ILKE TOYGÜR
ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΑΝΙΧΝΕΥΣΕΩΝ: Το Carnegie Europe δημοσιεύει την παρακάτω μελέτη για την προοπτική των σχέσεων Ε.Ε.- Τουρκίας την οποία κρίναμε ότι πρέπει να μεταφράσουμε και να παρουσιάσουμε.
Η μελέτη απο ένα αμερικανικό ίδρυμα δείχνει πως μπορεί να σκέφτεται ένα μέρος των αμερικανικών δεξαμενών σκέψης. Απο την άλλη η συντάκτρια της μελέτης είναι τουρκικής καταγωγής, καθηγήτρια σε πανεπιστήμιο της Μαδρίτης και αυτό δείχνει πως μπορεί να σκέφτεται για την γειτονική χώρα και την πολιτική της ένα μέρος της ακαδημαϊκής διανόησης στην Τουρκία. Είναι πολλαπλά ωφέλιμη η προσέγγιση της μελέτης ανεξαρτήτως των επι μέρους επισημάνσεων με τις οποίες θα μπορούσε να συμφωνήσει η να διαφωνήσει κανείς.
Πηγή: Getty
Περίληψη: Με τις ενταξιακές συνομιλίες σε αδιέξοδο, η Τουρκία και η ΕΕ χρειάζονται έναν άλλο τρόπο για να αναζωογονήσουν τη σχέση τους.
Σχετικά μέσα ενημέρωσης και εργαλεία
Η σχέση της ΕΕ με την Τουρκία έχει κολλήσει σε αδιέξοδο. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής της ΕΕ δεν μπορούν πλέον να ασκούν αποτελεσματική διπλωματία ή να διαμορφώνουν μια ευρύτερη γεωπολιτική στρατηγική με βάση την ένταξη της Τουρκίας στην Ένωση. Πρέπει να κοιτάξουν αλλού και να είναι καινοτόμοι για να ανακτήσουν κάποια επιρροή στη δημοκρατική οπισθοδρόμηση της Τουρκίας και σε άλλα στοιχεία των σχέσεων των Βρυξελλών με την Άγκυρα. Η καλύτερη επιλογή της ΕΕ θα ήταν να εκσυγχρονίσει τη συμφωνία σύνδεσης του 1963 με την Τουρκία ως το κύριο πλαίσιο για την προώθηση της συνεργασίας βάσει κανόνων και τη στήριξη των κανονιστικών θεμελίων της σχέσης.
ΑΠΟΦΥΓΗ ΕΝΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟΥ ΑΔΙΕΞΟΔΟΥ
Οι εντάσεις μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας έχουν τραβήξει μεγάλη προσοχή τα τελευταία χρόνια. Οι Ευρωπαίοι αποδίδουν, ως επί το πλείστον, αυτήν την ταραγμένη κατάσταση πραγμάτων στη δημοκρατική οπισθοδρόμηση και την όλο και πιο συγκρουσιακή εξωτερική πολιτική της Άγκυρας. Παρά τις εντάσεις αυτές, η Τουρκία εξακολουθεί να είναι επίσημα υποψήφια για ένταξη. Ορισμένοι παρατηρητές συνεχίζουν να βλέπουν αυτήν την πορεία ένταξης ως το μόνο εργαλείο που έχει η ΕΕ για να θέσει δημοκρατικούς όρους στους δεσμούς της με την Τουρκία.
Όμως, οι προοπτικές ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ ήταν αμυδρές εδώ και πολύν καιρό. Στην πράξη, η Άγκυρα δεν έχει αξιόπιστη προοπτική ένταξης στο εγγύς μέλλον. Σήμερα, η Τουρκία δεν πλησιάζει καθόλου την εκπλήρωση των κανόνων επιλεξιμότητας της ΕΕ, γνωστά ως κριτήρια της Κοπεγχάγης, τα οποία ορίζουν ότι οι υποψήφιες χώρες διαθέτουν θεσμούς που εγγυώνται τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα, καθώς και μια εύρυθμη οικονομία της αγοράς. Δεδομένου ότι το Συμβούλιο της ΕΕ κατέληξε στο συμπέρασμα το 2018 ότι «δεν μπορούν να εξεταστούν άλλα κεφάλαια για άνοιγμα ή κλείσιμο», οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις έχουν ουσιαστικά ακινητοποιηθεί.
Εν τω μεταξύ, η ΕΕ απέτυχε να ασκήσει οποιαδήποτε επιρροή ικανή να ανακόψει ή να ανατρέψει τη δημοκρατική οπισθοδρόμηση της Τουρκίας παρά τις φιλοδοξίες της χώρας για ένταξη στην ΕΕ. Οι ετήσιες εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη χώρα, αναγνωρίζουν αυτό στις καλά τεκμηριωμένες αναφορές της για τη δραματική στροφή της χώρας προς τον αυταρχισμό. Είναι δύσκολο να περιμένει κανείς από μια χώρα με τόσο μικρές πιθανότητες να γίνει μέλος να εφαρμόσει αποτελεσματικά τους κανόνες, τα πρότυπα και τις πολιτικές που κατοχυρώνονται στη νομοθεσία της ΕΕ και να ευθυγραμμιστεί με τις βασικές αξίες και τους κανόνες της ΕΕ.
Όμως, ακόμη κι αν οι παγωμένες ενταξιακές διαπραγματεύσεις βασίζονται σε άστοχες προσδοκίες, η ΕΕ δεν χρειάζεται να εγκαταλείψει εντελώς τις δημοκρατικές προϋποθέσεις και ένα πλαίσιο βασισμένο σε κανόνες. Το πρόβλημα είναι ότι αυτή η προϋπόθεση είναι πλέον συνδεδεμένη με την ένταξη με τρόπο που δεν έχει καμία αξιοπιστία για καμία πλευρά. Εάν η ΕΕ αντιμετωπίζει σοβαρά τις ανησυχίες της για τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Τουρκία, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής της ΕΕ πρέπει να βρουν εναλλακτικούς τρόπους αντιμετώπισης αυτών των ζητημάτων. Αυτό το θέμα αφορά όχι μόνο τις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας αλλά και την επιθυμία της ΕΕ να προβληθεί ως κανονιστική παγκόσμια δύναμη.
Για να είμαστε σαφείς, ωστόσο, η ΕΕ δεν πρέπει να κοροϊδεύει τον εαυτό της, να πιστεύει ότι οι Βρυξέλλες θα είναι αυτές που θα αναβιώσουν τη δημοκρατία στην Τουρκία. Οποιαδήποτε μετάβαση θα πρέπει να είναι προϊόν της δημοκρατικής ανθεκτικότητας της ίδιας της Τουρκίας. Ακόμα κι έτσι, εάν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής της ΕΕ μπορέσουν να υιοθετήσουν ένα καταλληλότερο θεσμικό πλαίσιο και ένα σύνολο εργαλείων για τη θεμελίωση και την ενθάρρυνση φιλόδοξων δημοκρατικών αξιών και μια εταιρική σχέση βασισμένη σε κανόνες, οι σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας θα ωφεληθούν.
ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ ΤΗΣ ΑΓΚΥΡΑΣ
Η Συμφωνία της Άγκυρας, η συμφωνία σύνδεσης της ΕΕ με την Τουρκία, είναι σχεδόν εξήντα ετών και δεν σχεδιάστηκε για τον εικοστό πρώτο αιώνα. Αυτό το έγγραφο, και όχι το ενταξιακό πλαίσιο, αποτελεί το βασικό θεμέλιο για τις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας. Για να υποστηρίξει την επιθυμία της να έχει μια σχέση βασισμένη σε κανόνες και να αντιμετωπίσει τη δημοκρατική οπισθοδρόμηση στη χώρα, η ΕΕ θα πρέπει να επιδιώξει να σπάσει το διπλωματικό της αδιέξοδο με την Άγκυρα αναθεωρώντας αυτό το έγγραφο.
Οι συμφωνίες σύνδεσης που υπογράφει η ΕΕ με άλλες χώρες για την εμβάθυνση της συνεργασίας αποτελούν κατάλληλο εργαλείο για τέτοιους στόχους. Η ΕΕ έχει συμφωνίες σύνδεσης με χώρες που πρόκειται να προσχωρήσουν, καθώς και με άλλες χώρες. Σήμερα, τέτοιες συμφωνίες αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του οπλοστασίου συμφωνιών ελεύθερων συναλλαγών και άλλων συμφώνων εταιρικής σχέσης και συνεργασίας της ΕΕ. Οι χώρες της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης υπήρξαν αξιοσημείωτα παραδείγματα στη διαπραγμάτευση των συμφωνιών σύνδεσης με την Ένωση. Η συμφωνία της ΕΕ με την Ουκρανία είναι μια από τις πιο πρόσφατες και πιο σύγχρονες περιπτώσεις. Η ΕΕ επαναδιαπραγματεύεται επίσης τους όρους για τον εκσυγχρονισμό τέτοιων εγγράφων εάν είναι απαραίτητο. Η ανανέωση της συμφωνίας σύνδεσης της ΕΕ με την Τουρκία θα ταίριαζε καλά σε αυτό το μοτίβο.
Ορισμένοι παρατηρητές ενδέχεται να αντιτάξουν ότι οι δημοκρατικές προϋποθέσεις θα αποδυναμωθούν όταν αποσυνδεθούν από τη διαδικασία προσχώρησης. Ωστόσο, στο πλαίσιο μιας εκσυγχρονισμένης συμφωνίας σύνδεσης με την Τουρκία, η δημοκρατική μόχλευση της ΕΕ θα μπορούσε να είναι στην πραγματικότητα μεγαλύτερη, καθώς η πίεση θα συνδεόταν με πιο ρεαλιστικές μορφές συνεργασίας και πιο επιτεύξιμα, απτά οφέλη. Η επιδίωξη αυτού του πιο μετριοπαθούς στόχου θα βοηθούσε να καταστεί και πάλι σχετική η δημοκρατική προϋπόθεση, ενώ σήμερα απλώς έχει πάψει να λειτουργεί σε σχέση με την Τουρκία στο ενταξιακό πλαίσιο.
Για να είμαι ειλικρινής, μια εκσυγχρονισμένη συμφωνία σύνδεσης δεν θα άλλαζε το παιχνίδι εκτός εάν η Τουρκία είναι διατεθειμένη να παίξει και αυτή. Ωστόσο, αυτή η προσέγγιση έχει τη δυνατότητα να επαναφέρει τις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας σε καλό δρόμο. Επιπλέον, θα θεσμοθετούσε τη σχέση και θα ελαχιστοποιούσε την ανάγκη για ad-hoc διαπραγματεύσεις κάθε φορά που εμφανίζεται μια κρίση. Εάν οι δύο πλευρές καταφέρουν να συμφωνήσουν σε όρους επαναδιαπραγμάτευσης που περιλαμβάνουν έναν επίσημο μηχανισμό επίλυσης διαφορών, θα έχουν επίσης ένα μέσο για να αντιμετωπίσουν τις διαφορές τους. Τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό, αυτή η στρατηγική θα βοηθούσε την ΕΕ να συνδέσει καλύτερα την εμπορική της πολιτική με την κανονιστική της ισχύ, αντί να περιμένει τόσα πολλά από τη μακρινή προοπτική της αποδοχής της Τουρκίας ως μέλους της ΕΕ.
Στην πραγματικότητα, η ενημέρωση της Συμφωνίας της Άγκυρας είναι αυτό που επιθυμούν πολλοί, τόσο στην Τουρκία όσο και στην Ευρώπη όταν ρωτούν για τον εκσυγχρονισμό της τελωνειακής ένωσης ΕΕ-Τουρκίας. Η τελωνειακή ένωση αποτελεί μέρος της συμφωνίας σύνδεσης με την Τουρκία, η οποία περιλαμβάνει επίσης ένα ευρύτερο φάσμα θεμάτων που θα ενίσχυαν περαιτέρω αυτό το εργαλείο. Επομένως, αντί απλώς να εκσυγχρονιστεί η τελωνειακή ένωση, ο στόχος θα πρέπει να είναι ο επαναπροσδιορισμός των διαφόρων τροχιών της πολύπλευρης σχέσης σε ένα πλαίσιο βασισμένο σε κανόνες. Εμμέσως, οι σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας ήδη αναδιαμορφώνονται, με έμφαση στη συνεργασία εκτός του ισχύοντος διαπραγματευτικού πλαισίου. Αυτό συμβαίνει παρόλο που η Ένωση δεν έχει επισήμως αφαιρέσει το καθεστώς υποψηφιότητας της Τουρκίας και παρόλο που η Τουρκία δεν έχει θέσει σε αναμονή τη διαδικασία ένταξης όπως έκανε η Ισλανδία στο παρελθόν.
Αυτό που έχει γίνει τυπικό είναι μια πιο συναλλακτική προσέγγιση της συνεργασίας που βαθμονομείται διαφορετικά σε διάφορους τομείς πολιτικής. Η δήλωση ΕΕ-Τουρκίας του Μαρτίου 2016 για τους πρόσφυγες είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του συναλλακτισμού. Οι «θετικές ατζέντες» για την ενίσχυση της σχέσης που προσφέρει περιοδικά η ΕΕ, πιο πρόσφατα το 2020, είναι άλλες. Αυτές οι θετικές ατζέντες είναι απόπειρες επαναδιαπραγμάτευσης των κανόνων και των προϋποθέσεων που επικρατούν με βάση τις ανάγκες των εταίρων, προσφέροντας παράλληλα στην Τουρκία, ακόμα κι αν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις βρίσκονται σε αδιέξοδο. Η περαιτέρω οικονομική συνεργασία και ο διάλογος υψηλού επιπέδου, για παράδειγμα, είναι εργαλεία που ελπίζει να προσφέρει η ΕΕ για μια πιο αρμονική σχέση. Ωστόσο, δεδομένου ότι η εμπιστοσύνη μεταξύ Τουρκίας και ΕΕ είναι τόσο χαμηλή και φθίνουσα, και επειδή η Τουρκία δεν πιστεύει ότι η ΕΕ θα εκπληρώσει τις υποσχέσεις της, αυτές οι προσφορές δεν οδήγησαν σε μια αναζωογόνηση της σχέσης και σε απτές δημοκρατικές προϋποθέσεις. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο όλες αυτές οι προθέσεις για τη στήριξη της σχέσης θα πρέπει να πλαισιωθούν και να θεσμοθετηθούν σε μια εκσυγχρονισμένη συμφωνία σύνδεσης.
ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΤΙ ΝΑ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ ΑΥΤΗ Η ΝΕΑ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΣΥΝΔΕΣΗΣ
Μια εκσυγχρονισμένη συμφωνία σύνδεσης θα απαιτούσε πολλή καινοτόμο σκέψη. Θα μπορούσε να καλύψει διάφορα θέματα, όπως η οικονομία και το εμπόριο, η διαχείριση της παράτυπης μετανάστευσης (που καλύπτεται τώρα από την προαναφερθείσα δήλωση ΕΕ-Τουρκίας), η δράση για το κλίμα και η παγκόσμια υγεία. Θα πρέπει να παγιώσει και να επικαιροποιήσει βασικά στοιχεία της Συμφωνίας της Άγκυρας, όπως η τελωνειακή ένωση (ή ακόμη και να δημιουργήσει ένα νέο πλαίσιο για την οικονομική εταιρική σχέση). Μερικά εργαλεία όπως ο πολιτικός διάλογος υψηλού επιπέδου, οι διαπροσωπικές επαφές, η συμμετοχή της Τουρκίας σε επιλεγμένα προγράμματα της ΕΕ και η χρήση των κονδυλίων της ΕΕ και το θέμα της απελευθέρωσης των θεωρήσεων θα είναι επίσης στο τραπέζι. Θα μπορούσε επίσης να προστεθεί ένας μηχανισμός επίλυσης πολιτικών διαφορών που θα ενεργοποιηθεί σε περίπτωση περαιτέρω εντάσεων.
Ως μέρος της νέας συμφωνίας, η ΕΕ θα αναζητήσει τρόπους για να υποστηρίξει τους δημοκρατικούς κανόνες και το κράτος δικαίου στην Τουρκία. Οι συμφωνίες σύνδεσης της Ένωσης με ορισμένες χώρες της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης, όπως η Ουκρανία, έχουν κεφάλαια που καλύπτουν αυτά τα θέματα με κάποια λεπτομέρεια. Για παράδειγμα, το άρθρο 6 της συμφωνίας σύνδεσης της ΕΕ με την Ουκρανία προβλέπει ότι «τα μέρη συνεργάζονται προκειμένου να διασφαλίσουν ότι οι εσωτερικές τους πολιτικές βασίζονται σε κοινές αρχές για τα μέρη, ιδίως τη σταθερότητα και την αποτελεσματικότητα των δημοκρατικών θεσμών και του κράτους δικαίου, και για τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών». Αυτές οι ελευθερίες αναφέρονται επίσης λεπτομερέστερα στο άρθρο 14.
Τούτου λεχθέντος, παρόλο που μια επικαιροποιημένη συμφωνία σύνδεσης είναι μια πολλά υποσχόμενη οδός για μια καλύτερη σχέση ΕΕ-Τουρκίας, υπάρχουν τρεις επιφυλάξεις. Πρώτον, οι συμφωνίες σύνδεσης δεν έχουν λύσει πλήρως τα πολιτικά προβλήματα σε χώρες της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης, όπως η Ουκρανία. Ωστόσο, ενώ είναι σαφές ότι αυτά τα έγγραφα δεν είναι πανάκεια, φαίνεται ότι βοήθησαν ορισμένα κράτη της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης να δημιουργήσουν σχέσεις βασισμένες σε κανόνες με τις Βρυξέλλες. Από τη στιγμή που η πολιτική διεύρυνσης είναι εκτός συζήτησης, η προσπάθεια μετατροπής της οικονομικής ισχύος της ΕΕ (μέσω της εμπορικής πολιτικής) σε κανόνες στη γειτονιά της Ευρώπης είναι η καλύτερη επιλογή προς το παρόν.
Δεύτερον, πολλοί θα περίμεναν από την Τουρκία απλώς να απορρίψει δημοκρατικά στοιχεία σε οποιαδήποτε νέα συμφωνία. Αυτό μπορεί πράγματι να ισχύει για την υφιστάμενη κυβέρνηση υπό τον Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Αλλά είναι σημαντικό να υπογραμμίσουμε ότι οι συμφωνίες σύνδεσης αντέχουν των κυβερνήσεων: στην περίπτωση της Τουρκίας, αυτή που χρησιμοποιείται σήμερα χρονολογείται από το 1963.
Μια ανανεωμένη συμφωνία σύνδεσης όχι μόνο θα αποσπούσε τομείς πρακτικής συνεργασίας από τις τελματωμένες ενταξιακές διαπραγματεύσεις, αλλά θα πρόσφερε επίσης ένα πιο ισότιμο σημείο εισόδου για τις διαπραγματεύσεις. Σήμερα, η Τουρκία αναμένεται να συμμορφωθεί με τις συσσωρευμένες νομικές διατάξεις του δικαίου της ΕΕ ως υποψήφια χώρα. Αν εκσυγχρονιζόταν η συμφωνία σύνδεσης, η Τουρκία θα μπορούσε να διαπραγματευτεί με μια ΕΕ που είναι πρόθυμη να βρει έναν άλλο τρόπο για να έχει σταθερές σχέσεις με τον σημαντικό γείτονά της.
Σε αυτό το σημείο, ωστόσο, θα ήταν σημαντικό για την Τουρκία να μην τερματίσει τη διαδικασία προσχώρησης αμέσως κατά την έναρξη των διαπραγματεύσεων για τον εκσυγχρονισμό της συμφωνίας σύνδεσης. Η προσέγγιση εκσυγχρονισμού θα μπορούσε αναμφισβήτητα να προσφέρει ακόμη και μια δημιουργική κερκόπορτα για την τελική επιστροφή στις ενταξιακές συνομιλίες, εάν και όταν οι σχέσεις επρόκειτο να βελτιωθούν στο πλαίσιο μιας νέας συμφωνίας. Μόλις διαμορφωθεί η απαραίτητη πολιτική βούληση, οι πλευρές θα μπορούσαν να επιλέξουν να ολοκληρώσουν τις συνομιλίες εκσυγχρονισμού και στη συνέχεια να αποφασίσουν τι θα κάνουν αργότερα με τη διαδικασία ένταξης.
Η τρίτη προειδοποίηση είναι ότι οι επίμονες διαφορές κυριαρχίας για την Κύπρο μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας, της Ελλάδας και της Τουρκίας θα μπορούσαν να επηρεάσουν τη λειτουργία της συμφωνίας σύνδεσης της Άγκυρας με την ΕΕ. Το νησί παραμένει διαιρεμένο και δεν υπάρχουν άμεσοι εμπορικοί δεσμοί, αεροπορικά ταξίδια ή θαλάσσιες συνδέσεις μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας και της Τουρκίας. Αυτό το αδιέξοδο έχει κάνει τις διαπραγματεύσεις με την Τουρκία πιο περίπλοκες, καθώς η Κυπριακή Δημοκρατία έχει αντιταχθεί σε πτυχές των συνομιλιών ΕΕ-Τουρκίας σε διάφορα σημεία. Για παράδειγμα, όταν οι εντάσεις μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας, της Ελλάδας και της Τουρκίας αυξήθηκαν στην Ανατολική Μεσόγειο το 2019, το Συμβούλιο της ΕΕ αποφάσισε να μην πραγματοποιήσει καμία συνεδρίαση του Συμβουλίου Σύνδεσης ΕΕ-Τουρκίας προς το παρόν, αναστέλλοντας έναν άμεσο δίαυλο διαλόγου .
Όσο οι σχέσεις της Τουρκίας με την Κυπριακή Δημοκρατία δεν βελτιώνονται, αυτό το ζήτημα θα παρεμποδίζει τις σχέσεις Τουρκίας-ΕΕ και θα μπορούσε να ακυρώσει κάθε προσπάθεια εκσυγχρονισμού της συμφωνίας σύνδεσης. Ωστόσο, η απομάκρυνση της εστίασης από τις ενταξιακές συνομιλίες θα μπορούσε να είναι ένας ρεαλιστικός τρόπος για να δοθεί τέλος σε αυτό το αδιέξοδο, μειώνοντας τη σημασία του δικαιώματος βέτο της Κυπριακής Δημοκρατίας σε ορισμένα τμήματα των ενταξιακών διαπραγματεύσεων.
ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΒΡΑΧΥΠΡΟΘΕΣΜΩΝ ΒΗΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΟΥΝ
Ο εκσυγχρονισμός της συμφωνίας σύνδεσης ΕΕ-Τουρκίας δεν είναι μια βραχυπρόθεσμη λύση: οι διαπραγματεύσεις μπορεί να διαρκέσουν χρόνια. Ένα τέτοιο εγχείρημα θα απαιτούσε από τους αποξενωμένους συμμάχους να συγκεντρώσουν την απαραίτητη πολιτική βούληση και εμπιστοσύνη και να βρουν τη σωστή ισορροπία μεταξύ των ποικίλων συμφερόντων των κρατών μελών της ΕΕ. Όσο κι αν η ΕΕ θα ήθελε να υπερασπιστεί τη δημοκρατία και τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, η σχέση με την Τουρκία είναι τόσο εύθραυστη που πολλοί φοβούνται να σπρώξουν τα πράγματα έστω και μια ίντσα μπροστά. Εν τω μεταξύ, η ΕΕ θα μπορούσε να ξεκινήσει με τα ακόλουθα βήματα.
Πρώτον, η ΕΕ θα πρέπει να αναγνωρίσει ότι η δημοκρατική οπισθοδρόμηση της Τουρκίας έχει συνέπειες για την Ένωση. Η Τουρκία δεν είναι οποιαδήποτε άλλη χώρα. Το μέγεθος και η γεωγραφική της θέση —ειδικά τα σύνορά της με τη Μέση Ανατολή, τη Μεσόγειο Θάλασσα, τη Μαύρη Θάλασσα και τα κράτη μέλη της ΕΕ— καθιστούν την Τουρκία εταίρο σημαντικής στρατηγικής σημασίας. Ο αντίκτυπος της τουρκικής διασποράς σε ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ (κυρίως Γερμανία αλλά και Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία και Ολλανδία) σημαίνει επίσης ότι ζητήματα που αφορούν την Τουρκία επηρεάζουν την εσωτερική πολιτική αυτών των χωρών της ΕΕ. Η δημοκρατική οπισθοδρόμηση, η διεκδικητική στάση της Τουρκίας στην εξωτερική πολιτική και η εγκατάλειψη ορισμένων πολυμερών δεσμεύσεων -όπως η επιλογή να εγκαταλείψει τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας ή να μην τιμήσει τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων- όλα πρέπει να θεωρηθούν κομμάτια του ίδιου παζλ . Η ΕΕ δεν πρέπει να περιμένει από την Τουρκία σταθερό εταίρο όταν η Άγκυρα δεν είναι σύμφωνη με τις αρχές της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και των βασικών δικαιωμάτων στο εσωτερικό.
Δεύτερον, η ΕΕ δεν πρέπει να υπονομεύει τις δημοκρατικές αρχές στις σχέσεις της με την Τουρκία για λόγους καθαρής σκοπιμότητας. Η ΕΕ έχασε την αξιοπιστία της όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέβαλε τη δημοσίευση της ετήσιας έκθεσής της για την Τουρκία το 2015 κατόπιν αιτήματος της τουρκικής κυβέρνησης λόγω των γενικών εκλογών στην Τουρκία εκείνο το έτος. Η δήλωση ΕΕ-Τουρκίας του Μαρτίου 2016 για τους πρόσφυγες απέσπασε επίσης μεγάλη κριτική, καθώς οι ηγέτες της ΕΕ συμφώνησαν να δώσουν ώθηση στην ενταξιακή διαδικασία και να ανοίξουν ένα νέο κεφάλαιο συνομιλιών παρά τη δημοκρατική οπισθοδρόμηση στη χώρα. Αυτό δεν σημαίνει ότι η ΕΕ δεν πρέπει να συνεργάζεται με την Τουρκία σε θέματα αμοιβαίου ενδιαφέροντος. Σημαίνει όμως ότι οι Βρυξέλλες πρέπει να εμμείνουν στις αρχές τους όταν το κάνουν. Η διατήρηση τέτοιων αρχών είναι εξαιρετικά σημαντική για την αξιοπιστία της ΕΕ και για τη διασφάλιση ότι η Ευρώπη δεν παρέχει χώρο ανάσας σε αυταρχικούς ηγέτες στον κόσμο.
Τρίτον, η ΕΕ θα πρέπει να συνεργαστεί με τις Ηνωμένες Πολιτείες ενεργά και με διαφάνεια σε τομείς κοινού ενδιαφέροντος. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ φαίνεται να κινείται προς την υιοθέτηση ενός διαχωρισμού μεταξύ δημοκρατιών και αυταρχιών. Η Ουάσιγκτον δεν προσκάλεσε την Άγκυρα στη Σύνοδο Κορυφής για τη Δημοκρατία του Δεκεμβρίου 2021, για παράδειγμα. Αυτή η απόφαση ήταν μια πιο ειλικρινής αντανάκλαση της τρέχουσας πολιτικής της Τουρκίας από ό,τι φαίνεται από τη διαδικασία ένταξης στην ΕΕ. Ως σύμμαχος του ΝΑΤΟ, η Τουρκία παραμένει ζωτικός παράγοντας για τα συμφέροντα ασφάλειας της ΕΕ παρά τις αντιδημοκρατικές εξελίξεις. Οι υπερατλαντικοί σύμμαχοι πιθανότατα θα ενίσχυαν τις φιλοδημοκρατικές τους πολιτικές εάν μπορέσουν να ευθυγραμμίσουν τις θέσεις τους πιο στενά.
Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΠΡΟΣ
Οι δεσμοί ΕΕ-Τουρκίας μαστίζονται από διαφωνίες και μια μακροπρόθεσμη σχέση που βασίζεται στη «συγκρουσιακή συνεργασία», όχι σε μια βραχυπρόθεσμη διένεξη. Οι απόπειρες διαγραφής αυτής της δυσλειτουργίας με επαναδιαπραγματευθέντες όρους ad hoc συνεργασίας απέφεραν απογοητευτικά αποτελέσματα. Οι διαφωνίες διευρύνθηκαν μεταξύ των μελών της ΕΕ και μεταξύ των θεσμικών οργάνων της ΕΕ σχετικά με το πόσο σκληρή πρέπει να είναι η Τουρκία και πώς να εξισορροπηθούν οι ανησυχίες σχετικά με τη δημοκρατική οπισθοδρόμηση με άλλα συμφέροντα.
Τελικά, η ΕΕ δεν μπορεί να αλλάξει μια ιδιοτροπία μεταξύ της μεταχείρισης της Τουρκίας απλώς ως τρίτης χώρας –μη μέλους– όποτε συμφέρει τις Βρυξέλλες και στη συνέχεια να ζητά από την Άγκυρα να εκπληρώσει τις ρήτρες ανθρωπίνων δικαιωμάτων επειδή τεχνικά παραμένει υποψήφια χώρα. Ο τρέχων στόχος της ΕΕ για απλή αποφυγή κρίσεων, επαναδιαπραγμάτευση όρων όταν είναι απαραίτητο και παθητική αναμονή για δημοκρατική αλλαγή στην Τουρκία είναι μη βιώσιμος. Ακόμη και αν επέλθει μια τέτοια αλλαγή, τα προβλήματα στις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας που προκύπτουν από τις τελματωμένες ενταξιακές συνομιλίες θα παραμείνουν.
Χωρίς αξιόπιστη πιθανότητα ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ στο ορατό μέλλον, η προοπτική ένταξης δεν προσφέρει καμία ελπίδα για δημοκρατικούς όρους. Αντίθετα, η ΕΕ θα πρέπει τουλάχιστον να αρχίσει να μιλά για την προοπτική μιας αναθεωρημένης συμφωνίας σύνδεσης με την Τουρκία για να επανέλθει η σχέση σε τροχιά. Η Τουρκία θα μπορούσε κάποια στιγμή να είναι έτοιμη να επιστρέψει σε μια δημοκρατική πορεία. Η ΕΕ πρέπει να σκεφτεί τι θα προσφέρει στην Τουρκία όταν έρθει αυτή η ώρα.
Η Ilke Toygür είναι υπότροφος στο Κέντρο Εφαρμοσμένων Σπουδών Τουρκίας στο Γερμανικό Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων Ασφάλειας και καθηγήτρια με ειδίκευση στη γεωπολιτική της Ευρώπης στο Πανεπιστήμιο Carlos III της Μαδρίτης. Είναι κάτοχος διδακτορικού διπλώματος στις πολιτικές επιστήμες με εστίαση στον αντίκτυπο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης στις πολιτικές αλλαγές στη Δυτική Ευρώπη.
Αυτό το άρθρο αποτελεί μέρος της πρωτοβουλίας European Democracy Hub που διοργανώνεται από την Carnegie Europe και την Ευρωπαϊκή Συνεργασία για τη Δημοκρατία.
Το Carnegie δεν παίρνει θεσμικές θέσεις σε θέματα δημόσιας πολιτικής. Οι απόψεις που εκπροσωπούνται εδώ είναι αυτές του συγγραφέα ή των συγγραφέων και δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα τις απόψεις του Carnegie, του προσωπικού του ή των διαχειριστών του.
Μετάφραση για τις “Ανιχνεύσεις”: Ελισάβετ Σαββίδου
Ευχαριστώ θερμά για την μετάφραση τού ενδιαφέροντος αυτού κειμένου. Η ΕΕ, εντωμεταξύ, δεν παύει να χρηματοδοτεί την Τουρκία