ΗΠΑ: ΘΑ ΠΙΕΣΟΥΝ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ Ή ΘΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΟΥΝ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ ΑΠΟΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΤΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ;

RYAN GINGERAS*

warontherocks.com

ΟΧΙ, ΠΛΕΟΝ, ΤΙΜΙΟΣ ΜΕΣΑΖΩΝ: ΟΙ ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΚΑΙ ΕΛΛΑΔΑΣ

Κατά τη διάρκεια του 2022, ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν διατήρησε έναν σταθερό ρυθμό προκλήσεων με στόχο την Ελλάδα. Η χρονιά ξεκίνησε με τον Υπουργό Εξωτερικών του να εκδίδει μια δήλωση που απειλούσε να αμφισβητήσει την κυριαρχία της Ελλάδας εάν συνεχίσει να «στρατιωτικοποιεί» τα νησιά της στο Αιγαίο.

Από τότε που απείλησε να κινηθεί εναντίον των ελληνικών εδαφών του Αιγαίου τον Σεπτέμβριο, ο πρόεδρος της Τουρκίας εκμεταλλεύτηκε την κατασκευή μιας νέας σειράς βαλλιστικών πυραύλων ως ευκαιρία για να ανεβάσει τα ηνία. Καυχιόταν ότι οι νέοι πύραυλοι Tayfun της χώρας του είχαν «τρελάνει τους Έλληνες» και σημείωσε ότι η Αθήνα μπορεί πλέον να στοχοποιηθεί άνετα.

Στις αρχές Δεκεμβρίου, τα επανέλαβε αυτά και πρόσθεσε ότι η Ελλάδα «δεν πρέπει να νοιώθει άνετα». Εάν η Αθήνα επιχειρούσε να στείλει αμερικανικά όπλα στα νησιά της στο Αιγαίο, «μια χώρα όπως η Τουρκία», προειδοποίησε αινιγματικά, «μάλλον δεν θα μαζέψει αχλάδια». Οι Αμερικανοί εκπρόσωποι απάντησαν σε αυτές τις απειλές με δημόσιες παραινέσεις. Ο εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ Νεντ Πράις επανέλαβε πρόσφατα τη «λύπη» της Ουάσινγκτον για τις προκλήσεις του Ερντογάν. «Το μόνο που θα κάνει μια κλιμάκωση της ρητορικής», τόνισε, «είναι να αυξήσει τις εντάσεις και να μας αποσπάσει από την ενότητα του σκοπού… που χρειάζεται για να αντιμετωπίσουμε οποιεσδήποτε προκλήσεις, δηλαδή τους κινδύνους μιας πιο επιθετικής Ρωσίας.

Αυτό που θα έκαναν οι Ηνωμένες Πολιτείες ως απάντηση σε μια τουρκική επίθεση κατά της Ελλάδας είναι ακόμη πιο αδιαφανές. Ξανά και ξανά, οι αξιωματούχοι των ΗΠΑ ήταν σταθεροί στο να τονίσουν την ανάγκη για αλληλεγγύη και συντονισμό μεταξύ των συμμάχων του ΝΑΤΟ ενόψει του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Η δημόσια περιγραφή των συνεπειών μιας τουρκικής επίθεσης κατά της Ελλάδας αναμφίβολα θα ερμηνευόταν ως παραδοχή ότι η συμμαχία είναι πιο αδύναμη και πιο διχασμένη από όσο φαίνεται.

Υπάρχει επίσης η πιθανότητα πολλοί ειδικοί να πιστεύουν ότι έχουν δει αυτή την ταινία στο παρελθόν. Η εχθρότητα που προέρχεται από μια μακρά σειρά πολέμων και φρικαλεοτήτων βρίσκεται στο επίκεντρο των τουρκοελληνικών σχέσεων.

Από την πρώτη δεκαετία του Ψυχρού Πολέμου, η Τουρκία και η Ελλάδα έχουν διαφωνήσει για ζητήματα κυριαρχίας και ασφάλειας. Οι δύο χώρες έχουν απειλήσει να πάνε σε πόλεμο σε πολλές περιπτώσεις στην πρόσφατη ιστορία, μόνο για να αποσύρουν τις απειλές μόλις έφθαναν στο χείλος του γκρεμού. Σε πολλές συγκυρίες, οι Ηνωμένες Πολιτείες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στον κατευνασμό των εντάσεων. Δεδομένης αυτής της ιστορίας, μπορεί κανείς να πιστέψει ότι και ο σημερινός πυρετός θα πέσει.

Εάν συμβεί μια κρίση, η ιστορία φαίνεται να δίνει στις Ηνωμένες Πολιτείες την αξιοπιστία να λειτουργήσουν ως δυνητικός μεσίτης. Ίσως, λοιπόν, δεν χρειάζεται η κυβέρνηση Μπάιντεν να είναι μπροστά από την καμπύλη.

Μια πιο προσεκτική ματιά στο ιστορικό αρχείο και στις σημερινές τάσεις υποδηλώνει ότι τα πράγματα μπορεί να αλλάζουν. Αν συγκρίνει κανείς το παρελθόν με το παρόν, οι τριμερείς σχέσεις της Ουάσιγκτον με την Αθήνα και την Άγκυρα έχουν εξελιχθεί σημαντικά. Αυτή η διακοπή της συνέχειας έχει αυξηθεί σημαντικά την τελευταία δεκαετία. Ίσως το πιο σημαντικό, οι σύγχρονες τουρκικές απόψεις τόσο για το παρελθόν όσο και για το παρόν, τείνουν να δίνουν στη συμμαχία τους με τις Ηνωμένες Πολιτείες εντελώς αρνητικούς όρους. Η επιθυμία να αναιρεθεί η αντιληπτή ζημιά της εμπλοκής των ΗΠΑ στην περιοχή είναι μεταξύ των παραγόντων που εμπνέουν τις πρόσφατες απειλές του Ερντογάν.

Το να πιστεύουμε, επομένως, ότι το προηγούμενο παρελθόν θα βοηθούσε τις Ηνωμένες Πολιτείες να μεσολαβήσουν με επιτυχία σε μια σημερινή ελληνοτουρκική κρίση μπορεί να είναι αβάσιμο. Πιο συγκεκριμένα, εάν τα γεγονότα έρθουν σε έξαρση μεταξύ της Άγκυρας και της Αθήνας, η Ουάσιγκτον μπορεί να αφεθεί να κάνει μια σειρά από μη αξιοζήλευτες επιλογές.

Εταίρος και ειρηνοποιός: Μια σύντομη ιστορία της αμερικανικής διαμεσολάβησης στις τουρκοελληνικές υποθέσεις

Η πρώτη άμεση εμπλοκή της Ουάσιγκτον στις ελληνοτουρκικές σχέσεις ήρθε στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Πριν από το τέλος της σύγκρουσης, οι εκπρόσωποι των Συμμάχων κατάλαβαν ότι κάτι έπρεπε να γίνει με τις ιταλικές αποικιακές κτήσεις στη Μεσόγειο. Μεταξύ των εδαφών που διοικούσε η Ρώμη ήταν τα Δωδεκάνησα στο Αιγαίο Πέλαγος. Εν μέσω του πολέμου, οι στρατιωτικές βάσεις στα νησιά είχαν χρησιμοποιηθεί για την απαγόρευση της κυκλοφορίας στη Μεσόγειο. Συμφωνώντας να στερηθεί η Ιταλία τα Δωδεκάνησα, οι Αμερικανοί διαπραγματευτές πίστευαν ότι τα νησιά θα εξυπηρετούνταν καλύτερα υπό την κυριαρχία της Ελλάδας (οι ελληνορθόδοξες χριστιανικές πλειοψηφίες κυριαρχούσαν σε καθένα από τα 11 νησιά).

Η Σοβιετική Ένωση, ωστόσο, αρχικά αρνήθηκε να παραχωρήσει τα νησιά στην Ελλάδα, αφήνοντας τους Αμερικανούς και Βρετανούς αξιωματούχους να υποψιάζονται ότι η Μόσχα ήταν επιφυλακτική λόγω της στρατηγικής δυναμικής των νησιών – παρόλο που μια προηγούμενη εκτίμηση των ΗΠΑ πίστευε ότι τα Δωδεκάνησα δεν είχαν καμία σημαντική αξία ούτε για τα πολεμικά πλοία επιφανείας ούτε ως αεροπορικές βάσεις».

Παρά την ουδετερότητα της Τουρκίας κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (που την απέκλεισε από τη λήψη αποφάσεων από τους Συμμάχους), οι Αμερικανοί διαπραγματευτές ήταν ευαίσθητοι στην ιστορία των εντάσεων μεταξύ Άγκυρας και Αθήνας.

Αυτοί οι παράγοντες οδήγησαν την Ουάσιγκτον να εγκρίνει ένα σχέδιο για την «αποστρατιωτικοποίηση» των νησιών. Σύμφωνα με την ανάγνωση του ιστορικού προηγούμενου, οι Σύμμαχοι συμφώνησαν ότι θα επιτραπεί στην Ελλάδα να διατηρήσει τις τοπικές δυνάμεις ασφαλείας με το τίμημα της απαγόρευσης μόνιμων ναυτικών βάσεων και οχυρώσεων (είτε είναι ελληνικές είτε ξένες). Μια τέτοια ρύθμιση, υποστήριξαν Αμερικανοί αξιωματούχοι, θα βοηθούσε στη διατήρηση της περιφερειακής σταθερότητας.

Αυτή η στρατηγική σκέψη συνέχισε να επικρατεί στην Ουάσιγκτον καθώς ξεκίνησε ο Ψυχρός Πόλεμος. Μεταξύ 1950 και 1974, οι αμερικανικές σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας εστιάστηκαν σε μια πολιτική ανάπτυξης ικανοτήτων και φιλικότητας βασισμένη σε κοινά συμφέροντα ασφάλειας. Μέχρι τη δεκαετία του 1970, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ αποδείχθηκαν επιτυχημένοι στη διατήρηση της ειρήνης μεταξύ Άγκυρας και Αθήνας, παρά μια σειρά κρίσεων.

Το επίκεντρο αυτών των εντάσεων, το ζήτημα της κυπριακής κυριαρχίας, οδήγησε τόσο την Ελλάδα όσο και την Τουρκία να απειλήσουν να εμβαθύνουν τους δεσμούς τους με τη Μόσχα ως τρόπο μόχλευσης μεγαλύτερης αμερικανικής υποστήριξης. Όταν η Άγκυρα απείλησε να εισβάλει στην Κύπρο το 1964, ο Πρόεδρος Λίντον Τζόνσον απέστειλε μια αυστηρή επιστολή προς τον Τούρκο πρωθυπουργό Ισμέτ Ινονού απειλώντας μια σειρά από συνέπειες σε περίπτωση που ξεκινήσει μια επίθεση. Ο Τζόνσον είπε συγκεκριμένα ότι μια εισβολή στην Κύπρο θα ανάγκαζε τους συμμάχους της Άγκυρας στο ΝΑΤΟ να επανεξετάσουν την «υποχρέωσή τους να προστατεύσουν την Τουρκία από τη Σοβιετική Ένωση», η οποία κάποιοι φοβήθηκαν ότι θα παρέμβει στο νησί σε περίπτωση σύγκρουσης. Ακόμη και όταν οι ελληνοτουρκικές σχέσεις επιδεινώθηκαν στη δεκαετία του 1970, οι Αμερικανοί αξιωματούχοι ήταν σίγουροι ότι ήταν σε θέση να γεφυρώσουν το χάσμα μεταξύ των δύο πλευρών. «Και τα δύο κράτη θα ήθελαν να εξαρτώνται λιγότερο από τις ΗΠΑ», αναφέρει μια εκτίμηση των μυστικών υπηρεσιών τον Ιούνιο του 1974. Ακόμη και στο χειρότερο σενάριο, φαινόταν πιθανό «ότι η Αθήνα και η Άγκυρα θα επεδίωκαν – αναμφίβολα με τη μεσολάβηση των ΗΠΑ – να αποτρέψουν σύγκρουση μεγαλύτερης κλίμακας».

Η εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο τον Ιούλιο του 1974 δοκίμασε τη βεβαιότητα αυτής της εκτίμησης. Αν και η αμερικανική διαιτησία βοήθησε στην αποτροπή ενός ολοκληρωτικού πολέμου μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, οι δεσμοί της Ουάσιγκτον τόσο με την Αθήνα όσο και με την Άγκυρα αποδυναμώθηκαν σημαντικά. Η Ελλάδα, έχοντας αισθανθεί προδομένη από τις Ηνωμένες Πολιτείες, αποχώρησε για λίγο από τη στρατιωτική δομή διοίκησης του ΝΑΤΟ και αναζήτησε στενότερες σχέσεις με τη Σοβιετική Ένωση.

Παρά το γεγονός ότι είχαν εξασφαλίσει τους στόχους τους για παρέμβαση στην Κύπρο, οι Τούρκοι αξιωματούχοι ένοιωσαν πληγωμένοι αφού το Κογκρέσο των ΗΠΑ επέβαλε τριετές εμπάργκο όπλων στην Τουρκία.

Ωστόσο, η βασική υπόθεση αξιολόγησης του 1974 φάνηκε να επικυρώνεται. Η Ουάσιγκτον παρέμεινε ο προτιμώμενος μεσολαβητής μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας μετά από μια σειρά εδαφικών διαφορών στο Αιγαίο τις δεκαετίες του 1970 και του 1980. Όπως νωρίτερα στον Ψυχρό Πόλεμο, οι κοινές ανησυχίες για την ακεραιότητα του ΝΑΤΟ παρείχαν μια βάση για διαπραγματεύσεις μεταξύ της Ουάσιγκτον, της Άγκυρας και της Αθήνας. Οι αμερικανοί αξιωματούχοι κατανοούσαν εξίσου ότι τόσο οι Έλληνες όσο και οι Τούρκοι ηγέτες έβλεπαν την ανάγκη να κερδίσουν την αμερικανική και ευρωπαϊκή εύνοια εάν επρόκειτο να επιτύχουν τους σεβαστούς τους στόχους.

Ούτε η Τουρκία ούτε η Ελλάδα, όπως το έθεσε ένας αναλυτής της CIA το 1978, «δεν έχουν την πολυτέλεια να αφήσουν το πεδίο στον αντίπαλό τους εγκαταλείποντας εντελώς τη Δύση». Η προσωπική σχέση και η δέσμευση ανώτερων Αμερικανών ηγετών αποδείχθηκαν επίσης καθοριστικές για την εκτόνωση των εντάσεων.

Ο Χένρι Κίσινγκερ διαπραγματεύτηκε απευθείας με Έλληνες, Κύπριους και Τούρκους ηγέτες στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Όταν η Άγκυρα και η Αθήνα έφτασαν στο κατώφλι του πολέμου για μια διαμάχη για τις αντικρουόμενες διεκδικήσεις τους σε ένα ακατοίκητο νησί το 1998, ο Μπιλ Κλίντον μίλησε απευθείας στην πρωθυπουργό της Τουρκίας Τανσού Τσιλέρ αργά το βράδυ με την ελπίδα να αποφύγει τη σύγκρουση. Αυτή η επένδυση από την πλευρά των αξιωματούχων των ΗΠΑ, ωστόσο, προκάλεσε οργή στους ανώτερους κύκλους. Ο διαρκής χαρακτήρας των ελληνοτουρκικών εντάσεων, καθώς και οι πιέσεις για επιλογή πλευράς στις διαμάχες τους, οδήγησαν σε ιδιωτικές εκφράσεις κυνισμού. «Η χειρότερη κούρσα αρουραίων στην οποία έχω πάει ποτέ», κελαηδούσε κάποτε ο Ντιν Άτσεσον, αρνούμενος «στους Έλληνες και τους Τούρκους την ιστορική τους αναπαράσταση να σκοτώνουν ο ένας τον άλλον».

Αλλαγή εποχών και αντιλήψεων: Πρόσφατες στροφές στη σχέση της Αμερικής με την Ελλάδα και την Τουρκία

Η απειλή μιας ελληνοτουρκικής ρήξης υποχώρησε σημαντικά καθώς ξεκίνησε ο Παγκόσμιος Πόλεμος της Ουάσιγκτον κατά της Τρομοκρατίας. Καθώς οι Αμερικανοί αξιωματούχοι ασχολούνταν περισσότερο στο παρασκήνιο, οι μεσολαβητικές προσπάθειες του ΟΗΕ στην Κύπρο, καθώς και οι διακοπτόμενες διμερείς προσπάθειες για τη βελτίωση των σχέσεων, οδήγησαν σε εκφράσεις ελπίδας ότι η απειλή της σύγκρουσης είχε υποχωρήσει.

Κάτω από την επιφάνεια, ωστόσο, υπήρξαν σημαντικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο οι Τούρκοι πολιτικοί αντιλαμβάνονταν τόσο την Ελλάδα όσο και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Κεντρικό στοιχείο αυτής της αλλαγής ήταν η καθιέρωση ενός νέου ήθους σε σχέση με την εξωτερική πολιτική. Ο αρχιτέκτονας αυτής της νέας προοπτικής, Αχμέτ Νταβούτογλου, συμβούλεψε τον τότε πρωθυπουργό Ερντογάν να ακολουθήσει μια πιο δυναμική, φιλόδοξη προσέγγιση τόσο στις περιφερειακές όσο και στις παγκόσμιες σχέσεις.

Εκτός από το ότι θεώρησε την Τουρκία ως ηγέτη στον ευρύτερο ισλαμικό κόσμο, ο Νταβούτογλου υποστήριξε ότι η Τουρκία είχε ιστορικό δικαίωμα να διαδραματίσει πιο ηγεμονικό ρόλο στο εγγύς εξωτερικό της (φθάνοντας στο σημείο να χρησιμοποιήσει τον ναζιστικό όρο «lebensraum» για να περιγράψει τις στρατηγικές επιταγές της Άγκυρας ). Όσο για την Ελλάδα, ο Νταβούτογλου υποστήριξε ότι η Τουρκία «είχε συνηθίσει υπερβολικά» στις εντάσεις με την Αθήνα, παρόλο που ο χειρισμός της Άγκυρας στις σχέσεις της με την Ελλάδα ήταν σαν «ένας παλαιστής βαρέων βαρών που προπονείται με μικρά βάρη». Η Δύση, υποστήριξε [ο Νταβούτογλου], συνήθιζε να χρησιμοποιεί την Ελλάδα για να εκφοβίσει την Τουρκία, εμποδίζοντάς την έτσι να ανοίξει «τους ορίζοντές της σε πολιτικές προσανατολισμένες στη δράση μεγάλης κλίμακας και παγκόσμιες».

Για πολλούς Τούρκους, συμπεριλαμβανομένου του Ερντογάν, τα γεγονότα της τελευταίας δεκαετίας επιβεβαίωσαν την ευρύτερη εκτίμηση του Νταβούτογλου. Η απόφαση της Κύπρου το 2011 να ξεκινήσει γεωτρήσεις για φυσικό αέριο στα ανοικτά της νότιας ακτής της αναζωπύρωσε μακροχρόνιους ανταγωνισμούς για τα τουρκικά, ελληνικά και κυπριακά θαλάσσια δικαιώματα στη Μεσόγειο και το Αιγαίο. Παρά τη διαρκή δέσμευση της Άγκυρας για «μηδενικά προβλήματα» με τους γείτονές της, ο Ερντογάν υποσχέθηκε να αντισταθεί στη διεθνή πίεση όταν πρόκειται για τουρκικά συμφέροντα στη θάλασσα.

«Από εδώ και πέρα», δήλωσε το 2011, «θα συνεχίσουμε να εφαρμόζουμε ό,τι απαιτούν τα εθνικά μας συμφέροντα χωρίς δισταγμό». Ήταν στον απόηχο αυτής της δήλωσης που ο όρος «Γαλάζια Πατρίδα (Mavi Vatan)» άρχισε να παίρνει τη θέση του στο τουρκικό λεξικό ως ένας τρόπος να περιγράψει τη μαξιμαλιστική ερμηνεία της Άγκυρας για τα θαλάσσια δικαιώματα της.

Η πολεμική εχθρότητα του Ερντογάν καλλιεργήθηκε περαιτέρω ως αποτέλεσμα της αυξανόμενης ρήξης της Τουρκίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Καθώς η Ουάσιγκτον πλησίαζε πιο κοντά στους Κούρδους μαχητές της Συρίας μετά το 2014, οι υποστηρικτές της πολιτικής της Γαλάζιας Πατρίδας άρχισαν να κατηγορούν τις Ηνωμένες Πολιτείες ότι σχεδίαζαν να αποκλείσουν την Τουρκία από τη θάλασσα με τη βοήθεια της Ελλάδας, της Κύπρου και των Κούρδων της Συρίας. Αν και οι Τούρκοι αξιωματούχοι αρχικά δίσταζαν να υποστηρίξουν τις κατηγορίες δημοσίως, αυτό το συναίσθημα απηχούσε τη δήλωση του Ερντογάν το 2017 ότι υπήρχε ένα «σχέδιο πολιορκίας της χώρας μας» με επικεφαλής τους εξωτερικούς και εσωτερικούς εχθρούς της Τουρκίας.

Αυτή η θεωρία συνωμοσίας έγινε κυρίαρχη ως αποτέλεσμα της εμβάθυνσης των σχέσεων ΗΠΑ-Ελλάδας.

Το φθινόπωρο του 2017, ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ καλωσόρισε τον Πρωθυπουργό της Ελλάδας Αλέξη Τσίπρα στην Ουάσιγκτον με την ελπίδα να επεκτείνει τις στρατιωτικές και πολιτικές σχέσεις με την Αθήνα. Μια σειρά από κίνητρα ωθούν τους Αμερικανούς αξιωματούχους προς αυτή την κατεύθυνση. Με την Ελλάδα να έχει μόλις αρχίσει να βγαίνει από μια ύφεση σχεδόν δεκαετίας, τόσο ο Τσίπρας όσο και ο Λευκός Οίκος του Τραμπ είδαν αμοιβαία οικονομικά οφέλη από την επέκταση των αμερικανικών ενεργειακών και εμπορικών συμφερόντων.

Ίσως το πιο σημαντικό, οι αυξημένες εντάσεις με την Άγκυρα μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016 ενθάρρυναν πολλούς στην Ουάσιγκτον να δουν την Ελλάδα ως έναν δυνητικά πιο σταθερό εταίρο ασφαλείας στην ανατολική Μεσόγειο.

Για τους σχολιαστές στην Ελλάδα, η οικοδόμηση ισχυρότερων δεσμών με τις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν μια ειρωνική αλλά απαραίτητη στροφή. Βαθιές ιστορικές αμφιβολίες σχετικά με τα αμερικανικά συμφέροντα εξακολουθούσαν να διαπερνούν την ελληνική κοινωνία (ιδιαίτερα ως αποτέλεσμα της υποστήριξης των ΗΠΑ στην ελληνική δικτατορία της εποχής του Ψυχρού Πολέμου).

Ωστόσο, το μεταβαλλόμενο γεωπολιτικό περιβάλλον στην περιοχή, ιδιαίτερα ως αποτέλεσμα μιας πιο επιθετικής Ρωσίας, ανάγκασε την κυβέρνηση Τσίπρα να αναζητήσει «τη γνώριμη, ζεστή «αγκαλιά» του παραδοσιακού ιστορικού συμμάχου πέρα από τον Ατλαντικό».

Με αυτό το πνεύμα η Αθήνα και η Ουάσιγκτον κατέληξαν σε συμφωνία αμοιβαίας αμυντικής συνεργασίας το φθινόπωρο του 2019. Η συμφωνία, η οποία περιελάμβανε διευρυμένες ευκαιρίες εκπαίδευσης και δικαιώματα σε βάσεις για τις δυνάμεις των ΗΠΑ στην Ελλάδα, χαιρετίστηκε ως πολύ σημαντική που βοήθησε και τις δύο χώρες. Οι Έλληνες αξιωματούχοι, ωστόσο, παρέμειναν προσεκτικοί να μην προωθήσουν τη συμφωνία ως ρητή αντιτουρκική ρύθμιση. Οι Αμερικανοί, παρατήρησε ένας Έλληνας αρθρογράφος το 2018, «δεν επιθυμούν να «χάσουν την Τουρκία» και σε αυτό φαίνεται ότι η Αθήνα και η Ουάσιγκτον συμφωνούν.

Λίγοι σοβαροί υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων στην ελληνική πρωτεύουσα θα επιθυμούσαν μια οικονομική κατάρρευση του γείτονα ή την προσκόλλησή του στη ρωσική σφαίρα, στοιχείο που θα μετέτρεπε αυτόματα τη χώρα μας σε σύνορο μεταξύ Δύσης και Μέσης Ανατολής».

Οι τουρκικές απαντήσεις στην υπογραφή της αμυντικής συμφωνίας ΗΠΑ-Ελλάδας ήταν ομοιόμορφα αρνητικές και καχύποπτες. Από το φθινόπωρο του 2019, τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης παρουσιάζουν τακτικά τη συμφωνία ως ελληνοαμερικανικό σύμφωνο με στόχο τον πόλεμο με την Τουρκία. Τα στοιχεία για αυτές τις επιφυλάξεις κυμαίνονται από προκλητικές ειδήσεις για μεταφορές όπλων των ΗΠΑ στην Ελλάδα, κατηγορίες για κοινή ελληνοαμερικανική υποστήριξη στις κουρδικές τρομοκρατικές δραστηριότητες και παραπλανητικούς χάρτες που απεικονίζουν μια δυσοίωνη σειρά «βάσεων των ΗΠΑ» που καλύπτουν την Ελλάδα, την Κύπρο και τη βόρεια Συρία.

Με το νόμισμα της χώρας να υποχωρεί και τις ελπίδες του για επανεκλογή αμφίβολες, ο Ερντογάν έχει υποστηρίξει αυτές τις συνωμοτικές απόψεις.

Παρερμηνεύει συνεχώς το καθεστώς αποστρατιωτικοποίησης των νησιών του Αιγαίου υποστηρίζοντας ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες σκοπεύουν να χρησιμοποιήσουν την Ελλάδα για να υπονομεύσουν την Τουρκία.

«Η Αμερική έχει αυτή τη στιγμή [εννέα] βάσεις στην Ελλάδα», δήλωσε τον περασμένο Μάιο. «Ενάντια σε ποιον στήνονται αυτές οι βάσεις; … «Εναντίον της Ρωσίας» είναι αυτό που λένε… Είναι ψέμα, δεν είναι ειλικρινείς. Μπροστά σε όλα αυτά, η στάση τους απέναντι στην Τουρκία είναι προφανής».

Προς μια στιγμή Κάθαρσης; Η Αμερικανική Πολιτική και οι συνέπειες μιας ελληνοτουρκικής κρίσης

Οι προκλητικοί ισχυρισμοί του Ερντογάν δεν είναι καθαρά προϊόν εγχώριων ανησυχιών ή προσωπικής παράνοιας.

Θα μπορούσε κανείς να πει ότι οι απόψεις του αντιπροσωπεύουν μια ευρεία συναίνεση για την ιστορία της σχέσης της Αμερικής με την Τουρκία.

Πιστεύεται ευρέως, ακόμη και μεταξύ των αντιπάλων του Ερντογάν, ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες επιδιώκουν σταθερά να χαλιναγωγήσουν ή να υποτιμήσουν την Τουρκία από τα πρώτα στάδια του Ψυχρού Πολέμου.

Όταν η κυβέρνηση Τραμπ απείλησε δημόσια ότι θα εκδιώξει την Τουρκία από το πρόγραμμα των F-35, ειδήμονες στην Τουρκία παρομοίασαν το τελεσίγραφο με την αμηχανία που προκάλεσε η επιστολή του Τζόνσον το 1964 που προειδοποιούσε την Άγκυρα να μην εισβάλει στην Κύπρο.

Οι ευρέως διαδεδομένες υποψίες για συνενοχή των ΗΠΑ στην απόπειρα πραξικοπήματος του Ιουλίου 2016 απηχούν μια κοινή πεποίθηση ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες βοήθησαν τον σχηματισμό στρατιωτικής χούντας το 1980.

Δεν είναι ασυνήθιστο για ειδικούς και πρώην αξιωματούχους να υποδηλώνουν ότι η καταστροφή της Τουρκίας ήταν πάντα μέρος ενός δυτικού σχεδίου υπό την ηγεσία των ΗΠΑ.

Αυτή η υπόθεση είναι αναμφισβήτητα κεντρική στο πώς βλέπει ο ίδιος ο Ερντογάν το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον των σχέσεων ΗΠΑ-Τουρκίας. Η «νέα Τουρκία» του, όπως συχνά περιγράφεται, διαφέρει από την παλιά ακριβώς επειδή έχει αποσυνδέσει με επιτυχία τη χώρα από οποιονδήποτε προστάτη ή μεσίτη. «Η Τουρκία δεν είναι η παλιά Τουρκία», δήλωσε ο διευθυντής επικοινωνίας του Ερντογάν. «Τώρα υπάρχει μια Τουρκία που προστατεύει τα συμφέροντά της με κάθε κόστος και απαιτεί ομοιόμορφες σχέσεις με κάθε συνομιλητή και σε κάθε σκηνή».

Ο Άαρον Στάιν ανέφερε πρόσφατα ότι «δεν υπάρχει ευρεία προσέγγιση για τις σχέσεις Τουρκίας-Δύσης». Με την Άγκυρα να είναι έτοιμη να επεκτείνει τη συνεργασία της με τη Ρωσία και ίσως να διευρύνει το αποτύπωμά της στη βόρεια Συρία, υπάρχουν, όπως υποστηρίζει, «λίγα – αν όχι τίποτε – που μπορεί να γίνουν για την διαχείριση της Τουρκίας και τις φιλοδοξίες της στην εξωτερική πολιτική».

Αν όντως ισχύει αυτό, η θέση της Αμερικής μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας εμφανίζεται ιδιαίτερα ζοφερή. Παρά το παρελθόν, η τοποθέτηση του Ερντογάν φαίνεται να αναιρεί τη θέση της Ουάσιγκτον ως μεσολαβητή μεταξύ των δύο γειτόνων. Ενώ είναι πιθανό οι Βρυξέλλες να είναι πιο επιτυχημένες στο κλείσιμο του χάσματος, υπάρχει η πιθανότητα ακόμη και η ευρωπαϊκή διαμεσολάβηση να έχει περιορισμένη μόνο επιτυχία. Αν και ορισμένοι υποστήριξαν ότι η τοποθέτηση του Ερντογάν μπορεί να είναι ένα προεκλογικό τέχνασμα,

φαίνεται να υπάρχει ελάχιστος χώρος για συμβιβασμό μεταξύ των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας και των στρατηγικών σχεδίων της Άγκυρας.

Επιπλέον, όπως σκέφτηκε πρόσφατα ένας Τούρκος ειδήμονας, ο άνεμος μπορεί τώρα να είναι στην πλάτη της Τουρκίας. Με τον πόλεμο να μαίνεται στην Ουκρανία, η Δύση μπορεί να αναγκαστεί να δεχθεί μια τουρκική επίθεση, για χάρη της ενότητας του ΝΑΤΟ, όπως είχε κάνει κατά την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο το 1974. Αυτές οι θεμελιώδεις συνθήκες μπορεί κάλλιστα να ωθήσουν την Άγκυρα σε πόλεμο με την Αθήνα στο άμεσο μέλλον.

Ποιες είναι οι επιλογές για τις Ηνωμένες Πολιτείες;

Η απειλή μιας τουρκικής επίθεσης κατά της Ελλάδας αναγκάζει την Ουάσιγκτον να αντιμετωπίσει διάφορα ανεπιθύμητα σενάρια.

Εάν ο Ερντογάν σκοπεύει να διεξαγάγει πόλεμο, η ισορροπία μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας μπορεί να καταστεί αδύνατο να διατηρηθεί. Για την Ουάσιγκτον, η διατήρηση της ειρήνης μπορεί να καταλήγει σε δύο δυσμενείς επιλογές.

Οι αμερικανοί αξιωματούχοι θα μπορούσαν να πιέσουν την Αθήνα να παραχωρήσει πτυχές της κυριαρχίας της. Επιπλέον, η κυβέρνηση Μπάιντεν θα μπορούσε να εγκαταλείψει ξαφνικά τη συμφωνία αμοιβαίας αμυντικής συνεργασίας με την Ελλάδα.

Διαφορετικά, είναι πιο πιθανό οι ΗΠΑ να μην έχουν άλλη εναλλακτική από το να ενεργήσουν ως de facto εγγυητής της εδαφικής κυριαρχίας της Ελλάδας.

Η υιοθέτηση αυτού του ρόλου, ακόμη κι αν αποτρέπει την Άγκυρα βραχυπρόθεσμα, θέτει τους Αμερικανούς πολιτικούς στην αντιφατική θέση να πρέπει να σχεδιάσουν μια πιθανή στρατιωτική σύγκρουση με ένα συμμαχικό κράτος. Η απλή υπόδειξη ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες αναμένουν μια σύγκρουση με τον τουρκικό στρατό αναμφίβολα θα εγείρει ερωτήματα σχετικά με την ακεραιότητα της συμμαχίας του ΝΑΤΟ — πόσο μάλλον το μέλλον της Τουρκίας ως εταίρου των ΗΠΑ.

Εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες υποχρεωθούν να υπερασπιστούν την Ελλάδα, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής στην Ουάσιγκτον μπορεί να αναγκαστούν να κάνουν κάτι ακόμη πιο βαθύ: Να φανταστούν ξανά την Τουρκία ως άμεσο ανταγωνιστή ή αντίπαλο. Η προσαρμογή σε μια τέτοια πραγματικότητα θα ήταν σίγουρα μια σημαντική πρόκληση για τους Αμερικανούς πολιτικούς.

Ο σχεδιασμός ασφαλείας των ΗΠΑ, καθώς και η αμυντική στρατηγική του ΝΑΤΟ στο σύνολό της, εξαρτάται από την υποστήριξη της Τουρκίας ως συμμάχου τόσο στην Ευρώπη όσο και στη Μέση Ανατολή. Επομένως, η επανασύλληψη της Τουρκίας με ανταγωνιστικούς όρους θα είχε ως αποτέλεσμα μια ευρύτερη γεωστρατηγική επαναξιολόγηση για τους Αμερικανούς σχεδιαστές.

Όπως μια επιθετική Ρωσία, μια πολεμική Τουρκία δυνητικά θέτει σε κίνδυνο την ελεύθερη ροή της κυκλοφορίας μέσω της Μαύρης Θάλασσας και της Μεσογείου.

Η αντιμετώπιση αυτής της πιθανής απειλής θα οδηγούσε σε νέες αμυντικές δεσμεύσεις, όπως η επέκταση των δεσμών ασφαλείας με την Ελλάδα, την Κύπρο και την Αίγυπτο. Ενώ λίγοι στις Ηνωμένες Πολιτείες μπορεί να επιθυμούν να δουν αυτές τις αλλαγές να πραγματοποιούνται, οι περιστάσεις μπορεί να απαιτήσουν από την Ουάσιγκτον να αναγνωρίσει τις τουρκικές εχθροπραξίες ως αποσταθεροποιητική δύναμη στον κόσμο.

*Ο Ryan Gingeras είναι καθηγητής στο Τμήμα Υποθέσεων Εθνικής Ασφάλειας στη Ναυτική Μεταπτυχιακή Σχολή και είναι ειδικός στην ιστορία της Τουρκίας, των Βαλκανίων και της Μέσης Ανατολής. Είναι ο συγγραφέας έξι βιβλίων, συμπεριλαμβανομένου του The Last Days of the Ottoman Empire (που κυκλοφόρησε από την Penguin τον Οκτώβριο του 2022). Οι θλιβερές ακτές του: Βία, Εθνότητα και Τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έλαβε διακρίσεις στη σύντομη λίστα για το Βραβείο Βιβλίου Ρότσιλντ στον Εθνικισμό και τις Εθνοτικές Σπουδές και το Βραβείο Βιβλίου της Εταιρείας Φιλίας Βρετανίας-Κουβέιτ. Οι απόψεις που εκφράζονται εδώ δεν είναι της Ναυτικής Μεταπτυχιακής Σχολής, του Ναυτικού των ΗΠΑ, του Υπουργείου Άμυνας ή οποιουδήποτε μέρους της κυβέρνησης των ΗΠΑ.

warontherocks.com