Επιμέλεια: Δήμητρα Τσαμποδήμου
Ο COVID-19 ΑΛΛΑΞΕ ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ ΤΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
Η εμφάνιση του νέου κορονοϊού προκάλεσε ένα κύμα παγκόσμιας συνεργασίας που οδήγησε σε εμβόλια, θεραπείες και την υπόσχεση νέων ανακαλύψεων
Κάθε γενιά είχε τους δικούς της ήρωες, άλλους με σάρκα και οστά όπως ήταν οι Άρμστρονγκ, Όλντριν και Κόλινς, το πλήρωμα του «Απόλλων 11» που έκανε «ένα μικρό βήμα για τον άνθρωπο, ένα μεγάλο για την ανθρωπότητα», πατώντας στη Σελήνη, άλλους «χάρτινους» αρχικά και… τρισδιάστατους στην πορεία, όπως ο Σούπερμαν κι ο Μπάτμαν, άλλους φωτισμένους από τεχνητές και ψεύτικες λάμψεις σαν εκείνους του Χόλιγουντ κι άλλους πιο άσημους και χαμηλών τόνων, όπως όσοι έδωσαν ψυχή και σώμα για να κερδηθούν πόλεμοι και να νικήσει το καλό.
Αν κάτι, όμως, μας έφερε το 2020 ως… αντίδωρο στα όσα μας πήρε, είναι τους πραγματικούς υπερήρωες και την σούπερ δύναμή τους, την επιστήμη. Λίγο πριν αποχαιρετίσουμε μια χρονιά που θα τη θυμόμαστε για πάντα καθώς στέρησε στον καθένα κάτι μικρότερο ή μεγαλύτερο, αλλά σίγουρα αξίας, ο βρετανικός «Guardian» με ένα ρεπορτάζ – ωδή στους επιστήμονες και την επιστήμη, βάζει τα πράγματα στη θέση τους.
Για τους επιστήμονες, η 5η Ιανουαρίου ήταν ένα σημείο καμπής στον αγώνα κατά του κορονοϊού. Εκείνη την ημέρα, μια ομάδα με επικεφαλής τον καθηγητή Γιονγκ-Ζεν Ζανγκ στο Πανεπιστήμιο Fudan στη Σαγκάη κατέγραψε την αλληλουχία του γενετικού κώδικα του ιού που ήταν υπεύθυνος για το ξέσπασμα πνευμονίας στην Ουχάν. Η διαδικασία διήρκεσε περίπου 40 ώρες. Έχοντας αναλύσει τον κώδικα, ο Ζανγκ ανέφερε τα ευρήματά του στο Υπουργείο Υγείας. Το παθογόνο ήταν ένας νέος κορονοϊός παρόμοιος με τον SARS, τον θανατηφόρο ιό που προκάλεσε μια σοβαρή επιδημία το 2003. Οι άνθρωποι πρέπει να λάβουν προφυλάξεις, προειδοποίησε.
Η κινεζική κυβέρνηση επέβαλε εμπάργκο σε πληροφορίες σχετικά με το ξέσπασμα και ο Ζανγκ και οι συνεργάτες του ήταν υπό πίεση να μην δημοσιεύσουν τον κώδικα. Όμως αυτό το μπλακάουτ της ενημέρωσης δε μπορούσε να διαρκέσει. Στις 8 Ιανουαρίου δημοσιεύθηκαν πληροφορίες σχετικά με τη φύση του παθογόνου και επιβεβαιώθηκαν μια μέρα αργότερα από τις κινεζικές αρχές. Το να κρατούν ως επτασφράγιστο μυστικό τον γενετικό κώδικα δεν είχε πλέον κανένα νόημα, ούτε έρεισμα.
Ο Έντι Χολμς, εξελικτικός βιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ και συνεργάτης του Ζανγκ, τον κάλεσε προκειμένου να τον πιέσει να κάνει μια δημοσίευση. Κι ενώ ο Ζανγκ είχε μπει στο αεροπλάνο με προορισμό το Πεκίνο, καθώς εκείνο τροχοδρομούσε οι δυο τους συμφώνησαν να παραβιάσουν το απαγορευτικό. Στις 11 Ιανουαρίου, την ημέρα που η Κίνα ανακοίνωσε τον πρώτο επίσημο θάνατό της από τη λοίμωξη, ο Holmes δημοσίευσε την γενετική ακολουθία του ιού σε έναν ιστότοπο που ονομάζεται virological.org. Ήταν μια κρίσιμη πράξη για ερευνητές σε όλο τον κόσμο. Ο Χολμς το αποκαλεί «σημείο μηδέν για την επιστημονική καταπολέμηση της νόσου».
Ήταν η αρχή μιας αξιοσημείωτης, πρωτόγνωρης παγκόσμιας προσπάθειας για δοκιμή, θεραπεία και τελικά εμβολιασμό κατά του Covid-19. Όπως το έθεσε ένας επιστήμονας: «Τους τελευταίους 11 μήνες, πιθανότατα έχει γίνει δουλειά 10 ετών».
Τίποτα δεν έχει νόημα το 2020 έξω από τη σκιά της πανδημίας. Ο τρομακτικός αριθμός θανάτων και οικογενειών που πενθούν, η καταστροφή επιχειρήσεων και βιοποριστικών πόρων, οι βλάβες στην ψυχική υγεία, που πρέπει να μετρηθούν, οι αποτυχίες διακυβέρνησης και ηγεσίας, οι αμέτρητες χαμένες ευκαιρίες.
Κι ούτε το κάλεσμα στα… όπλα και η ξέφρενη κινητοποίηση της παγκόσμιας επιστήμης θα υπήρχε χωρίς τον Covid-19. Σε εργαστήρια και νοσοκομεία σε όλο τον κόσμο, και από υπολογιστές στα τραπεζάκια τους, οι ερευνητές συγκεντρώθηκαν για να αντιμετωπίσουν την κρίση. «Όλοι που έχουν κάποια τεχνογνωσία να προσφέρουν έχουν κυριολεκτικά αφήσει τα πάντα, και δούλεψαν αποκλειστικά για τον Covid», δήλωσε ο Gabriel Leung, ο Πρύτανης και επικεφαλής της ιατρικής σχολής στο Πανεπιστήμιο του Χονγκ Κονγκ και σύμβουλος της κυβέρνησης. «Δεν έχω δει ποτέ κάτι τέτοιο. Ήταν όλα τα διαθέσιμα χέρια εκεί, ενωμένα. Η εκπληκτική προσπάθεια θα αλλάξει την επιστήμη – και τους επιστήμονες – για πάντα» λέει με δέος στον «Guardian» ο Francis Collins, διευθυντής των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας των ΗΠΑ (NIH), του μεγαλύτερου χρηματοδότη της βιοϊατρικής έρευνας στον κόσμο.
Η δημοσίευση του γενετικού κώδικα του ιού ήταν απλώς ο πυροβολισμός της εκκίνησης. Καθώς οι κυβερνήσεις παρακολουθούσαν νευρικά για να δουν αν η Κίνα θα έδινε στοιχεία για τον ιό, οι ερευνητές έσπασαν τον κώδικα. Χρειάστηκαν δύο ημέρες για το NIH, το οποίο συνεργάστηκε με την εταιρεία βιοτεχνολογίας Moderna, να σχεδιάσει ένα εμβόλιο από τον κώδικα. Στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, μια ομάδα με επικεφαλής τη Sarah Gilbert, καθηγήτρια εμβολιολογίας, έκανε το ίδιο. Άλλοι, όπως η γερμανική εταιρεία BioNTech, ήταν επίσης γρήγοροι.
Ο Cepi, ο Συνασπισμός για τις Καινοτομίες για την Επιδημιολογική Ετοιμότητα, είχε ήδη μπει σε δράση. Έχοντας δημιουργήθηκε το 2017 μετά την κρίση του Έμπολα, η Cepi προσέφερε μια ριζοσπαστική νέα προσέγγιση για να διασφαλίσει ότι ο κόσμος δεν θα ανταποκριθεί σε κρούσματα ασθενειών τόσο αργά στο μέλλον. Πριν σημάνει ο συναγερμός στη Γουχάν, ο οργανισμός ξεκίνησε εργασίες για εμβόλια για λίγα παθογόνα προτεραιότητας, συμπεριλαμβανομένου του Mers-CoV, του κορονοϊού πουεμφανίστηκε το 2012 στη Σαουδική Αραβία. Περαιτέρω επενδύσεις υποστηρίζουν «πλατφόρμες ταχείας απόκρισης» – νέες προσεγγίσεις για ταχείς εμβολιασμούς – σε περίπτωση που ένα άγνωστο παθογόνο, που ο ΠΟΥ ονομάζει Disease X κάνει την εμφάνισή του. Οι επιστήμονες δηλαδή και οι χρηματοδότες τους έδιναν βάρος στην έρευνα εμβολίων πριν ακόμη εμφανιστεί ο νέος κορονοϊός.
«Πάντα είχαμε στο μυαλό μας ότι αν κάτι ξεσπάσει, η λύση είναι να στραφούμε σε ό,τι ξέραμε για να αντιμετωπίσουμε τη νέα ασθένεια», δήλωσε στον «Guardian» η Melanie Saville, διευθύντρια της έρευνας και ανάπτυξης εμβολίων της Cepi. Πριν καν σκεφτούν τι επιπτώσεις θα μπορούσε να έχει ο –«αβάπτιστος» τότε, ακόμη- Covid-19 η Cepi άσκησε την επιλογή «live fire» στα συμβόλαιά της με τέσσερις εταιρείες. Η Moderna και η γερμανική εταιρεία CureVac «έτρεχαν» εμβόλια RNA, η αμερικανική Inovio ξεκίνησε να φτιάχνει εμβόλια DNA και το Πανεπιστήμιο του Queensland είχε τεχνολογία «μοριακού σφιγκτήρα» για την ταχεία ανάπτυξη εμβολίων. «Αυτοί ήταν άνθρωποι με τους οποίους συνεργαζόμασταν ήδη και μπορούσαν άμεσα να τρέξουν νέα πρότζεκτ» αποκάλυψε η δρ. Saville.
Δεν ήταν ο μόνος αγώνας. Οπλισμένοι με τη γνώση της γενετικής αλληλουχίας του ιού, ομάδες σε όλο τον κόσμο εντόπισαν σκέλη του κώδικα που διέκριναν το παθογόνο από άλλους ιούς, συμπεριλαμβανομένων έξι άλλων κορονοϊών που μολύνουν τον άνθρωπο. Μεταξύ αυτών ήταν ο Mers και ο Sars, δύο κορονοϊοί που προκαλούσαν οξύ αναπνευστικό σύνδρομο. Σε λιγότερο από δύο εβδομάδες, οι επιστήμονες είχαν ευαίσθητες εξετάσεις για την ασθένεια, ένα κρίσιμο βήμα στην καταπολέμηση της πάθησης.
«Η διαβολική πτυχή»
Η απλοϊκή ερώτηση στην αρχή της επιδημίας ήταν πόσο άσχημα θα εξελιχθεί αυτή η κατάσταση. Η απάντηση πλέον είναι σε πολλά επίπεδα και αποτελεί πλέον μέρος του ν καθημερινού λόγου. Πώς εξαπλώνεται; Ποια είναι τα συμπτώματα; Ποιος είναι ο χρόνος επώασης; Πότε είναι οι πιο μολυσματικοί ασθενείς; Σε ποιο βαθμό είναι αυτοί που έχουν αναρρώσει ασφαλείς από την εκ νέου μόλυνση; Πόσο διαρκεί η ανοσία; Ποιος είναι ο αριθμός R0; Πώς η ασθένεια βλάπτει τους ανθρώπους; Τι ποσοστό των μολυσμένων πεθαίνουν και ποιοι είναι πιο πιθανό να υποκύψουν; Τον Ιανουάριο, όλες αυτές οι ερωτήσεις χρειάζονταν επείγουσες απαντήσεις.
Καθώς οι ασθενείς συνέρρεαν σε νοσοκομεία στην Κίνα, οι γιατροί προσπαθούσαν να συλλέξουν πληροφορίες. Έγιναν βιαστικές αναλύσεις, χάθηκαν σε χειρόγραφα πρόχειρα και άλλα ηλεκτρονικά και άρχισε να δημιουργείται ένας όγκος πληροφοριών που δε γινόταν να δημοσιευτεί σε περιοδικά, αλλά τελικά έμπαινε σε μια κοινή βάση δεδομένων στο ίντερνετ. Αν και τα δεδομένα ήταν ατελή, αυτή η κοινή χρήση ήταν άνευ προηγουμένου και ανεκτίμητη: μια εικόνα εμφανίστηκε σταθερά. Ο ιός εξαπλώθηκε όπως πολλές άλλες αναπνευστικές λοιμώξεις, με σταγονίδια από τους αεραγωγούς να είναι η κύρια οδός. Μόλις η μόλυνση πραγματοποιούνταν, εμφανιζόταν πυρετός και βήχας και πολλοί έχασαν την αίσθηση της όσφρησης ή της γεύσης. Ο αριθμός R εξαρτάται από το πώς συμπεριφέρονταν οι άνθρωποι, αλλά τον Ιανουάριο, ο Leung και άλλοι ανέφεραν ότι το R ήταν από 1,4 έως 3,9. Κατά τη διάρκεια του 1918 στην πανδημία γρίπης ήταν περίπου 1,8, ενώ στην πανδημία της γρίπης των χοίρων το 2009 διαμορφώθηκε στο 1,46.
Οι γιατροί παρατήρησαν νωρίς ότι οι λοιμώξεις εξαπλώνονταν σε «συστάδες» ή τα γνωστά μας πλέον clusters. Καθώς οι διεθνείς ομάδες ανέλυαν αυτές τις υπερμεταδόσεις, συνειδητοποίησαν με φρίκη τη διαφορά του νέου κορονοϊού από τον SARS και τον MERS: Οι ασθενείς που μολύνθηκαν από τους δύο τελευταίους αρρώστησαν προτού γίνουν εξαιρετικά μολυσματικοί, καθιστώντας τα κρούσματα περιορισμένα. Αλλά αυτό δεν συνέβαινε συχνά με τον Sars-CoV-2. Πολλοί διέσπειραν τη λοίμωξη πριν εμφανιστούν τα συμπτώματα και μερικά δεν αρρώστησαν καθόλου. Ο Collins το αποκαλεί «διαβολική πλευρά» του ιού. «Μας έριξε πραγματικά έναν βρόχο όσον αφορά τις συνηθισμένες μεθόδους περιορισμού της δημόσιας υγείας που δεν λειτουργούσαν πολύ καλά, επειδή οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν καν ότι είναι δυνητικά υπερμεταδοτικοί», είπε.
Η γενετική επιτήρηση
Τα δεδομένα πεδίου επέτρεψαν στους επιστήμονες να εντοπίσουν το ξέσπασμα καθώς εξαπλώθηκε σε πόλεις, χώρες και ηπείρους. Αυτές οι πληροφορίες τροφοδότησαν περισσότερο την επιστήμη και την έκαναν κυρίαρχο του κόσμου. Ακόμη και καθηγητές της στατιστικής έπαιζαν πλέον τεράστιο ρόλο στη διαχείριση, καθώς με τα μοντέλα που εφάρμοζαν προέβλεπαν το πώς θα εξελιχθεί η πανδημία.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι υπουργοί ενημερώνονται για τέτοια θέματα από την επιστημονική ομάδα πανδημικής γρίπης σχετικά με τη μοντελοποίηση, ή το Spi-M, που ονομάζεται έτσι επειδή η πανδημία γρίπης θεωρείται από καιρό η πιο πιεστική απειλή μολυσματικών ασθενειών. Σε μια πρώτη αντίδραση στον κορονοϊό ο Graham Medley, καθηγητής μοντελοποίησης μολυσματικών ασθενειών στο London School of Hygiene and Tropical Medicine, ο οποίος προεδρεύει του Spi-M, επέκτεινε γρήγορα την ομάδα και προσέλαβε δεκάδες λαμπρά μυαλά. Η κίνηση αυτή ένωσε τις καλύτερες ομάδες μοντελοποίησης εστιών σε ολόκληρη τη χώρα για πρώτη φορά.
Πριν από το lockdown, το Wellcome Trust βοήθησε στην οικοδόμηση μιας κοινοπραξίας γενετιστών για την παρακολούθηση της αλληλουχίας γονιδιωμάτων κορονοϊού εκ των οποίων ένα ποσοστό έχει μολυνθεί. Αυτό καθιέρωσε ένα επίπεδο γενετικής παρακολούθησης που δεν είχε ξαναγίνει ποτέ σε μια ασθένεια. Αυτό σήμαινε ότι τα γονιδιώματα ιών θα μπορούσαν να συγκριθούν, επιτρέποντας στους επιστήμονες την παρακολούθηση μεταλλάξεων, τη διερεύνηση τοπικών εστιών και την παρακολούθηση της εξάπλωσης του ιού. Η κοινοπραξία Covid-19 UK genomics (Cog-UK) βασίζεται σε περισσότερους από 200 ακαδημαϊκούς και επιστήμονες του NHS που διαβάζουν και καταθέτουν γονιδιώματα ιών στη βάση δεδομένων Cloud Infrastructure for Microbial Bioinformatics (Climb), χρηματοδοτούμενη από το Ιατρικό Συμβούλιο Έρευνας.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει περισσότερους από 200.000 ιούς Sars-CoV-2 και σχεδόν οι μισοί προέρχονται από το Cog-UK. Τα δεδομένα κοινοποιούνται αμέσως. Έχοντας ως βασικό όπλο έναν ιογενή κώδικα από μια φλεγμονή, οι ομάδες δημόσιας υγείας μπορούν να ερευνήσουν πολλά ερωτήματα: Προέκυψε ένα cluster σ’ ένα γηροκομείο από ένα και μοναδικό μολυσμένο άτομο; Έχει γίνει διασπορά διαφορετικών εστιών από παραθεριστές που επιστρέφουν από το ίδιο σημείο; «Δεν μπορείτε να καταλάβετε ακριβώς ποιος μολύνει ποιον, αλλά σας δίνει μια εικόνα για το πώς συμβαίνει η μετάδοση”, δήλωσε ο Andrew Rambaut, καθηγητής μοριακής εξέλιξης στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. «Έχει να κάνει με την επίγνωση της κατάστασης. Γνωρίζουμε πολλά για το τι συμβαίνει στην επιδημία του Ηνωμένου Βασιλείου συγκρίνοντας αυτά τα γονιδιώματα ιών καθημερινά». Τον Ιούνιο, η γενετική παρακολούθηση αποκάλυψε ότι η επιδημία του Ηνωμένου Βασιλείου είχε αυξηθεί ταχύτερα από το αναμενόμενο λόγω της εισροής κρουσμάτων από την Ισπανία και τη Γαλλία.
Η γενετική επιτήρηση λειτουργεί σαν ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης, λαμβάνοντας υπόψη ανησυχητικές μεταλλάξεις. Ο κορονοϊός αποκτά τυχαίες μεταλλάξεις όλη την ώρα και ενώ οι περισσότερες δεν έχουν πραγματικό αποτέλεσμα, μερικές θα μπορούσαν να αλλάξουν τη συμπεριφορά του (όπως και έγινε με τη νέα μετάλλαξη στο Ηνωμένο Βασίλειο και τη Νότια Αφρική). Το να βρεθεί μια μετάλλαξη είναι πολύ εύκολο. Μια μεταλλαγμένη μορφή μπορεί να εξαπλωθεί γρήγορα επειδή ένας φορέας έτυχε να βρίσκεται με πολλά άτομα, αντί να μεταδίδεται ο ιός πιο εύκολα.
Η αλλαγή στη ζωή των επιστημόνων
Πού και πώς λειτουργούν ορισμένοι επιστήμονες άλλαξε επίσης. Πριν χτυπήσει ο Covid, η Akiko Iwasaki, καθηγήτρια ανοσοβιολογίας στο Πανεπιστήμιο Yale, σπατάλησε ώρες στις γραμμές ασφαλείας του αεροδρομίου, περιμένοντας σε σαλόνια και ταξί, ταξιδεύοντας εσωτερικά και διεθνώς κάθε εβδομάδα. Συντονίζει τώρα την εργασία της εργαστηριακής ομάδας της από το σπίτι και κάνει πολύ περισσότερα. «Είναι εξαιρετικά αποτελεσματικό», είπε. «Μπορώ να αφιερώνω κάθε λεπτό στην επιστήμη.»
«Η έρευνα του Covid συνεχίζεται στο lightspeed», πρόσθεσε. «Οι άνθρωποι εργάζονται όλο το εικοσιτετράωρο, προσπαθώντας να καταλάβουν τα πράγματα με συνεργατικό τρόπο. Έχω φτάσει σε τόσα πολλά άτομα σε όλο τον κόσμο για να συνεργαστώ σε διάφορες πτυχές της έρευνας Covid και ήταν ομοιόμορφα θετικές αλληλεπιδράσεις. ”
Η εργαστηριακή εργασία σε όλο τον κόσμο επιβεβαίωσε γρήγορα ότι το Sars-Cov-2 μολύνει ανθρώπινα κύτταρα συνδέοντας πρωτεΐνες που ονομάζονται υποδοχείς ACE2 που προεξέχουν από τις κυτταρικές επιφάνειες. Η μόλυνση τείνει να ξεκινήσει στους άνω αεραγωγούς. Εκεί, ο ιός μπορεί να μολύνει τη βλέννα στην αναπνευστική οδό και να απελευθερώνεται σε μικροσκοπικά σταγονίδια μέσω βήχα, ομιλίας και αναπνοής. Σε σοβαρές περιπτώσεις, η λοίμωξη εξαπλώνεται στους πνεύμονες όπου μπορεί να προκαλέσει πνευμονία και ενδεχομένως θανατηφόρα φλεγμονή.
Η Iwasaki έχει επικεντρωθεί σε μερικές από τις κρίσιμες ερωτήσεις. Το κύριο μεταξύ αυτών είναι το πώς η ανοσοαπόκριση διαφέρει σε ασθενείς με ήπια, μέτρια ή σοβαρή ασθένεια. Πέρα από τα αντισώματα που απενεργοποιούν τον ιό, το ανοσοποιητικό σύστημα απελευθερώνει Τ κύτταρα που καθαρίζουν τον ιό καταστρέφοντας μολυσμένα κύτταρα. Αποδεικνύεται ότι η ασθένεια χτυπά σκληρά όταν το ανοσοποιητικό σύστημα προκαλεί μια ασύμβατη επίθεση στον ιό. Οι διαφορές φύλου έχουν επίσης σημασία. Οι γυναίκες συνήθως ξεκινούν μια καλύτερη ανοσοαπόκριση Τ κυττάρων από τους άνδρες και οι άνδρες με πολύ χαμηλές αποκρίσεις Τ κυττάρων τείνουν να έχουν χειρότερη πορεία. «Είναι μία από αυτές τις ανακαλύψεις για τις οποίες είμαστε πολύ ενθουσιασμένοι», είπε. «Αρχίζει να αποκαλύπτει κάποιες εγγενείς διαφορές μεταξύ ανδρικής και γυναικείας ανοσοαπόκρισης και αυτό μπορεί να εξηγήσει μερικές από τις διαφορές που βλέπουμε στην ασθένεια». Άλλοι ασθενείς στις εργαστηριακές μελέτες δεν φαίνεται να ξεμπερδεύουν εύκολα με τον ιό ή έχουν long Covid – ιατρικά προβλήματα που παραμένουν για μήνες.
Πέρα από τη λειτουργία του εργαστηρίου της, η Iwasaki έχει καταβάlλει εξαιρετικές προσπάθειες για να εξηγήσει την επιστήμη του Covid-19 στο κοινό, εν μέρει για να αντιμετωπίσει την τεράστια παραπληροφόρηση γύρω από την ασθένεια. Έπρεπε να ασχοληθεί με σεξιστικά σχόλια στο διαδίκτυο, όπως και άλλες εξέχουσες γυναίκες επιστήμονες. «Πραγματικά μου αποσπά την προσοχή γιατί όχι μόνο ασχολούμαι με την επιστήμη και την επικοινωνία, αλλά πρέπει να ασχοληθώ με την αιτιολόγηση της εμπειρίας μου. Δεν χρειάζεται μόνο χρόνος αλλά και συναισθηματική ενέργεια », λέει
«Ένα αποτέλεσμα που άλλαξε την πορεία»
Η σχολαστική δουλειά στο εργαστήριο της Iwasaki και σε δεκάδες άλλα ανά τον κόσμο βοήθησε στη δημιουργία μιας εικόνας για το πώς συμπεριφέρεται ο ιός. Οι γνώσεις που αποκτήθηκαν θα ανοίξουν το δρόμο για καλύτερες θεραπείες και στρατηγικές πρόληψης. Ωστόσο, αυτά είναι σε μεγάλο βαθμό για το μέλλον. Καθώς τα νοσοκομεία άρχισαν να γεμίζουν με ασθενείς Covid-19, οι γιατροί ήξεραν ότι έπρεπε να βρουν υπάρχοντα φάρμακα που θα μπορούσαν να βοηθήσουν. Με το ποσοστό θανάτου να φτάνει το ένα τρίτο μεταξύ των εισαγωγών στο Ηνωμένο Βασίλειο την άνοιξη, οι αποτελεσματικές θεραπείες δεν θα μπορούσαν να φτάσουν αρκετά γρήγορα.
Βοήθεια ήρθε σε μια μορφή που θα αναμορφώσει τον τρόπο διεξαγωγής κλινικών δοκιμών σε μελλοντικά κρούσματα. Δύο ημέρες από την αρχή του 2020 ο Peter Horby, καθηγητής αναδυόμενων μολυσματικών ασθενειών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, άρχισε να εργάζεται με κινέζους συναδέλφους που είχαν σταλεί στη Γουχάν από το Πεκίνο. Μαζί δημιούργησαν μια κλινική δοκιμή στην πόλη για να δουν αν τα αντιιικά φάρμακα remdesivir και lopinavir / ritonavir, βοηθούν στην αντιμετώπιση της νόσου. Καθώς ξεκίνησε η κλινική μελέτη, ο Horby ζήτησε επιχορήγηση για να συνεχίσει τις εργασίες στην Κίνα, όμως καθώς η Ευρώπη άρχισε να ανεβαίνει το δικό της Γολγοθά, οι χρηματοδότες απαίτησαν η μελέτη να γίνει στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Ο Horby συνεργάστηκε με τον Martin Landray, καθηγητή ιατρικής και επιδημιολογίας στην Οξφόρδη και ξεκίνησαν τη μελέτη, αξιολογώντας τις θεραπείες για καρδιαγγειακές παθήσεις, υψηλή αρτηριακή πίεση και παρόμοιες ασθένεις. Στις αρχές Μαρτίου, ο Horby και ο Landray πήγαν να δουν τον Chris Whitty, επικεφαλής του ιατρικού προσωπικού της Αγγλίας, που είχε ξεκινήσει την μεγαλύτερη έρευνα φαρμάκων anti-Covid στον κόσμο
«Γνωρίζαμε ότι πρέπει να ξεκινήσουμε γρήγορα, οπότε θέλαμε φάρμακα που ήταν έτοιμα τώρα», είπε ο Horby. Αυτό σήμαινε ότι άρχισαν να δοκιμάζουν ό, τι φαινόταν πολλά υποσχόμενο στο ντουλάπι. Μια υποομάδα της Nervtag, της συμβουλευτικής ομάδας New and Emerging Respiratory Virus Threats Advisory Group της βρετανικής κυβέρνησης, συνέταξε μια σύντομη λίστα με φάρμακα που πήγαν πρώτη στη δοκιμή. Περιλάμβαναν το φάρμακο ελονοσίας υδροξυχλωροκίνη, το φάρμακο HIV lopinavir / ritonavir και το στεροειδές δεξαμεθαζόνη. Η δοκιμή επεκτάθηκε αργότερα για να συμπεριλάβει περισσότερα φάρμακα, παλιά και νέα.
Δεν ήταν όμως μια απλή ιστορία. Ο Horby περίμενε να εμφανιστούν εν μέσω πανδημίας μη επιστημονικούς ισχυρισμούς, όπως άλλωστε είχαν κατά τη διάρκεια της κρίσης του Έμπολα. Αλλά η φύση της παραπληροφόρησης τον εξέπληξε. Ο Ντόναλντ Τραμπ προέβαλε αβάσιμους ισχυρισμούς για την υδροξυχλωροκίνη που υποστηρίχθηκε από τον εμπορικό σύμβουλό του, Πέτερ Ναβάρο. Ο επίτροπος της Αμερικανικής Υπηρεσίας Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) δήλωσε ψευδώς ότι οι εγχύσεις πλάσματος αίματος από ασθενείς που έχουν αναρρώσει θα σώσουν 35 ζωές σε κάθε 100 που το έλαβαν. «Περιμένεις περιθωριακά στοιχεία να διαδίδουν fake news, αλλά αυτά ήταν από το κατεστημένο», είπε ο Horby.
Στις αρχές Ιουνίου, η δοκιμή δεν βρήκε κανένα κλινικό όφελος από την υδροξυχλωροκίνη σε ασθενείς στο νοσοκομείο. Η ανακοίνωση πυροδότησε ένα πλήθος επιθέσεων από τους υποστηρικτές του φαρμάκου. «Υπήρχαν δύο πρόσωπα σε αυτό. Μια αυστηρή και ισχυρή επιστημονική απάντηση που καταπολεμά μια μη ενημερωμένη, μη επιστημονική ατζέντα », δήλωσε ο Horby.
Λιγότερο από δύο εβδομάδες μετά το αποτέλεσμα της υδροξυχλωροκίνης, η δοκιμή ανάκτησης παλαιότερων φαρμάκων χτύπησε «φλέβα χρυσού». Η φθηνή και ευρέως διαθέσιμη στεροειδής δεξαμεθαζόνη αποδείχθηκε ότι μειώνει τους θανάτους έως και το ένα τρίτο σε νοσοκομειακούς ασθενείς που αρρωσταίνουν αρκετά ώστε να χρειάζονται συμπληρωματικό οξυγόνο. Ήταν τα πρώτα πραγματικά καλά νέα της πανδημίας: μια θεραπεία που όλοι μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν για να σώσουν ζωές. Ο Horby είπε στο αφεντικό του για το εύρημα μέσω μιας κλήσης Skype ένα βράδυ. Το αφεντικό του σηκώθηκε και άρχισε να χοροπηδά.
«Είναι η πρώτη φορά που έχουμε ένα αποτέλεσμα στη μέση μιας πανδημίας που αλλάζει την τροχιά», δήλωσε ο Horby. «Επιδείξαμε επιτέλους ότι μπορούν να γίνουν κλινικές δοκιμές μεγάλης κλίμακας σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης για την υγεία και μπορούν να φέρουν ένα αποτέλεσμα στην κατάσταση έκτακτης ανάγκης που αλλάζει τα πράγματα, όχι μόνο post hoc για την επόμενη κρίση, αλλά κατά τη διάρκεια της συνεχιζόμενης πανδημίας».
Στο Μέριλαντ, την έδρα του NIH, ο Francis Collins είχε ανάψει τις μηχανές στο φουλ ώστε ο Οργανισμός να αντέξει αυτή την πρωτοφανή κρίση. Ήταν σαφές τον Μάρτιο ότι η αντιμετώπιση του Covid στις ΗΠΑ ήταν σπασμωδική. Ακαδημαϊκοί και εταιρείες με τις καλύτερες προθέσεις είχαν ξεκινήσει σχέδια για εμβόλια, θεραπευτικά και διαγνωστικά τεστ, αλλά δεν υπήρχε συντονισμός, ούτε σχέδιο. Ο Collins έκανε ένα εξαιρετικό βήμα. Δημιούργησε μια συνεργασία με το FDA, τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων, και τις μεγαλύτερες φαρμακοβιομηχανίες ώστε να θέσουν τον κορονοϊό ως προτεραιότητα. Γνωστή πλέον ως Activ η συνεργασία χρειάστηκε δύο εβδομάδες για να δημιουργηθεί, ενώ σε κανονικές συνθήκες θα χρειαζόταν χρόνια. «Όλοι απλώς ένιωσαν ότι είχαν την ευθύνη να συγκεντρώσουν όλους τους πόρους και τις δεξιότητες και το όραμα μαζί και να καταλάβουν πώς να το κάνουν αυτό», δήλωσε ο Collins. Όταν ξεκίνησε η Activ, είχε μια λίστα με 640 διαφορετικές θεραπείες που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη θεραπεία του Covid-19. Αυτό μειώθηκε σε έναν διαχειρίσιμο αριθμό και τα φάρμακα τροφοδοτήθηκαν σε δοκιμές.
Το NIH προχώρησε στις δοκιμές, έχοντας και 1,5 δισεκατομμύριο δολάρια ως χρηματοδότηση από το Κογκρέσο. Παρακάμπτοντας τη γραφειοκρατία, οι αιτούντες υπέβαλλαν άμεσα τις καλύτερές τους ιδέες προς έγκριση και από τις 700, οι 100 θεωρήθηκαν αρκετά καλές για να μπουν στην επόμενη φάση. «Εκτελούμε το ρόλο που θα έπαιζε κανονικά μια εταιρεία επιχειρηματικών κεφαλαίων, αλλά λειτουργεί φανταστικά καλά», δήλωσε ο Collins. Εντός του μήνα, αναμένεται να συνεισφέρουν επιπλέον 2 εκατομμύρια τεστ Covid την ημέρα.
«Έχουμε κάνει πράγματα που οι άνθρωποι θα έλεγαν ότι δεν ήταν δυνατά»
Ήταν λοιπόν μια αξιοσημείωτη χρονιά. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι ερευνητές απομόνωσαν τον ιό και έκαναν γρήγορες δοκιμές, παρακολουθώντας την εξέλιξή του και πώς εξαπλώνεται, πώς λειτουργεί και πώς επηρεάζει τους ασθενείς. Έδωσαν στους γιατρούς φάρμακα για να βοηθήσουν τους ασθενείς να επιβιώσουν και παρήγαγαν τουλάχιστον τρία εμβόλια, (Pfizer / BioNTech, NIH / Moderna και AstraZeneca / Oxford) που εμποδίζουν τους ανθρώπους να αρρωστήσουν.
Βέβαια, δεν είναι όλα ρόδινα. Πρώτα απ’ όλα η επιστημονική κοινότητα απέτυχε να διαχειριστεί και να αποτρέψει ένα πλήθος θεωριών συνωμοσίας και fake news, ενώ δυστυχώς οι ερευνητές έχουν πολύ μικρή γνώση για τις τραγικές –όπως όλα δείχνουν- συνέπειες του Covid-19 και των lockdown στην ψυχική μας υγεία. Επίσης, απέτυχαν να αναγνωρίσουν είτε να αντιμετωπίσουν τις βαθιές ανισότητες στην υγεία που επέφερε η πανδημία.
Όμως, πάνω απ’ όλα πέτυχαν να είναι όχι απλώς οι ήρωες του 2020 ή της χρονιάς που μόλις ξεκίνησε, αλλά οι άνθρωποι που έσωσαν την ανθρωπότητα από τον χειρότερο εφιάλτη. Η επιστήμη, πλέον, είναι στο βάθρο της κι εκεί πρέπει να μείνει…
ΠΗΓΗ: Guardian/Εφ. “Μακεδονία”
