτονται εν μέρει, όλες οι προσπάθειες/δραστηριότητες SAR που πρέπει να διεξάγονται σε αυτές τις επικαλυπτόμενες περιοχές πρέπει να συντονίζονται δεόντως, ανάλογα με την περίπτωση, σύμφωνα με τη σύμβαση του Αμβούργου του 1979, άρθρο 2.1.5.
Οι απόψεις της Τουρκίας για την επίλυση των θεμάτων του Αιγαίου
Η Τουρκία είναι αποφασισμένη να δημιουργήσει μια ζώνη ειρήνης, ευημερίας και σταθερότητας στην περιοχή με τους γείτονές της. Η Ελλάδα δεν αποτελεί εξαίρεση σε αυτή την πολιτική. Η Τουρκία είναι προσηλωμένη στις σχέσεις καλής γειτονίας με την Ελλάδα και από αυτή την άποψη υποστηρίζει τη διαδικασία διαλόγου. Η Τουρκία είναι αποφασισμένη να διερευνήσει κάθε οδό για την επίτευξη μιας συνολικής και διαρκούς διευθέτησης όλων των διαφορών και προβλημάτων μεταξύ των δύο χωρών, ιδίως εκείνων που σχετίζονται με το Αιγαίο Πέλαγος. Το Αιγαίο πρέπει να είναι μια θάλασσα φιλίας και συνεργασίας μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας.
Μια πιθανή διευθέτηση των θεμάτων του Αιγαίου θα είναι λειτουργική και διαρκής μόνο εάν οικοδομηθεί πάνω σε έναν κοινό παρονομαστή, δηλαδή τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων και των νόμιμων συμφερόντων και των δύο χωρών. Η Ελλάδα υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα στο Αιγαίο μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας εκτός από την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, η οποία θα πρέπει να επιλυθεί μόνο μέσω της προσφυγής στο ICJ. Αυτή η θέση της Ελλάδας δηλαδή “ένα πρόβλημα -μια λυση ” δεν αντικατοπτρίζει καθόλου την πραγματικότητα. Επομένως, η αναγνώριση μόνο ενός προβλήματος και η παραμέληση των άλλων, καθώς και η υποστήριξη μόνο ενός μέσου για μια λύση με επιλεκτικό τρόπο, δεν αποτελεί βιώσιμη επιλογή για την ειρηνική διευθέτηση όλων αυτών των ζητημάτων. Η επιλογή μιας τέτοιας δράσης θα άφηνε αναμφίβολα τα άλλα εκκρεμή ζητήματα κατά μέρος ανεπίλυτα.
Με την κατανόηση αυτή, η Τουρκία πιστεύει ότι όλα τα προβλήματα πρέπει να αντιμετωπιστούν στο σύνολό τους και είναι έτοιμη να συνεχίσει να εργάζεται για την επίλυση των ζητημάτων του Αιγαίου με ειρηνικά μέσα σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Η Τουρκία δεν αποκλείει εξαρχής οποιαδήποτε ειρηνική μέθοδο διευθέτησης που περιέχεται στο άρθρο 33 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, συμπεριλαμβανομένης της προσφυγής, εάν είναι απαραίτητο, στο Διεθνές Δικαστήριο ή σε άλλες λύσεις τρίτων που βασίζονται στην αμοιβαία συναίνεση των δύο χωρών. Για το σκοπό αυτό, η Τουρκία είναι αποφασισμένη να επικεντρωθεί σε συγκεκριμένες και εποικοδομητικές ιδέες. Μέσω τέτοιων πρωτοβουλιών, η Τουρκία επιθυμεί να διατηρήσει μια θετική ατζέντα στις διμερείς σχέσεις Τουρκίας-Ελλάδας Οι υφιστάμενοι μηχανισμοί διαλόγου μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας για τις διαφορές στο Αιγαίο είναι ακόμη ανοικτοί. Το 2000, μετά από πρόταση της Τουρκίας, οι δυο χώρες ξεκίνησαν συνομιλίες για σειρά Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ).
Η διαδικασία ΜΟΕ στοχεύει στη μείωση του κινδύνου σύγκρουσης και στην αύξηση της αμοιβαίας εμπιστοσύνης στο Αιγαίο. Υπάρχουν 29 ΜΟΕ που έχουν συμφωνηθεί μεταξύ των δύο χωρών. Επιπλέον, οι Υπουργοί Εξωτερικών και των δύο χωρών κατά τη διάρκεια των συναντήσεών τους στη Νέα Υόρκη την 1η Φεβρουαρίου 2002, και στην Κωνσταντινούπολη στις 12 Φεβρουαρίου 2002, αποφάσισαν να ξεκινήσουν “διερευνητικές επαφές” μεταξύ των δύο χωρών με σκοπό την εξεύρεση τρόπων επίλυσης των ζητημάτων του Αιγαίου. Η πρώτη από αυτές τις επαφές πραγματοποιήθηκε στην Άγκυρα στις 12 Μαρτίου 2002. Ο 60ος γύρος διερευνητικών επαφών μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα την 1η Μαρτίου 2016. Η Τουρκία ελπίζει ότι αυτές οι προσπάθειες θα ανοίξουν το δρόμο για μια δίκαιη, διαρκή και συνολική διευθέτηση των ζητημάτων του Αιγαίου, η οποία θα είναι αμοιβαία αποδεκτή και από τις δύο πλευρές».
