του Δαμιανού Φιλιππίδη*
Οι τουρκικές διεκδικήσεις στο Αιγαίο, επί σειρά ετών αποτελούν βασικό εργαλείο της εξωτερικής πολιτικής της γείτονος, με απώτερο σκοπό να πιέσει και να οδηγήσει την χώρα μας σε εθνικές υποχωρήσεις και διαπραγματεύσεις. Με αφορμή λοιπόν την εκθετικά αυξανόμενη τουρκική προκλητικότητα αλλά και την κατανόηση σημαντικότατων εννοιών που αναπαράγονται από τα μέσα ενημέρωσης, κρίνεται αναγκαίο να «κοινωνήσουμε» στον απλό κόσμο τις σύνθετες έννοιες της γεωπολιτικής καθώς και την πορεία της τουρκικών διεκδικήσεων.
Καταρχάς, είναι συνετό να γνωρίζουμε πως το Διεθνές Δίκαιο της θάλασσας είναι επίτευγμα των τελευταίων 40 ετών. Ωστόσο, είναι ενδιαφέρον το πώς καταλήξαμε στη γνώστη ψήφισή του, στο Montego Bay το 1982. Το θέμα της ανάλυσης και της σύνταξης του Δικαίου της θάλασσας διευθετήθηκε ουσιαστικά μετά το 1950 από την Επιτροπή του Διεθνούς Δικαίου των Ηνωμένων Εθνών. Οι προτάσεις που παρουσιάστηκαν, συζητήθηκαν κατά την πρώτη συνδιάσκεψη του οργανισμού για το Δίκαιο της θάλασσας που συνεκλήθη στη Γενεύη το 1958. Σε αυτήν, τα 86 κράτη που συμμετείχαν έθεσαν τέσσερα σημαντικά σημεία αναφοράς σχετικά με: α) τα χωρικά ύδατα, β) την ανοικτή θάλασσα, γ) την υφαλοκρηπίδα και δ) την αλιεία και την προστασία των βιολογικών πόρων της θάλασσας. Τα προαναφερθέντα δεν επικυρώθηκαν από όλα τα κράτη, με αποτέλεσμα το ζήτημα να εκκρεμεί.
Η δεύτερη συνδιάσκεψη, πραγματοποιείται ξανά στη Γενεύη το 1960, με σκοπό να συζητηθεί κυρίως το εύρος των χωρικών υδάτων. Ωστόσο, οι εκπρόσωποι των κρατών για ακόμη μια φορά δεν κατάφεραν να συμφωνήσουν σε μία κοινή ρύθμιση ως προς το εύρος αυτών (3, 6 ή 12 ν. μίλια) και η Σύνοδος τερματίστηκε δίχως απτά αποτελέσματα. Εδώ ας σημειωθεί πως η παρούσα δεκαετία αποτελεί την αρχή του τέλους για την αποικιοκρατία, καθώς πολλά κράτη ζητούν ανεξαρτησία και κηρύσσουν ένοπλους αγώνες αντίστασης. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η Ακτή Ελεφαντοστού, η Νιγηρία, το Σουδάν, η Κύπρος κ.ά. Αυτός είναι και ένας βασικός λόγος που και η δεύτερη συνδιάσκεψη απέβη άκαρπη.
Το Δεκέμβριο του 1972, συγκαλείται η Τρίτη και τελευταία συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας, προκειμένου να εισάγει ένα νέο, νομοθετικό πλαίσιο προσαρμοσμένο στις νέες απαιτήσεις. Η συνέλευση όπου μετείχαν όλα σχεδόν τα κράτη των Ηνωμένων Εθνών, συνήλθε σε ένδεκα συνόδους. Έπειτα από πλήθος έντονων διαπραγματεύσεων, η ολομέλεια των κρατών κατέληξε σε νέα σύμβαση η οποία παρατέθηκε προς ψήφιση το 1982 στο Montego Bay. Με αυτό τον τρόπο, καταλήγουμε στην περίφημη αυτή σύμβαση, που ονομάστηκε «Διεθνές Δίκαιο της θάλασσας».
Σε αυτό το σημείο, γνωρίζοντας την ιστορία του Διεθνούς Δικαίου της θάλασσας, ας επικεντρωθούμε στα ζητήματα που προκύπτουν στην περιοχή μας μέχρι και σήμερα. Πιο συγκεκριμένα στις τουρκικές διεκδικήσεις. Για την επίτευξη λοιπόν ολοκληρωμένης προσέγγισης του θέματος, θα πρέπει να εστιάσουμε στα ιστορικά γεγονότα, αρχής γενομένης από το 1973.
Εκείνη την περίοδο, ενώ η πετρελαϊκή αξία αυξάνεται συνεχώς (πόλεμος του Βιετνάμ, συγκρούσεις στο Γιομ Κιπούρ κτλ.) η δικτατορία ανακοινώνει ενθουσιωδώς την ύπαρξη ποσοτήτων πετρελαίου και φυσικού αερίου στην περιοχή της Θάσου, αδειοδοτώντας συγχρόνως την εκμετάλλευσή τους. Έτσι, το ενδεχόμενο μετατροπής της Ελλάδας σε πετρελαιοπαραγωγό χώρα, οδηγεί τη Τουρκία να θέσει θέμα διεκδικήσεων στο Αιγαίο. Το Νοέμβριο του ιδίου έτους, η Άγκυρα παραχωρεί μονομερώς στη τουρκική συμφερόντων ΤPAO, άδειες έρευνας για υδρογονάνθρακες σε περιοχές που θεωρούντο ότι αποτελούσαν μέρος της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Η Ελλάδα διαμαρτυρόμενη ζητά απόσυρση των αδειών και προτείνει διαπραγματεύσεις περί οριοθετήσεως αυτής. Ως απάντηση, η Τουρκία στέλνει το ερευνητικό σκάφος «Τσανταρλί» στο Αιγαίο με συνοδεία 27 πολεμικών πλοίων.
Τον Ιούνιο του 1974 το ίδιο υδρογραφικό, εισέρχεται εκ νέου στην ελληνική υφαλοκρηπίδα ενώ ταυτόχρονα η Άγκυρα δημοσιεύει χάρτες με την τουρκική υφαλοκρηπίδα να φτάνει μέχρι το κέντρο του Αιγαίου. Το συμβάν αντιμετωπίστηκε μόνο με ανταλλαγή διακοινώσεων και δεν πρόλαβε να λάβει διαστάσεις εξαιτίας της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο (Ιούλιος-Αύγουστος 1974).
Τον Ιανουάριο του 1975, ο Κ. Καραμανλής προτείνει στον Μ. Ετσεβίτ την σύνταξη συνυποσχετικού με στόχο την προσφυγή, για το θέμα περί οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας, στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Η Τουρκία, δεχόμενη αρχικά την πρόταση, υπαναχωρεί τον Μάιο του ιδίου έτους επί κυβερνήσεως Ντεμιρέλ και δηλώνει πως δέχεται να συζητήσει μόνο για συνεκμετάλλευση κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Η αδιάλλακτη στάση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής θα συνεχίσει καθώς έπειτα από ένα έτος, το καλοκαίρι του 1976 «γεννιέται» ουσιαστικά το πρώτο, ελληνοτουρκικό, θερμό επεισόδιο. Με την είσοδο του τουρκικού ερευνητικού «Χόρα» στα ελληνικά χωρικά ύδατα πλέοντας ΒΑ της Λέσβου, οι δύο χώρες φτάνουν προ των πυλών για μια πολεμική κλιμάκωση. Με την ιστορική φράση του Α. Παπανδρέου ως αντιπολίτευση «βυθίσατε το Χόρα» και με την σύναψη του πρακτικού της Βέρνης όπου αναφερόταν ότι «τα δύο μέρη αναλαμβάνουν την υποχρέωσιν όπως, απόσχουν πάσης πρωτοβουλίας ή πράξεως σχετικής προς την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου η οποία θα ηδύνατο να παρενοχλήσει την διαπραγμάτευσιν» το επεισόδιο λαμβάνει τέλος. Ως απόρροια των γεγενημένων, η πρώτη υποχώρηση των ελληνικών θέσεων είναι γεγονός.
Βέβαια, στο σημείο αυτό θα μπορούσε κάλλιστα κάποιος να αναρωτηθεί «Αφού το Δίκαιο της θάλασσας είναι ξεκάθαρο, γιατί η Ελλάδα σπεύδει να το διασαφηνίσει και να το κοινοποιήσει τοις πάσι ;». Η απάντηση είναι αρκετά πολύπλοκη μιας και η Τουρκία αμφισβητεί το Διεθνές Δίκαιο της θάλασσας από την ημέρα που κατατέθηκε προς ψήφιση στην ολομέλεια της γενικής συνέλευσης του ΟΗΕ. Ας μην ξεχνάμε πως η γείτονα ήταν μια εκ των τεσσάρων χωρών που απείχαν από τη διαδικασία μαζί με την Κολομβία, την Μαδαγασκάρη και τη Βενεζουέλα. Αυτή είναι και η αφετηρία των μέχρι σήμερα ακατάπαυστων προκλητικών ενεργειών των τουρκικών κυβερνήσεων.
Πιο συγκεκριμένα, ας εστιάσουμε στην τουρκική «προσέγγιση» του Δικαίου της θάλασσας. Κύριο χαρακτηριστικό της συνιστά η κατά κόρων χρήση μιας σειράς νομιμοφανών επιχειρημάτων, στοχεύοντας στην τεκμηρίωση των θέσεων της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής που προφανώς ουδεμία σχέση έχουν με τα διεθνή παραδεδεγμένα. Έτσι, με αβάσιμα γεωλογικά επιχειρήματα αρνείται να αναγνωρίσει την επήρεια των ελληνικών νησιών τα τελευταία 50 έτη. Βασιζόμενη στον μεγάλο γεωγραφικό της όγκο που αποκαλεί «Ανατολία», ισχυρίζεται πώς είναι αδύνατο να μην έχει δικαιώματα στη θάλασσα λόγω της ύπαρξης διάσπαρτων, μικρών νησιών που τυγχάνει να επικάθονται στην υφαλοκρηπίδα της. Ως εκ τούτου, ο τεράστιος ηπειρωτικός της ορίζοντας, σύμφωνα με την τουρκική σκοπιά, θα πρέπει να τα ενθυλακώσει και άρα οι ζώνες επιρροής της να οριοθετηθούν ανοιχτά μέσα στη θάλασσα. Για την επίτευξη των παραπάνω, πρακτικά εξαφανίζει από τον χάρτη τα ελληνικά νησιά και εισηγείται πως η οριοθέτηση πρέπει να γίνει με βάση την αρχή της ίσης απόστασης-μέσης γραμμής αλλά από τα ελληνικά ηπειρωτικά παράλια έως τα αντίστοιχα της Τουρκίας. Έτσι, θέτει το όριο στον 25ο μεσημβρινό, τέμνοντας το Αιγαίο στη μέση και παρουσιάζει πως τα ελληνικά νησιά επικάθονται στη «λάθος» πλευρά της μέσης γραμμής. Αυτό αποτελεί και το κύριο ψευδοεπιχείρημα που η Τουρκία παρατάσσει λυσσαλέα προσπαθώντας να σύρει την χώρα μας στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.
Κλείνοντας, θεωρώ πως θα πρέπει η χώρα μας να συνεχίσει να κοινοποιεί την αποφασιστικότητα και την πυγμή να προασπίσει τα κυριαρχικά δικαιώματα και τα εθνικά της συμφέροντα προς πάσα κατεύθυνση. Αυτό προϋποθέτει αφενός να υπάρχει κοινή, εθνική εξωτερική πολιτική, αφετέρου να μην δοθεί έδαφος σε νέες υποχωρήσεις απέναντι στον τουρκικό αναθεωρητισμό. Μόνο έτσι θα μπορέσει η Ελλάδα να ανταπεξέλθει στις σύγχρονες απαιτήσεις των διεθνών εξελίξεων αλλά και να διασφαλίσει ένα ειρηνικό, πιο ευοίωνο μέλλον.
*Ο Δαμιανός Φιλιππίδης είναι φοιτητής του Τμήματος Περιφερειακής και Διασυνοριακής Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών.
