«Αναζητώντας τη μακροζωία»

του κ. Βασιλείου Π. Παπαγεωργίου Ομότιμου Καθηγητή της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ*

Το θέμα της μου είναι «η αναζήτηση της μακροζωίας». Θα ήθελα όμως εκ προοιμίου να μου επιτρέψετε να καταθέσω την απολογία μου για το γεγονός ότι ένας Χημικός όπως εγώ, τόλμησε να εισχωρήσει στο χώρο της Βιολογίας.

Κάτι αντίστοιχο συνέβη πριν από εξήντα τρία χρόνια, τον Φεβρουάριο του 1943, όταν ο μεγάλος θεωρητικός φυσικός Erwin Schrodinger έδωσε σειρά διαλέξεων σ’ ένα ποικίλο ακροατήριο στο Trinity College του Δουβλίνου. Το κείμενο των ομιλιών τυπώθηκε σ’ένα μικρό βιβλίο με τον τίτλο: Τι είναι ζωή ;

Ο πρόλογος του βιβλίου αρχίζει με την «απολογία» του μεγάλου θεωρητικού φυσικού που τόλμησε να εισχωρήσει στο χώρο της Βιολογίας. Γράφει λοιπόν στον πρόλογο:

«Υποτίθεται ότι ο επιστήμονας πρέπει να έχει εμπεριστατωμένες και πλήρεις γνώσεις, από πρώτο χέρι, σε μερικά αντικείμενα και, ως εκ τούτου, δεν πρέπει να γράφει για οποιοδήποτε θέμα που δεν το κατέχει σε βάθος. Αυτό θεωρείται ζήτημα ευγένειας. Για το σκοπό μας, όμως, επιτρέψτε μου να αποποιηθώ την ευγένεια, αν υπάρχει, και να απαλλαγώ, από την απορρέουσα υποχρέωση». Και συνέχιζε: «Για αυτό έχω την ακόλουθη δικαιολογία: Κληρονομήσαμε από τους προγόνους μας τη σφοδρή επιθυμία για ενοποιημένη γνώση που θα περικλείει τα πάντα.

Εμπιστευόμαστε τέλεια μόνο τον καθολικό χαρακτήρα της γνώσης… ».

Και κατέληγε: «Δεν βλέπω άλλη διέξοδο -εκτός και αν χάσουμε για πάντα τον αληθινό μας στόχο- παρά ότι μερικοί πρέπει να αποτολμήσουν μια σύνθεση γεγονότων και θεωριών, ακόμα κι αν οι γνώσεις τους είναι ατελείς, από δεύτερο χέρι, έστω και με κίνδυνο να εκτεθούν. Αυτά όσον αφορά την απολογία μου».

Η απολογία ενός διαπρεπούς θεωρητικού φυσικού που τόλμησε να εισχωρήσει στο χώρο της Βιολογίας με εξυπηρετεί, όπως και εκείνον άλλωστε, αν και στη δική μου περίπτωση, ο κίνδυνος να εκτεθώ είναι πολύ μεγαλύτερος. Θα παραμείνω λοιπόν αθεράπευτα προσηλωμένος στις αρχές μιας επιστήμης χωρίς σύνορα που οικοδομήθηκε και εδράζεται στην ενοποιημένη γνώση. Άλλωστε, σύμφωνα με τον διαπρεπή φιλόσοφο Lavoisier: «Κάθε επιστήμη αποτελείται απαραίτητα μόνο από τρία πράγματα: από τη σειρά των φαινομένων που συνθέτουν την επιστήμη, τις ιδέες που γεννιούνται από αυτά και τις λέξεις που τις εκφράζουν».

Αυτά όσον αφορά τη δική μου απολογία.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο φόβος του θανάτου πάντοτε έπαιζε ένα σπουδαίο ρόλο στη διαμόρφωση της ανθρώπινης ζωής. Από τα πρώτα εδάφια της Γένεσης στην Παλαιά Διαθήκη γίνεται λόγος για το μέγιστο επιβίωσης του ανθρωπίνου είδους. Στο Έπος του Γκιλγκαμές, στις Βουδιστικές Γραφές και τέλος σε όλες τις θρησκείες του κόσμου, περιγράφεται το ίδιο εξαντλητικό ταξίδι για την ανακάλυψη του μυστικού της αιώνιας ζωής. Στις σφραγίδες της Μεσοποταμίας, που χρονολογούνται από το 2.500 π.Χ., θεές προσφέρουν το κύπελλο της αθανασίας στους μυημένους.

Στην αναζήτηση της αιώνιας ζωής, η φιλοσοφική λίθος των αλχημιστών (ΕΙΚΟΝΑ 1) κατέχει μία ειδική θέση.

ΕΙΚΟΝΑ 1

Είναι ένα σύμβολο της μονιμότητας και της τελείωσης, που ο άνθρωπος μάταια πάντοτε αναζητούσε από την εμφάνισή του μέχρι σήμερα. Από πολλές απόψεις φαίνεται πως σήμερα βρισκόμαστε ακριβώς στο σημείο που ο τελευταίος αλχημιστής εγκατέλειψε την αναζήτηση της αιώνιας ζωής.

Συνήθως με τον όρο γήρας αναφερόμαστε στο βιολογικό γήρας, μια μη αντιστρεπτή φθορά του οργανισμού (EIKONA 2), μια παρακμή της δομής και των λειτουργιών του σώματος που επηρεάζει την εμφάνιση ή ακόμη και την ικανότητα του ατόμου να επιβιώσει.

EIKONA 2

Επισκοπώντας τη διεθνή βιβλιογραφία αναφορικά με τον όρο «γήρας», ο ερευνητής εντυπωσιάζεται με την πληθώρα των ορισμών που δίδονται από διάφορες επιστημονικές ομάδες. Μελετώντας όμως προσεκτικά και συγκρίνοντας αυτούς τους φαινομενικά διαφορετικούς ορισμούς, αντιλαμβανόμαστε ότι το γήρας είναι η προοδευτική απώλεια
της ικανότητας ενός οργανισμού να διατηρεί την ομοιοστασία του (Ως ομοιοστασία, χαρακτηρίζουμε την ικανότητα ενός οργανισμού να διατηρεί σταθερή την εσωτερική του κατάσταση δια της αυτορύθμισης).

Η γήρανση εκδηλώνεται με διάφορες αλλαγές που σχετίζονται με την εμφάνιση και είναι αυτές που γίνονται πρώτα αντιληπτές, ενώ παράλληλα και προοδευτικά εκδηλώνονται βιολογικές, μεταβολικές, φυσικές, ψυχολογικές αλλά και κοινωνικοοικονομικές αλλαγές. Συμπερασματικά, η γήρανση είναι μια αναπόφευκτη και βασική διεργασία που παρατηρείται σε όλους τους ζώντες οργανισμούς με πολύ σημαντικές διαφοροποιήσεις στην ηλικία και στον ρυθμό με τον οποίο επέρχονται οι αλλαγές.

Η πρόοδος της επιστήμης και η βελτίωση των όρων υγιεινής διαβίωσης είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του μέσου όρου ζωής. Το 1900 ο μέσος όρος ζωής ήταν των μεν γυναικών τα 50 χρόνια, των δε ανδρών τα 47 χρόνια. Το 1990 τα όρια αυτά ανήλθαν στα 88 και 83 χρόνια αντίστοιχα και δεν έχει αυξηθεί έως σήμερα.

Γεωγραφικά, ο μεγαλύτερος μέσος όρος ζωής απαντάται στην Ιαπωνία με 83 χρόνια, όμως στο Αφγανιστάν φθάνει μόλις τα 45, στην Ουγκάντα τα 41 και στη Σιέρα Λεόνε τα 37 χρόνια. Η Ελλάδα
υποχώρησε στη 12^η θέση από άποψη μακροβιότητας, από την 1^η στην οποία βρισκόταν προ 40 ετών.

Σύμφωνα με το βιβλίο Guiness ο διαπιστωμένος μακροβιότερος άνθρωπος υπήρξε η Γαλλίδα Jeanne Calmet που πέθανε σε ηλικία 122 ετών το 1997 [EIKONA 3], ενώ μέχρι τότε μακροβιότερος ήταν ο Ιάπωνας Shigechiyo Izumi, 119 ετών και 7 μηνών. Η πιθανότητα να φθάσει κάποιος στην ηλικία των 120 ετών εκτιμάται μία στα 200 εκατομμύρια.

EIKONA 3

Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμο να παρατεθεί η θεολογική άποψη για το μέγιστο όριο ζωής του ανθρώπου. Όλα τα έμβια όντα του πλανήτη, φαίνεται να περιορίζονται σε ένα ανώτατο όριο ζωής, με μόνη εξαίρεση ορισμένους κατώτερους οργανισμούς που αναπαράγονται με διχοτόμηση. Η γήρανση φαίνεται να αποτελεί αναπόσπαστο χαρακτηριστικό της ζωής. Στο βιβλίο όμως της Γένεσης της Παλαιάς Διαθήκης έχουν
αναφερθεί και υπεραιωνόβιοι, όπως ο Μαθουσάλας (έζησε 969 χρόνια), ο Νόας (950 χρόνια), ο Αδάμ (930) και άλλοι. Τι συνέβη όμως και το ανώτατο όριο ζωής που άγγιζε τα 1000 χρόνια, δεν μπορεί να υπερβεί το όριο των 120 ετών? Η θεολογική άποψη παραπέμπει στο βιβλίο της Γένεσης (κεφ. ΣΤ, εδάφιο 3) [EIKONA 4]: «Είδεν ο Θεός την σαρκικότητα αυτήν των ανθρώπων και είπε: «δεν θα παραμείνει πλέον το πνεύμα μου εις τους ανθρώπους τούτους, διότι κυριαρχούνται εξ ολοκλήρου από σαρκικά φρονήματα. Όλαι δε αι υπολειπόμενοι ημέραι της ζωής του θα περιορισθούν μόνο εις εκατόν είκοσι έτη»».

EIKONA 4

ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΗΡΑΝΣΗΣ (ΓΙΑΤΙ ΓΕΡΝΑΜΕ ?)

Γερνάμε όπως συμβαίνει με όλα τα ζωντανά πλάσματα. Είναι μέρος του κοσμικού σχεδίου της δημιουργίας. Η γήρανση είναι καθολικό φαινόμενο, όπως και ο θάνατος. Όμως ο ρυθμός με τον οποίο γερνάμε δεν είναι καθορισμένος ούτε προκαθορισμένος. Ούτε και η διάρκεια ζωής του καθενός μας. Η ταχύτητα με την οποία γερνάμε και ο χρόνος που θα ζήσουμε πάνω στη γη εξαρτώνται από εμάς σε βαθμό μεγαλύτερο από αυτό που θα μπορούσαμε ποτέ να φανταστούμε- και από ό,τι πίστευαν μέχρι πρόσφατα ακόμη και οι επιστήμονες.

Ενώ είναι σπάνιες οι πραγματικές πληροφορίες για τη γήρανση, οι προτεινόμενες εξηγήσεις είναι πάρα πολλές. Αν και ο αριθμός των επιστημόνων που ασχολούνται με το θέμα της γήρανσης είναι σχετικά μικρός, συχνά φαίνεται ότι κάθε επιστήμονας που ασχολείται μ’αυτήν νιώθει υποχρεωμένος να προτείνει τη θεωρία του.

Όπως πολύ σωστά παρατήρησε ο Claude Bernard (στην «Εισαγωγή στην πειραματική ιατρική»), ο μεγαλύτερος κίνδυνος προέρχεται από το γεγονός πως η πλειονότητα των ερευνητών προσπαθεί μάλλον να επιβεβαιώσει τις υποθέσεις τους, παρά να τις αναιρέσει.

Κατά καιρούς έχουν αναφερθεί διάφορες θεωρίες και μηχανισμοί που προσπαθούν να εξηγήσουν γιατί γερνάει ο άνθρωπος [EIKONA 5]. Κάποιες από αυτές έχουν ήδη απορριφθεί ή αμφισβητούνται. Γενικώς, είναι δύσκολο να υποστηρίξουμε έναν πλήρη μηχανισμό γήρανσης, δεδομένου ότι είναι δύσκολο να ανιχνεύσει κανείς ποιες από τις βιοχημικές αλλαγές που λαμβάνουν χώρα είναι συνέπεια της γήρανσης ή οι αιτίες αυτής.

ΕΙΚΟΝΑ 5

Συγκεκριμένα, η αρχική υπόθεση του «βιολογικού ρολογιού»

τελεί υπό εξαιρετική αμφισβήτηση. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, η γήρανση είναι γενετικά προγραμματισμένη, βασει πληροφοριών εγγεγραμμένων στο DNA. Η άποψη αυτή υποστηρίζει ότι ο ρυθμός γήρανσης μεταβιβάζεται κληρονομικά, κάτι που επιβεβαιώθηκε με τη διερεύνηση οικογενειακών ιστορικών. Η θεωρία αυτή υποστηρίζει επίσης ότι ο άνθρωπος ζει σύμφωνα με το ρυθμό ενός «βιολογικού ρολογιού», αφού κατά τον Δρα Hayflick τα κύτταρα του ανθρώπου αναπαράγονται πενήντα φορές και ίσως ούτε μία φορά παραπάνω (θεωρία ορίου του Hayflick).

Η θεωρία λοιπόν αυτή είναι αρκετά βολική αφού μας επιτρέπει να εξηγήσουμε γιατί μια μύγα ζει τριάντα μέρες, ένας ποντικός τρία χρόνια, ο άνθρωπος το πολύ εκατόν είκοσι κλπ. Το κάθε είδος, δηλαδή, έχει το δικό του «βιολογικό ρολόγι»: δηλαδή τον ειδικό αριθμό αναπαραγωγής των κυττάρων του. Η θεωρία αυτής όμως αμφισβητήθηκε ισχυρά, γιατί οι βιολόγοι ανακάλυψαν ότι εκτρέφοντας κύτταρα σε ένα θρεπτικό υλικό με άφθονη βιταμίνη Β, οι κυτταρικές διαιρέσεις από 50 ανήλθαν στις 120. Επομένως, αναλόγως με τις συνθήκες που θα βρεθούν τα κύτταρα, μπορούν παρότι είναι προγραμματισμένα για 50 διαιρέσεις, να συνεχίσουν να ζουν και να πολλαπλασιάζονται.

Μια άλλη θεωρία που επίσης έχει αμφισβητηθεί υποστηρίζει ότι η γήρανση οφείλεται αποκλειστικά σε αθροιστικές μεταλλάξεις που λαμβάνουν χώρα κατά την αντιγραφή του DNA. Αυτό έχει ως συνέπεια την αλλοίωση των γονιδίων και των πληροφοριών που διαθέτουν. Υπάρχουν όμως «συστήματα κινδύνου», όπως ένζυμα, που ενεργοποιούνται στα κύτταρα, προκειμένου να διορθώσουν τις μεταλλάξεις. Βρέθηκε ότι τα επανορθωτικά ένζυμα πραγματοποιούν στα 70 χρόνια ζωής του ανθρώπου περίπου 128 δισεκατομμύρια εργασίες επισκευής. Θεωρείται λοιπόν μάλλον απίθανο να παίζει καθοριστικό ρόλο στη γήρανση η συσσώρευση μεταλλάξεων στο DNA.

Η γήρανση είναι ένα φαινόμενο πολυπαραγοντικό και εξαιρετικά πολύπλοκο και συμβαίνει ως αποτέλεσμα συσσώρευσης πολλών μικρών μοριακών και κυτταρικών αλλαγών στον ανθρώπινο οργανισμό. Οι βασικότεροι λόγοι γήρανσης είναι:

1. Η Απώλεια και ατροφία ή εκφυλισμός των κυττάρων. Αυτό το στοιχείο γήρανσης είναι πολύ σημαντικό για τους ιστούς εκείνους που δεν αναγεννώνται, όπως ο εγκέφαλος και η καρδιά.
2. Η συσσώρευση ανεπιθύμητων κυττάρων, όπως τα λιποκύτταρα που έχουν την τάση να αντικαθιστούν τον μυικό ιστό, αλλά και να οδηγούν στο διαβήτη ή και τα κύτταρα που έχουν γεράσει και συσσωρεύονται στους χόνδρους των αρθρώσεων.
3. Οι μεταλλάξεις στα χρωμοσώματα.                                                                                  Στην πορεία της διερεύνησης του ανθρώπινου γονιδιώματος οι ερευνητές μάταια αναζήτησαν κάποιο γονίδιο που σχετίζεται με το χρόνο ζωής ή τη θνητότητα του κυττάρου. Ανακάλυψαν ωστόσο κάτι σχετικό: τα τελομερή. Πρόκειται για σχετικά βραχείες αλληλουχίες DNA στα άκρα κάθε χρωμοσώματος, που δεν φαίνεται να περιέχουν γενετικές πληροφορίες. Ο ρόλος τους θυμίζει μάλλον τη λειτουργία του πλαστικού περιβλήματος στην άκρη ενός κορδονιού παπουτσιών, που συγκρατεί τις ίνες ώστε να μην ξηλωθούν [EIKONA 6A].

Το τελομερές ωστόσο φαινόταν να «φθείρεται» με κάθε αναδιπλασιασμό του γενετικού υλικού [EIKONA 6B], που προηγείται της κυτταρικής διαίρεσης. Μετά από κάθε διαίρεση τα τελομερή των χρωμοσωμάτων των θυγατρικών κυττάρων εμφανίζονταν βραχύτερα, ενώ μετά από 100 διαιρέσεις απέμενε μόνον ένα υπόλειμμα από αυτά. Έτσι, κατά τις διαιρέσεις τα τελομερή εξαντλούνται και η γενετική πληροφορία είναι περισσότερο επιρρεπής σε αλλαγές. Σημαντική εξαίρεση από τον κανόνα αυτόν αποδείχθηκαν τα αθάνατα κύτταρα του σπέρματος αλλά και τα καρκινικά, που δεν γνωρίζουν περιορισμό στον αριθμό των διαιρέσεων.

Στο σημείο αυτό διατυπώθηκε η υπόθεση ότι η καταστροφή του τελομερούς άφηνε εκτεθιμένα τα ακραία γονίδια του χρωμοσώματος, που ενεργοποιούντο αυθόρμητα και παρήγαγαν ανεξέλεγκτα πρωτεΐνες, οι οποίες και προκαλούν τη γήρανση.

EIKONA 6

Έχει βρεθεί ένα ένζυμο, η τελομεράση, που όταν δρα στα τελομερή, κατορθώνει και διατηρεί το μήκος των τελομερών και επομένως προστατεύει το γενετικό υλικό. Βρέθηκε λοιπόν το γονίδιο της μακροβιότητος? Ασφαλώς, όχι ακόμη. Διότι κανείς δεν έσπευσε να προτείνει ακόμη τη χορήγησή του σε άνθρωπο, αφού η τελομεράση είναι ακριβώς ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που μετατρέπουν ένα φυσιολογικό κύτταρο σε καρκινικό.

Η ανακάλυψη της τελομεράσης είναι αναμφισβήτητα πολύ σημαντική, αν σκεφθεί κανείς ότι αρκεί να ανακαλυφθούν φάρμακα που ενεργοποιούν την τελομεράση, ώστε το γενετικό υλικό να μην αλλοιώνεται και δι’αυτού του τρόπου η γήρανση να καθυστερεί. Είναι αρκετά σαφές λοιπόν ότι τα τελομερή αποτελούν ένα μόνο από τους πολλούς παράγοντες της γήρανσης, ενός φαινομένου που δεν είναι ακόμα επαρκώς κατανοητό.

4. Οι μεταλλάξεις στα μιτοχόνδρια. Τα μιτοχόνδρια, οι μηχανές που παράγουν ενέργεια για τις διεργασίες των κυττάρων, περιέχουν μικρές ποσότητες DNA που αποδεικνύεται ιδιαίτερα ευάλωτο στις μεταλλάξεις.
5. Η συσσώρευση άχρηστων τοξικών ουσιών στο κύτταρο.

[EIKONA 7] Οι συγκεκριμένες ουσίες είναι σύνθετα υλικά που προκύπτουν από την αποικοδόμηση μεγάλων μορίων από το κύτταρο.

Τα υλικά αυτά έχουν την τάση να συσσωρεύονται στα λυσοσωμάτια, που φέρουν στο εσωτερικό τους αποθηκευμένα υδρολυτικά ένζυμα και χρησιμεύουν στην πέψη των ουσιών που φθάνουν μέχρι το κύτταρο. Η αρτηριοσκλήρωση είναι η πιο σοβαρή εκδήλωση αυτών των επιπλοκών.

EIKONA 7

6. Η συσσώρευση άχρηστων υλικών έξω από το κύτταρο. Στο

εξωκυττάριο υγρό με την πάροδο του χρόνου, παρατηρείται συγκέντρωση πρωτεϊνών που δεν διασπώνται, με αποτέλεσμα να έχουμε το σχηματισμό αμυλοειδών που ανιχνεύονται στον εγκέφαλο ασθενών με Alzheimer.

7. Οι πρωτεϊνικές διασυνδέσεις. Το εξωκυττάριο υγρό περιέχει πολλά εύκαμπτα πρωτεϊνικά μόρια που παραμένουν αναλλοίωτα για μεγάλα διαστήματα και των οποίων η λειτουργία είναι να προσδίδουν σε ορισμένους ιστούς ελαστικότητα, διαφάνεια και μεγάλη αντοχή στις
   διαστολές. Στη διάρκεια της ζωής μας τυχαίες χημικές αντιδράσεις προσβάλλουν σταδιακά αυτά τα μόρια με αποτέλεσμα να αλλοιώνονται οι φυσικοχημικές τους ιδιότητες. Στις αλλαγές αυτές συγκαταλέγεται και η ανάπτυξη χημικών δεσμών μεταξύ πρωτεινικων μορίων που μέχρι τότε κινούντο ανεξάρτητα. Αποτέλεσμα είναι η απώλεια ελαστικότητας ή η διόγκωση του ιστού. Αν ο ιστός είναι το τοίχωμα μιας αρτηρίας, η αδυναμία διαστολής της μπορεί να οδηγήσει σε υψηλή πίεση αίματος.

Το βασικό καύσιμο του οργανισμού, η γλυκόζη, που είναι μια κολλώδης ουσία, έχει την τάση να διασυνδέει ισχυρά πρωτεΐνες

ΕΙΚΟΝΑ 8

Έτσι προκαλείται σκλήρυνση του συνδετικού ιστού του καρδιακού μυός στους ηλικιωμένους, η θολότητα του φακού του οφθαλμού, η απόφραξη των αρτηριών κλπ. Η περιορισμένη διάρκεια ζωής για τους διαβητικούς οφείλεται στην καταστροφική επίδραση του σακχάρου στους ιστούς που επιταχύνει την άφιξη του γήρατος.
[EIKONA 8]. Η διαδικασία αυτή είναι γνωστή ως γλυκοζυλίωση.

8. Η δράση των ελευθέρων ριζών.

Κατά έναν ειρωνικό τρόπο το οξυγόνο που μας εξασφαλίζει τη ζωή είναι αυτό που τελικά μας την αφαιρεί. Η καύση του οξυγόνου που μας χαρίζει ενέργεια και ζωή έχει ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση παραπροϊόντων που είναι γνωστά ως ελεύθερες ρίζες. Αυτές έχουν τα χαρακτηριστικά Δρος Τζέκιλ και του κυρίου Χάιντ. Από τη μία πλευρά με τη συμβολή τους εγγυώνται την επίβίωσή μας. Για παράδειγμα, όταν το σώμα μας επιστρατεύει την ενέργειά του για να καταπολεμήσει λοιμωξιογόνους παράγοντες, παράγει μεγάλη ποσότητα ελευθέρων ριζών για να καταστρέψουν αποτελεσματικά τους εισβολείς. Από την άλλη πλευρά, οι ελεύθερες ρίζες, μεταξύ των οποίων και διεισδυτικά υπεροξείδια που παράγονται με την αναπνοή, κατακλύζουν το σώμα εκτός ελέγχου [EIKONA 9] και επιτίθενται στα κύτταρα, μετατρέποντας τα λίπη τους σε κεκορεσμένα, οξειδώνοντας τις πρωτεΐνες
τους, διαπερνώντας τις μεμβράνες τους και διαταράσσοντας το γενετικό τους κώδικα σε βαθμό που τα κύτταρα γίνονται δυσλειτουργικά και ορισμένες φορές εγκαταλείπουν την προσπάθεια να επιβιώσουν και πεθαίνουν. Αυτές οι βίαιες ελεύθερες ρίζες που είναι συνυφασμένες με τη ζωή, ως προστάτες αλλά και διώκτες της, είναι οι πανίσχυροι παράγοντες της γήρανσης.

Στο εσωτερικό των μιτοχονδρίων.

των μονάδων παραγωγής ενέργειας του κυττάρου, ησραγανται δροστικα μόριο γνωστά ως ελεύθερες ρίζες

αποτέλεσμα των βιοχημικών

αντιδράσεων. Σταδιακό οι ρίζες

αυτές καταστρέφουν τα τοιχώματα

του μιτοχονδρίου και διαφεύγουν στο πρωτόπλασμα του κυττάρου.

οπού μπορούν να καταστρέφουν

ευαίσθητα κυτταρικά στοιχειά

ακομο και το ΟΝΑ.

Μιτοχόνδριο

EIKONA 9

Οι ελεύθερες ρίζες μπορούν να παραχθούν είτε ενδογενώς, όπως αναφέρθηκε ως προϊόν μεταβολισμού, είτε εξωγενώς από διάφορους παράγοντες. Όσον αφορά τις εξωγενείς πηγές ελευθέρων ριζών, η ακτινοβολία, τα οξείδια αζώτου του περιβάλλοντος, τα παρασιτοκτόνα, ο καπνός του τσιγάρου, το όζον, η αιθάλη, προκαλούν πλήθος ελευθέρων ριζών, δηλαδή γήρανση. Είναι συνταρακτικό αν
κανείς αναλογιστεί ότι σε κάθε εισπνοή καπνού τσιγάρου, περιέχονται περίπου 1 δισεκατομμύριο μόρια ελευθέρων ριζών, δηλαδή ουσιών υπεύθυνων για τη γήρανση.

Η συσσώρευση των ελευθέρων ριζών θα οδηγούσε σε προοδευτικό οξειδωτικό εκφυλισμό των κυττάρων του, αν δεν εξασφάλιζε την σταθερή άμυνα και προστασία του από έμφυτους προστατευτικούς μηχανισμούς, όπως τα αντιοξειδωτικά ένζυμα, που εξασφαλίζουν μια δυναμική ισορροπία. Όταν η ισορροπία αυτή καταργείται, τότε ο οργανισμός αρχίζει να γηράσκει.

9. Συσσώρευση λαθών στον κυτταρικό μεταβολισμό. Σύμφωνα με μια διακεκριμένη θεωρία για την γήρανση που πρότεινε ο Βρετανός Χημικός Leslie Orgel, ο βασικός μηχανισμός της γήρανσης οφείλεται στη συσσώρευση λαθών στον κυτταρικό μεταβολισμό που συμβαίνει κατά τη διαδικασία της πρωτεϊνικής σύνθεσης στο κύτταρο. Όταν από κάποιο ατύχημα δημιουργείται μια ελαττωματική ενζυματική πρωτειΥη, η δράση της θα προκαλέσει μικρή διαταραχή στη λειτουργία του κυττάρου, ειδικά αν η πρωτεΐνη αυτή καθαυτή εμπλέκεται στην παραπέρα σύνθεση πρωτεϊνών. Έτσι, μπορεί να παραχθούν επιπλέον ελαττωματικές πρωτεΐνες και να προκληθούν μεγαλύτερες διαταραχές. Η συσσώρευση λαθών μέσα στο κύτταρο συνεχίζεται, οδηγώντας σε τελική απώλεια της λειτουργίας του.

Από την παρουσίαση των σημαντικότερων θεωριών που σχετίζονται με τη γήρανση αντιλαμβανόμαστε ότι σήμερα δεν υπάρχει καμία απολύτως ικανοποιητική θεωρία για τη γήρανση. Κανένας από τους μηχανισμούς γήρανσης που έχουν προταθεί ως τώρα δεν εξηγεί με επιτυχία ακόμα και τα σχετικά λίγα γεγονότα που γνωρίζουμε, ούτε προβλέπει νέα αποτελέσματα που θα μπορούσε να επαληθευτούν αργότερα. Παραμένει άγνωστος ο τρόπος κατανόησης του φαινομένου.

Συμπερασματικά, το φαινόμενο της γήρανσης είναι συνδυασμός πολλών διαφορετικών βιοχημικών παραμέτρων σε διάφορα επίπεδα και συστήματα.

ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΟΥΜΕ ΤΟ ΓΗΡΑΣ?

Βασική προϋπόθεση προκειμένου να καθυστερήσουμε το γήρας είναι η κατανόηση των μηχανισμών που οδηγούν στη γήρανση, έτσι ώστε να δώσουν νέες στρατηγικές για την αντιμετώπιση των φαινομένων της γήρανσης, καθώς και τις σχετιζόμενες με αυτή ασθένειες. Μέχρι στιγμής, πάντως, δεν υπάρχουν φάρμακα που να παρατείνουν τη ζωή.

• Χρήση αντιοξειδωτικών ουσιών (βιταμίνη C,E, παγίδες ελευθέρων ριζών, σελήνιο)
• Χορήγηση ορμονών που εμπλέκονται στη γήρανση, ειδικότερα η αυξητική ορμόνη (LGH)
• Οιστρογόνα, αγωγή που απευθύνεται στο γυναικείο πληθυσμό, αποτελούν ίσως τη μοναδική εφαρμοσμένη αντιγηραντική αγωγή.
• Ανακάλυψη ανταγωνιστών της γλυκόζης που θα αντιδρούν με τις πρωτεΐνες ή ουσιών που διαλύουν τα συσσωματώματα γλυκόζης-πρωτεϊνών
• Ανακάλυψη ουσιών που ενισχύουν την τελομεράση
• Εισαγωγή σε ανθρώπινα κύτταρα του γονιδίου της τελομεράσης
• Αντικατάσταση των απολεσθέντων κυτταρικών στοιχείων βασιζόμενη στα βλαστικά κύτταρα
• Νανοτεχνολογία-νανορομποτική
• Περιορισμός των προσλαμβανόμενων θερμίδων

Ο περιορισμός των προσλαμβανόμενων θερμίδων αποτελεί την πιο γνωστή και αξιόπιστη παρέμβαση που αυξάνει τη διάρκεια ζωής ενός ζώου. Έχοντας ανακαλυφθεί πριν από τουλάχιστον 70 χρόνια, εξακολουθεί να είναι η μόνη για την οποία έχει αποδειχθεί ότι πράγματι «δουλεύει». Το σχήμα το οποίο ακολουθείται περιλαμβάνει συνήθως μείωση της προσλαμβανόμενης τροφής κατά 30% με 40% σε σχέση με αυτό που θεωρείται φυσιολογικό για το είδος του μελετώμενου οργανισμού. Ζώα από τους αρουραίους και τα ποντίκια μέχρι τα σκυλιά (και πιθανότατα και τα πρωτεύοντα) που ακολουθούν αυτή τη δίαιτα όχι μόνο ζουν περισσότερο, αλλά είναι και πιο υγιή κατά τη διάρκεια της επιμηκυσμένης ζωής τους. Οι περισσότερες ασθένειες, μεταξύ των οποίων ο καρκίνος, ο διαβήτης και οι νευροεκφυλιστικές νόσοι, προλαμβάνονται.

Ο μηχανισμός μέσω του οποίου μια θερμιδικώς φτωχή δίαιτα παρατείνει τη ζωή, παραμένει άγνωστος. Μέχρι πριν από λίγο καιρό, το φαινόμενο αποδιδόταν σε μια απλή επιβράδυνση του μεταβολισμού των κυττάρων και κατά συνέπεια μείωση των παραγόμενων τοξικών παραπροϊόντων (ελεύθερες ρίζες, γλυκόζη, λιπίδια κ.α.). Πολύ πρόσφατες μελέτες όμως (D. Sinclair και L. Guarente) στους ζυμομύκητες, έδειξαν ότι ο περιορισμός της διαθέσιμης τροφής αυξάνει την ενζυμική ενεργότητα του γονιδίου SIR2 (σιρτουΐνες) που αποδείχθηκε απαραίτητο για τη μακροβιότητα.

Αμερικανοί ερευνητές ανακάλυψαν μια ουσία στο κόκκινο κρασί, την ρεσβερατρόλη, που επιμηκύνει τη ζωή μονοκύτταρων μυκήτων έως και κατά 80%. Η ουσία δεν αποκλείεται να έχει παρόμοια δράση στον άνθρωπο και να χρησιμοποιηθεί στο μέλλον για την επιβράδυνση των βλαβών που σχετίζονται με το γήρας. Η ρεσβερατρόλη, όπως και ο θερμιδικός περιορισμός ενεργοποιεί ένα γονίδιο, το SIR2, και πιθανώς παρατείνει τη ζωή σταθεροποιώντας το DNA και κάνοντάς το πιο ανθεκτικό στις βλάβες.

Σύμφωνα με τον Ντέιβιντ Σινκλέρ, επικεφαλής των ερευνητών στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, η έρευνα ίσως εξηγεί γιατί η μέτρια κατανάλωση κόκκινου κρασιού προστατεύει από τις καρδιοπάθειες και γιατί η ρεσβερατρόλη μειώνει τη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου στα ποντίκια.

Θεωρίες επιστημονικής φαντασίας – Το «κίνημα αθανασίας»

Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικές ανακαλύψεις, οι οποίες έχουν φωτίσει αρκετά τους μηχανισμούς γήρανσης. Ωστόσο, οι περισσότεροι βιολόγοι δε μπορούν να δεχθούν το γεγονός της αθανασίας και υπολογίζουν ότι με τα σημερινά δεδομένα ο μέσος όρος ζωής του ανθρώπου θα έχει αυξηθεί μέχρι το 2050, κατά έξι (6) μόνο χρόνια.

Από την άλλη πλευρά, η πρόσφατη έκδοση ενός βιβλίου με τίτλο: “Φανταστικό ταξίδι” ήλθε να ταράξει τα νερά. Ο συγγραφέας Ray Kurzweil, κάτοχος του Εθνικού Μεταλλίου Τεχνολογίας των ΗΠΑ, μαζί με μια μερίδα άλλων επιστημόνων, πιστεύουν πως το γήρας και ο θάνατος δεν είναι παρά προβλήματα μηχανικής και όπως όλα τα προβλήματα έχουν και αυτά τη λύση τους. Βεβαίως, αυτή τη φορά οι προβλέψεις του Kurzweil φαίνεται να ξεπερνούν τα όρια. Εν πάσει περιπτώσει, η βασική του ιδέα είναι το να χρησιμοποιήσουμε όλα τα μέσα που διαθέτει σήμερα η επιστήμη, τα οποία επιμηκύνουν τη ζωή μας, με την πεποίθηση ότι μέχρι τη στιγμή που θα τα έχουμε εξαντλήσει, η τεχνολογία θα έχει εφεύρει νέα. Τη στρατηγική αυτή την ονομάζει ‘γέφυρα πάνω στη γέφυρα’ ένα είδος γεφύρωσης των βιοτεχνολογιών της κάθε εποχής. Η πρώτη γέφυρα προτείνει τη χρησιμοποίηση όλης της σύγχρονης γνώσης που θα μας διατηρήσει στην καλύτερη φυσική κατάσταση. Ο ίδιος (Kurzweil) διατείνεται ότι λαμβάνει ημερησίως 250 διαφορετικά συμπληρώματα  διατροφής. Η δεύτερη γέφυρα
περιλαμβάνει την εφαρμογή ιατρικών τεχνικών, όπως τα γενετικά test που ανιχνεύουν την προδιάθεση για καρκίνο. Η τρίτη γέφυρα περιλαμβάνει πιο εξελιγμένες μεθόδους που εκ πρώτης όψεως θυμίζουν σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Η μέθοδος αυτή στηρίζεται στις πιο σύγχρονες εξελίξεις της νανοτεχνολογίας που έχει αναπτύξει η Κινεζική Ακαδημία Επιστημών, όπως είναι η χρήση νανορομπότ τριών (3) χιλιοστομέτρων [EIKONA 12] των οποίων η κίνηση ελέγχεται από εξωτερικά μαγνητικά πεδία. Οι Κινέζοι πιστεύουν ότι σύντομα θα είναι σε θέση να συρρικνώσουν ακόμη περισσότερο τα ρομπότ, ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εσωτερική διανομή των φαρμάκων στον οργανισμό μας και τον καθαρισμό των αρτηριών [EIKONA 13].

Εφαρμογή για αύξηση μεταφορά φαρμάκων, καταστροφή μη-υγιών κυττάρων (π.χ. καρκινωμάτων). Απελευθέρωση φαρμάκου από νανορομπότ

EIKONA 13

Γονίδια της μακροβιότητας

Παλαιότερα, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι επιστήμονες πίστευαν ότι η γήρανση αποτελεί τη συνέχεια της γενετικά προγραμματισμένης πορείας ανάπτυξης του οργανισμού. Θεωρούσαν λοιπόν ότι όταν ένα άτομο φθάνει στην ωριμότητα, «τα γονίδια της γήρανσης» ενεργοποιούνται και η πορεία προς το θάνατο ξεκινά. Σήμερα, η θεωρία αυτή τελεί υπό εξαιρετική αμφισβήτηση, ενώ είναι γενικά αποδεκτό ότι η γήρανση οφείλεται στη σταδιακή μείωση της λειτουργικότητας των φυσιολογικών μηχανισμών συντήρησης και επιδιόρθωσης του σώματος.

Πρόσφατα, στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης και συγχρόνως στα εργαστήρια για τους Βιολογικούς Μηχανισμούς της Γήρανσης στην Ιατρική Σχολή του Harvard, έχουν ανακαλύψει ότι κάποια γονίδια, οι σιρτουΐνες [EIKONA 14], μπορούν να διατηρούν τη φυσική άμυνα και τις επιδιορθωτικές ικανότητες του οργανισμού σε υψηλά επίπεδα, ανεξαρτήτως ηλικίας.

Αν τα γονίδια αυτά παραμείνουν ενεργοποιημένα για πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα, βελτιώνουν σημαντικά την υγεία του οργανισμού και επιμηκύνουν τη διάρκεια ζωής του. Ουσιαστικά, αντιπροσωπεύουν το τελείως αντίθετο των γνωστών μέχρι σήμερα «γονιδίων της γήρανσης». Πρόκειται δηλαδή για τα «γονίδια της μακροβιότητας». Τα γονίδια της οικογενείας των σιρτουΐνών αποτελούν από ότι φαίνεται, τους κύριους ρυθμιστές αυτού του μηχανισμού επιβίωσης. Η κατανόηση του μηχανισμού με τον οποίο δρουν τα γονίδια αυτά θα μπορούσε να οδηγήσει στη θεραπεία διαφόρων ασθενειών, και τελικά σε μεγαλύτερης διάρκειας υγιή ζωή.

Τα επιτεύγματα της Εμβιομηχανικής και της μηχανικής των ιστών στη μακροβιοτική

Στη μάχη ενάντια στο γήρας παίρνουν μέρος δύο νέοι επιστημονικοί κλάδοι, η εμβιομηχανική και η μηχανική των ιστών, αναπτύσσοντας νέα προϊόντα προοριζόμενα για την επισκευή, την αποκατάσταση ή την αναγέννηση κυττάρων ή ιστών του ανθρωπίνου σώματος.

Τα πρώτα προϊόντα της εμβιομηχανικής είναι πλέον γεγονός. Ήδη από τις αρχές του 2000 κυκλοφόρησαν στο εμπόριο τα πρώτα ζωντανά εμβιομηχανικά δερμικά προϊόντα. Η εταιρία Organogenesis κατασκεύασε το Apligraf [EIKONA 15] από δύο στρώματα τα οποία αποτελούν το δέρμα του ανθρώπου, τη δερμίδα και την επιδερμίδα. Είναι το πρώτο κατασκεύασμα της εμβιομηχανικής που περιέχει ζωντανά ανθρώπινα κύτταρα.

Επίσης, ένα ανάλογο προϊόν, το Dermagraf [EIKONA 15] έχει κατασκευάσει η εταιρία Advanced Tissue Sciences.

[EIKONA 15]

Κινόνες: Το διάσπαρτο αρχέγονο υλικό της ζωής. 

Όλες οι προηγηθείσες μελέτες έχουν πραγματοποιηθεί σε ζωικούς οργανισμούς και κυρίως σε δύο πειραματόζωα: την γνωστή δροσόφιλα και τον νηματώδη σκώληκα [EIKONA 16].

Τα τελευταία τριαντα και πλέον χρόνια στο εργαστήριό μας έχουμε απομονώσει από φυσικά προϊόντα [EIKONA 17] μια ομάδα υδροξυ- κινονών, τους οπτικούς αντίποδες αλκαννίνη και σικονίνη.

Οι ουσίες αυτές αποτελούν πλέον μία νέα ταξη αναγεννητικών των ανθρωπίνων και ζωικών ιστών φαρμάκων και η αναμφισβήτητη αναγεννητική δράση έχει τεκμηριωθεί με κλινικές μελέτες [EIKONA 18­23] και πολλά διεθνή διπλώματα ευρεσιτεχνίας [EIKONA 24-26].

Οι κινόνες είναι ευρύτατα διαδεδομένες στους ζωντανούς οργανισμούς, μπορούν να ισορροπήσουν και να ελέγξουν τα ελεύθερα ηλεκτρόνια, ικανότητα μοναδικά χρήσιμη στα ζωντανα κύτταρα για να μπορέσουν να μεταφέρουν ενέργεια. Επιπροσθέτως, έχουμε αποδείξει με πρόσφατες εργασίες μας [EIKONA 27] ότι οι εν λόγω κινόνες παγιδεύουν τις ελεύθερες ρίζες και παρουσιάζουν ισχυρή αντιοξειδωτική δράση.

[EIKONA 27]

Αλκαννίνη, Σικονίνη έδειξαν:

• Σημαντική δράση κατά της υπεροξείδωσης λιπιδίων
• Δέσμευση ελευθέρων ριζών ΟΗ – ανέστειλαν οξείδωση του DMSO
• Εξαιρετικά υψηλή δέσμευση ελευθέρων ριζών DPPH (~100%) σε χαμηλές συγκεντρώσεις (250 ppm) -σύγκριση με καφεϊκό οξύ
• Ισχυρή αντιοξειδωτική δράση σε έλαια και ζωικά λίπη
• προστατευτική δράση (65%) στην οξείδωση της LDL (low density cholesterol), που είναι ο φορέας χοληστερόλης στους ιστούς. Η LDL οδηγεί στο σχηματισμό αθηρωματικής πλάκας που είναι ο κύριος παράγοντας για καρδειαγγειακές παθήσεις.

Συμπερασματικά, οι αλκαννίνες και οι σικονίνες ασκούν μια ισχυρή αναγεννητική δράση στον ανθρώπινο δερματικό ιστό, η οποία αποδίδεται κυρίως στη συμμετοχή τους στην παραγωγή κολλαγόνου μεσω της α-ελικας, στην ισχυρή αντιοξειδωτική δράση με τη δέσμευση των ελευθέρων ριζών και τέλος στη μεταφορά ενέργειας στα ζωντανά κύτταρα.

Πολύ πρόσφατα, το Εργαστήριο Αστροχημείας του κέντρου Ερευνών Ames της ΝΑΣΑ ανακοίνωσε για πρώτη φορά την παρουσία κινονών σε κόκκους μεσοαστρικού πάγου [EIKONA 28]. Σύμφωνα με τους ερευνητές οι εξωγήινες κινόνες αποτέλεσαν το αρχέγονο υλικό της ζωής, στον πλανήτη, έδρασαν σαν ασπίδα προστασίας από τις υπεριώδεις ακτινοβολίες και τη δημιουργία των φονικών ελευθέρων ριζών και χρησιμοποιήθηκαν από τα πρώτα ζωντανά όντα του πλανήτη για να παγιδεύσουν το φως σε μια πρωτόγονη διαδικασία δημιουργίας ζωής (φωτοσύνθεση).

[EIKONA 28]

Μπορεί λοιπόν κάποιος να φαντασθεί ότι οι κινόνες που έπεσαν κυριολεκτικά από τον ουρανό [EIKONA 29] αποτέλεσαν το εναρκτήριο λάκτισμα για τη δημιουργία της ζωής.

• Μεσοαστρικές\συνθήκες: υδρογονάνθρακες μετατρέπονται σε αλκοόλες, αιθέρες, κινόνες [EIKONA 29]

Η παρουσία των οργανικών ενώσεων σε όλα τα μέρη του συμπαντος, σε συνδυασμό με τις πρόσφατες ανακαλύψεις πλανητών σε τροχιά γύρω από άλλα άστρα, επίσης μας φέρνει πιο κοντά στο συμπέρασμα ότι [EIKONA 30] συνθήκες άμεσα σχετιζόμενες με τη ζωή, αν όχι η ίδια η ζωή, υπάρχουν και σε άλλα πλανητικά συστήματα.

Σύγχρονες θεωρίες προέλευσης της ζωής: κινόνες έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην γένεσή της

[EIKONA 30]

Η επιθυμία της αθανασίας, εάν όχι σε αυτό τον κόσμο τουλάχιστον στον άλλο, έχει εμπνεύσει τη δημιουργία όλων των μεγάλων θρησκειών του κόσμου και υπήρξε η κατευθυντήρια δύναμη για κάθε μεγάλο πολιτισμό στην ιστορία. Είναι αλήθεια ότι οι θρησκείες και περισσότερο πάσης άλλης η Χριστιανική προσέφεραν ηθικούς κώδικες, νόημα ζωής και κοινωνική ευστάθεια στην ανθρωπότητα. Από την άλλη πλευρά ο άνθρωπος με το σημαντικότερο δημιούργημά του, την Επιστήμη, προσεγγίζει την αλήθεια ασυμπτωτικά πλησιάζοντάς την όλο και περισσότερο, αλλά χωρίς ποτέ να την φθάνει. Γ ια τον επιστήμονα η απόλυτη αλήθεια αποτελεί ουτοπία.

Ο 20^ος αιώνας ήταν αναμφισβήτητα η εποχή της φυσικής και της πυρηνικής τεχνολογίας. Ο νέος αιώνας που έχουμε μπροστά μας θα ανήκει στη βιολογία και η προεξάρχουσα τεχνολογία της θα είναι η γενετική μηχανική.

Τον προηγούμενο αιώνα ο άνθρωπος εισχώρησε στον πυρήνα του ατόμου. Η τιθάσευση της ατομικής ενέργειας – το χιλιόχρονο όνειρο των επιστημόνων- έγινε πραγματικότητα. Όμως, μετά τις τυμπανοκρουσίες και το παραλήρημα μιας νέας ατομικής εποχής που υποσχόταν ανεξάντλητη ενέργεια και μία ευημερία χωρίς όρια, ήλθε η προσγείωση και τέλος η απόγνωση. Είναι αποκαλυπτική η διακήρυξη των δεκαοκτώ επιστημόνων βραβευμένων με το Νόμπελ:

«Διαπιστώνουμε με φρίκη, ότι είναι ακριβώς η επιστήμη που δίνει σήμερα στην ανθρωπότητα τα μέσα για να αυτοκαταστραφεί».

Από την μεγάλη εκείνη εποποιία της εφόρμησης του ανθρώπου στον πυρήνα της ύλης, εξήντα μόλις χρόνια μετά, βρισκόμαστε μπροστά σε μία εφιαλτική κληρονομιά: την απειλή ενός πυρηνικού

ολοκαυτώματος, τον τρόμο ενός πυρηνικού ατυχήματος (Τσέρνομπιλ) και τον κίνδυνο από τη διαχείριση των πυρηνικών καταλοίπων.

«Δεν ξέρω πως ακριβώς θα διεξαχθεί ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος, αλλά ο τέταρτος θα γίνει με πέτρες και ακόντια». Έτσι έγραψε τον επίλογο της πυρηνικής εποχής ο κορυφαίος εκ των πρωταγωνιστών της τεχνολογικής αυτής επανάστασης, Α. Αϊνστάιν.

Στις μέρες μας βιώνουμε μία νέα φαουστική τεχνολογία, τη γενετική μηχανική, την εφόρμηση δηλαδή στα άδυτα των αδύτων της ίδιας της ζωής. Ο άνθρωπος επιχειρεί να πάρει απροκάλυπτα πλέον τη θέση του Θεού. Πρώτος στόχος η αθανασία. Με την κλωνοποίηση ανθρώπου, στην επόμενη δεκαετία, οι γενετικές πληροφορίες ανθρώπου μπορούν να αντιγράφονται ατελείωτα στο μέλλον, δημιουργώντας ένα είδος ψευδούς αθανασίας.

Οι αρχιερείς της νέας «θρησκείας» της γενετικής μηχανικής ευαγγελίζονται ένα νέο ανθρώπινο είδος. Ο Φρίμαν Ντάισον, από τους γνωστότερους εκπροσώπους του κινήματος της αθανασίας γράφει:

«Είναι αδύνατο να θέσουμε όριο στην ποικιλία των φυσικών μορφών που μπορεί να πάρει η ζωή… Είναι κατανοητό ότι σε άλλα 1G¹⁰ χρόνια, η ζωή θα μπορούσε να εξελιχθεί με διαφορετική μορφή, χωρίς σάρκα και αίμα, και να έχει ενσωματωθεί σε ένα διαστρικό μαύρο σύννεφο. ή σε έναν αισθανόμενο ηλεκτρονικό υπολογιστή».

Από την άλλη πλευρά η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει ταυτόχρονα πολλές μεγάλες κρίσεις. Από ανθρωπογενείς δράσεις, όπως: οι παγκόσμιες κλιματικές αλλαγές οφειλόμενες στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, η διαταραχή της οικολογικής ισορροπίας με δραματική μείωση της βιοποικιλότητας. Για πρώτη φορά, ένα και μόνο είδος – ο άνθρωπος- έχει μεταβληθεί σε μία εξαιρετικά καταστροφική δύναμη του πλανητικού οικοσυστήματος. Εκτιμάται ότι στην εποχή των δεινοσαύρων τα ζωικά είδη εξαφανίζονταν με ρυθμό ένα ανά χίλια χρόνια. Στα πρώτα στάδια της βιομηχανικής εποχής τα είδη πέθαιναν με ρυθμό ένα ανά δέκα χρόνια. Σήμερα, οδηγούμε στην εξαφάνιση τρία είδη ανά μία ώρα!

Επιπλέον, η εξάντληση των ορυκτών καυσίμων, πριν την οικονομικά βιώσιμη αντικατάστασή τους από άλλες ενεργειακές πηγές, θα οδηγήσει σε εκτεταμένες πολεμικές συρράξεις, που ήδη βιώνουμε, ένα παγκόσμιο χάος.

Ακόμη, η απειλή ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος, η χημική ρύπανση, οι βιοτεχνολογικοί κίνδυνοι από γονίδια γενετικώς τροποποιημένων ειδών, νέα ανθεκτικά βακτήρια που απειλούν με πανδημίες, είναι οι ανθρωπογενείς απειλές για την ύπαρξη της ίδιας της ζωής στον πλανήτη.

Διερωτάται λοιπόν κανείς τι νόημα έχει η αναζήτηση της μακροζωίας σε έναν κόσμο εφιαλτικό; Η όλη προσπάθεια για μακροζωία του ανθρωπίνου είδους θυμίζει κάποιον που προσπαθεί να μείνει όσο το δυνατόν περισσότερο επάνω σε μια μεταφορική ταινία, η οποία αναπόδραστα οδηγεί σε μια χαοτική κατακρήμνιση.

Ο Niels Bohr ένας από τους ιδιοφυέστερους επιστήμονες του περασμένου αιώνα, υπήρξε ο πρώτος που κατανόησε τα αξεπέραστα όρια που έθετε η κβαντική θεωρία στο ανθρώπινο όνειρο περί παντογνωσίας.

Και όμως, τόσα χρόνια μετά το θάνατο του κορυφαίου φυσικού, η επιστήμη πεισματικά συνεχίζει να προβάλλεται ως μέσο που οδηγεί στην παντογνωσία. Ο Stephen Hawking κάνει λόγο για μια θεωρία των πάντων, που θα μας επιτρέψει να γνωρίσουμε «τη γνώμη του Θεού». Η ιδέα αυτή είναι αναμφισβήτητα ελκυστική, αφού υπόσχεται τη βεβαιότητα σε έναν αβέβαιο κόσμο.

Αντί όμως της βεβαιότητας, η επιστημονική πρόοδος με κάθε νέα μείζονα ανακάλυψη αυξάνει την αβεβαιότητα, υποβαθμίζοντας τη θέση του ανθρώπου στο Σύμπαν και υποσκάπτοντας την αντίληψη του υψηλού προορισμού του.

Αυτός ο υψηλός προορισμός του ανθρωπίνου είδους της αλληλεγγύης, του πολιτισμού και της αξιοπρέπειας, έχει όλη τη δυνατότητα να ολοκληρώνεται μέσα στο ανώτατο όριο των 120 ετών κατά τη θεολογική επιταγή, αλλά και των βιολογικών δεδομένων. Αρκεί ο άνθρωπος να μην παριστάνει το Θεό, αλλά να βλέπει τους συνανθρώπους του ως εικόνες Θεού.

Η σημερινή ομιλία ευελπιστούμε ότι θα αναγκάσει τον καθένα μας να βάλει έναν καθρέπτη απέναντι από τις πιο βαθιά εδραιωμένες αξίες του, που θα μας κάνουν να εξετάσουμε το θεμελιακό ερώτημα για το σκοπό και το νόημα της ύπαρξής μας.

Ίσως αποδειχθεί ότι αυτό θα είναι η πιο σημαντική συμβολή αυτής της ομιλίας. Τα υπόλοιπα εξαρτώνται από εμάς.

Ευχαριστώ.

• Το κείμενο αποτέλεσε ομιλία- αντιφώνηση κατά την ανακήρυξη του καθηγητή Βασίλειου Παπαγεωργίου ως επίτιμου Διδάκτορα στην Ιατρική Σχολή του ΑΠΘ
• Τετάρτη, 11 Οκτωβρίου 2006, 19.00Αίθουσα Τελετών Α.Π.Θ.