Tου Bobby Ghosh
Ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει συνηθίσει να “καταπίνει” την περηφάνια του όλο τον περασμένο χρόνο, κάνοντας κινήσεις συμφιλίωσης με αραβικά κράτη όπως η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, που τα αντιμετώπιζε επί πολύ καιρό με ανοιχτή περιφρόνηση. Ωστόσο τώρα χρειάζεται να σώσει την πληγείσα οικονομία της χώρας του. Η απόφασή του να τα βρει με τον Αιγύπτιο ομόλογό του, στρατηγό Αμπντέλ Φατάχ Αλ Σίσι, αντανακλά περισσότερο γεωπολιτικές πραγματικότητες παρά μια οικονομική αναγκαιότητα.
Σε αντίθεση με τα “πετρο-κράτη”, η Αίγυπτος δεν μπορεί να προσφέρει στην Τουρκία σημαντικές επενδύσεις ή πιστωτικές γραμμές στήριξης: το ίδιο το Κάιρο χρειάζεται οικονομική βοήθεια από τους Άραβες του Κόλπου, κυρίως για να καλύπτει ένα κενό 16 δισεκατομμυρίων δολαρίων στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών του.
Ο Σίσι, ωστόσο, ο οποίος βρίσκεται κοντά στους ηγεμόνες της Σαουδικής Αραβίας και των Εμιράτων, θα μπορούσε να είναι χρήσιμος στον Ερντογάν για τη διατήρηση αυτών των πρόσφατα “επιδιορθωμένων” σχέσεων. Ο στρατηγός θα μπορούσε επίσης να χρησιμεύσει ως ενδιάμεσος με τις ΗΠΑ, με τις οποίες ο Ερντογάν συγκρούεται συχνά.
Κλειδί η Ελλάδα
Ίσως όμως η πιο άμεση υπηρεσία που μπορεί να προσφέρει ο Σίσι στον Τούρκο ομόλογό του είναι μια διαμεσολάβηση με την Ελλάδα. Οι σχέσεις μεταξύ Άγκυρας και Αθήνας έχουν επιδεινωθεί σε σημείο που ο Ερντογάν πλέον απειλεί τακτικά με στρατιωτική δράση. Η πολεμοχαρής ρητορική του είναι ως επί το πλείστον “θεατρική”, σχεδιασμένη για να ξεσηκώνει τη βάση του ενόψει των γενικών εκλογών του επόμενου καλοκαιριού. Θα χρειαστεί ωστόσο τη βοήθεια τρίτων προκειμένου να μην ξεφύγουν τα πράγματα.
Έχοντας ανταγωνιστικές σχέσεις με συμμάχους της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ – κυρίως, πρόσφατα, εμποδίζοντας τη Σουηδία και τη Φινλανδία να ενταχθούν στη συμμαχία – ο Ερντογάν θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τις καλές σχέσεις του Σίσι με τους Έλληνες προκειμένου να εμποδίσει τη ρητορική εχθρότητα να γίνει πραγματικότητα επί του πεδίου. Όπως είπε ο Τούρκος ηγέτης, “η προσδοκία μας από [την Αίγυπτο] είναι να ατσαλώσουμε την ειρήνη ενάντια σε όσους είναι εχθρικοί απέναντί μας στη Μεσόγειο Θάλασσα”.
Για τον Σίσι, μια ευκαιρία να μεσολαβήσει στις τουρκοελληνικές “εχθροπραξίες” θα αντιπροσώπευε μια επιβεβαίωση της σημασίας της Αιγύπτου στην Ανατολική Μεσόγειο και του δικού του αναστήματος ως περιφερειακού ηγέτη. Οποιουσδήποτε, δε, πόντους κερδίζει στη σχέση με τον Ερντογάν, θα του είναι χρήσιμοι για διαπραγματεύσεις σχετικά με άλλες διαφορές μεταξύ των χωρών τους, ιδίως σε σχέση με τη Λιβύη.
Οι δύο άνδρες έδωσαν τα χέρια σε μια “χορογραφημένη” συνάντηση στη Ντόχα στα τέλη του περασμένου μήνα, με τον εμίρη του Κατάρ, Σεΐχη Ταμίμ μπιν Χαμάντ Αλ Θάνι, να ακτινοβολεί από ικανοποίηση. Ο Ερντογάν έχει δηλώσει έκτοτε ότι μια επίσημη συνάντηση με τον Σίσι είναι πιθανή, “μετά από συνομιλίες σε επίπεδο υπουργών”. Δεν έχουν οριστεί ημερομηνίες, ωστόσο δεδομένου ότι ο Τούρκος ηγέτης χρειάζεται ορισμένες επιτυχίες στην εξωτερική πολιτική για να ενισχύσει τις προοπτικές επανεκλογής του το επόμενο καλοκαίρι, θα μπορούσε κανείς να περιμένει μια καλά οργανωμένη διμερή σύνοδο κορυφής την άνοιξη.
Αδελφότητα
Η χειραψία και το χαμόγελό τους ήταν το αποκορύφωμα μιας ανάπτυξης σχέσεων η οποία ξεκίνησε στις αρχές του περασμένου έτους, όταν ένας εκπρόσωπος του Ερντογάν δήλωσε στο Bloomberg News ότι η Άγκυρα επιδιώκει να διορθώσει τις σχέσεις με τον αραβικό κόσμο, μετά από χρόνια αμοιβαίας καχυποψίας, κυρίως για την υποστήριξη της Τουρκίας προς τη Μουσουλμανική Αδελφότητα.
Τα καθεστώτα στην Αίγυπτο και τα αραβικά κράτη του Κόλπου θεωρούν την ισλαμιστική ομάδα ως υπαρξιακή απειλή. Ο Ερντογάν, του οποίου το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) μοιράζεται κάποιο ιδεολογικό συνδετικό ιστό με την Αδελφότητα, επέτρεπε παραδοσιακά σε ορισμένους ηγέτες της να λειτουργούν από το τουρκικό έδαφος.
Οι σχέσεις μεταξύ Άγκυρας και Καΐρου επιδεινώθηκαν το 2013, όταν ο Σίσι ανέτρεψε μια κυβέρνηση υπό την ηγεσία της Αδελφότητας. Μέχρι το τέλος του έτους, ο Σίσι είχε εκδιώξει τον Τούρκο πρέσβη και ο Ερντογάν είχε κηρύξει τον Αιγύπτιο πρεσβευτή persona non grata. Ο Τούρκος ηγέτης δεν σταματούσε να χαρακτηρίζει τον Σίσι “παράνομο τύραννο”, ενώ ορκιζόταν να μην μιλήσει ποτέ μαζί του.
Τα πράγματα χειροτέρεψαν ακόμη περισσότερο όταν η Τουρκία παρενέβη στον εμφύλιο πόλεμο στη Λιβύη, μια χώρα που η Αίγυπτος θεωρεί ως μαλακό υπογάστριό της. Με τη σειρά του, ο Σίσι βοήθησε στη δημιουργία του Οργανισμού Φυσικού Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου, μιας συμμαχίας με έδρα το Κάιρο για την προώθηση της συνεργασίας στην εξόρυξη φυσικού αερίου από ύδατα στα οποία η Τουρκία διεκδικεί μερίδιο: η Άγκυρα δεν προσκλήθηκε να συμμετάσχει στην ομάδα.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της αντιπαράθεσής τους, ωστόσο, και οι δύο ηγέτες φρόντισαν να μην αφήσουν την εχθρότητά τους να συμπαρασύρει το εμπόριο. Η Τουρκία ήταν ο έκτος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Αιγύπτου το 2021: το διμερές εμπόριο αυξήθηκε σε 5,3 δισεκατομμύρια δολάρια, από 4,7 δισεκατομμύρια δολάρια έναν χρόνο νωρίτερα. Αυτό θυμίζει αρκετά τις σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ: οι οικονομικοί δεσμοί παρέμειναν ισχυροί καθ’ όλη τη διάρκεια του παγώματος των διπλωματικών τους σχέσεων, το οποίο έληξε αυτό το καλοκαίρι.
Χειραψίες
Η “απόψυξη” σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου είναι απίθανο να αποφέρει ουσιαστικό οικονομικό μέρισμα για κάποια από τις δύο πλευρές και τα συμφέροντά τους θα εξακολουθούν να συγκρούονται σε βασικούς τομείς. Παρά την εύθραυστη εκεχειρία μεταξύ των εμπόλεμων δυνάμεων στη Λιβύη, υπάρχουν πολλές “ευκαιρίες” εκεί για ανάπτυξη εχθρότητας μεταξύ Άγκυρας και Καΐρου. Ο Ερντογάν παραμένει αποφασισμένος να εκμεταλλευτεί υδρογονάνθρακες στα λιβυκά ύδατα, κάτι που θα αποτελούσε καρφί στο μάτι του Σίσι. Εξακολουθούν, εξάλλου, να βρίσκονται σε αντίθετες πλευρές στη σύγκρουση για τα δικαιώματα εξερεύνησης στα ανοικτά της Κύπρου.
Μετά, δε, υπάρχει το μόνιμο πρόβλημα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Αν και οι τουρκικές αρχές φέρονται να έχουν ασκήσει πίεση σε μέσα ενημέρωσης που διευθύνουν Αιγύπτιοι εξόριστοι στο τουρκικό έδαφος, προκειμένου οι τελευταίοι να περιορίσουν την κριτική τους προς το καθεστώς Σίσι, ο Ερντογάν δεν τους απελαύνει – κυρίως επειδή αυτό δεν θα άρεσε καθόλου στους Τούρκους ισλαμιστές.
Προς το παρόν, πάντως, ο Τούρκος ηγέτης χρειάζεται τον Αιγύπτιο ομόλογό του. Αναμείνατε λοιπόν περισσότερες χειραψίες.
