του Ζαν-Υβ Καλβέ*
Ο τίτλος του βιβλίου του Ζαν Μπουασονά** επιγράφεται Ο Θεός και η Ευρώπη, το θέμα είναι μάλλον ο Χριστιανισμός και η Ευρώπη. Ο Χριστιανισμός «διαμόρφωσε την Ευρώπη», ποιος αμφιβάλλει; «Η Ευρώπη εξόντωσε το Θεό», λέει ο Μπουασονά. Η αλήθεια είναι ότι ο Χριστιανισμός σταδιακά υποχώρησε σε αυτήν την ήπειρο, σε πολλά στάδια, διαφορετικά από χώρα σε χώρα. Είναι βέβαιο ότι η «χριστιανοσύνη», αυτή η ένωση θρησκείας και πολιτικής, διαλύθηκε μετά τον Μεσαίωνα, με την εμφάνιση των εθνών. Δεν είμαστε σίγουροι ότι δράστης υπήρξε ο Διαφωτισμός και, πιο πολύ, οι «εγκόσμιες θρησκείες» του 20ού αιώνα.
Το παράδοξο που λέει ο Μπουασονά είναι ότι σήμερα ο Χριστιανισμός μπορεί να βρει μια νέα αποστολή και να έχει μπροστά του μια «δεύτερη ευκαιρία», περισσότερο σε αρμονία με την αληθινή φύση του παρά με την ταυτοποίησή του, κάποτε, με μια συγκεκριμένη ήπειρο, την ευρωπαϊκή. Μπορεί να συμβάλει υποδειγματικά με το να δώσει νόημα στην παγκοσμιοποιημένη ζωή, κάνοντας πολύ περισσότερα ανοίγματα από την Ευρώπη («ο Θεός δεν είναι Ευρωπαίος», λέει ο Μπουασονά). Αυτό σε μια βαθιά σχέση με την οικουμενικότητα, από τις απαρχές, του Χριστιανισμού, αλλά που στη συνέχεια ξεχάστηκε για τα καλά (παρά τις διαδοχικές ιεραποστολικές εκστρατείες, συνήθως στο έπακρο πατερναλιστικές, και στη συνέχεια αποικιοκρατικές).
Η προτεινόμενη αποστολή θα έχει κοινωνικό και πνευματικό χαρακτήρα. «Η Εκκλησία, από τον 19ο αιώνα, ίσως έχει δώσει πολύ έμφαση στην ηθική και όχι αρκετά στο κοινωνικό και το πνευματικό. Δεν έδειξε επαρκώς την προσωπική ευθύνη του Χριστιανού στην κοινωνική δράση, όπου δεν πρέπει να περιμένει συνθήματα από την ιεραρχία, αλλά όπου δεν μπορεί να αποποιείται την ευθύνη του ως Χριστιανός. Όσο για την πνευματική ζωή, σίγουρα βρίσκει μια νέα ευκαιρία στις ψυχολογικές ανησυχίες των σύγχρονων […] ».
Ο Ζαν Μπουασονά αναμφίβολα υποθέτει μια επιστροφή στο ουσιαστικό αντί αυτού που μένει ή θα απομείνει ακόμα από τη «χριστιανοσύνη»: «Ο ευρωπαϊκός χριστιανισμός», λέει, «πρέπει να ξαναβρεί το νόημα της Θείας κοινωνίας γύρω από το μόνο που τη θεμελιώνει, δηλαδή το πρόσωπο του Χριστού ».
Σημειώνει επίσης ότι αυτό που δίνει ελπίδα σήμερα είναι μια κοινωνική διδασκαλία προφανέστερα «που αντλείται από το Ευαγγέλιο». Αυτό είναι πράγματι το νόημα της ανάγνωσης αυτής της διδασκαλίας στο Gaudium et Spes (1965), όπως και περισσότερα από ένα κείμενα του Ιωάννη Παύλου του 2ου.
“Κανείς δεν μπορεί να μονοπωλεί τον Θεό εάν θέλει ο Θεός να γίνει αποδεκτός από όλους τους ανθρώπους.” Η Ευρώπη δεν μπορεί να τον οικειοποιείται, ούτε μπορεί να «οικειοποιείται τον Χριστιανισμό» περισσότερο. Δεν υπάρχει Θεός ή θρησκεία συγκεκριμένου έθνους ή ηπείρου. Αλλά “αυτό που χρειάζεται είναι να καταστήσουμε την πηγή προσιτή σε όλους και όχι πλέον να επιβάλουμε το θεσμικό πλαίσιο σε όλους (κάναμε πάρα πολλές αδικίες “στο όνομα της δικαιοσύνης” και λάθη “στο όνομα της αλήθειας΄΄ των «θεσμών της χριστιανοσύνης»!).
Αυτές οι λέξεις εμφανίζονται ειδικά στο τέλος του βιβλίου, και εκτιμώ ότι αυτό αποτελεί την ουσία του μηνύματος του Ζαν Μπουασονά. Παρεμπιπτόντως, παρακαλεί για μια σοβαρή προσπάθεια ένταξης της Τουρκίας στην Ευρώπη. Το πιο σημαντικό μήνυμα του βιβλίου είναι, πέρα από αυτό το πρόβλημα, η έκκληση για αναγέννηση του χριστιανισμού στην παγκόσμια αποστολή του.
Θα πουν ότι ο συγγραφέας προτρέχει. Η Ευρώπη έχει εξολοθρεύσει τον Χριστιανισμό, ε λοιπόν ο Χριστιανισμός δεν έγινε για να είναι (μόνο) ευρωπαϊκός. Λέω, από την πλευρά μου, ναι, και μάλιστα χειροκροτώ, αλλά ζητώ να κατανοήσουμε πλήρως τι απαιτεί αυτό. Μια υπέροχη και πάλι επιστροφή στις πηγές, πρώτα. Πραγματοποιήσαμε μία μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, στην Ευρώπη, με την επανάγνωση των «Πατέρων» της αρχαίας Εκκλησίας, των οποίων η φρεσκάδα επέτρεψε να ξεπεραστούν πολλές απολιθώσεις της Εκκλησίας της μετά τη Σύνοδο του Τριδέντου: η Σύνοδος Βατικανό ΙΙ υπήρξε καρπός αυτής της επανεξέτασης. Αλλά ίσως δεν έχουμε ξαναδιαβάσει το Ευαγγέλιο, ακόμη και στην άμεση απλότητά του, δεν το έχουμε εκμεταλλευτεί ακόμη και δεν έχουμε δώσει αρκετές ευκαιρίες να ωφεληθούν άνθρωποι πολύ διαφορετικών πολιτισμών, της Ασία, της Αφρικής …
Αυτό με φέρνει στη δεύτερη απαίτηση, του ευαγγελισμού. Υπήρξε λίγο μετά τη Σύνοδο, ένας κάποιος εξωραϊσμός, με την υιοθέτηση κάποιων συμβόλων τελετουργικών. Η διδακτική ύλη των ιερατικών σχολών και για τους κατηχητές ήταν πολύ ευρω-δυτική, όπως κληρονομήθηκε από προηγούμενους αιώνες.
Μερικές φορές ακούμε ότι ήρθε η ώρα, μετά τη Σύνοδο, κάποιος να σφυρίξει το τέλος του διαλείμματος ή ότι ήρθε η ώρα να θέσουμε τέλος στα πειράματα, που κάποτε ήταν κατάλληλα. Και αυτό έγινε σε βάθος. Δεν θέλω, αντίθετα, να κηρύξω την αταξία, αλλά πιστεύω ότι στις αρχές του 21ου αιώνα και της ταχείας παγκοσμιοποίησης, είναι απαραίτητο να μας πουν ότι χρειάζονται νέες πρωτοβουλίες ευαγγελισμού – στη σκέψη πριν από την τελετουργία – αν θέλουμε να προχωρήσουμε πέρα από έναν ευρωπαϊκό «καντονικό» Χριστιανισμό, όπως μας καλεί ο Ζαν Μπουασονά. Σημειώστε ότι ο συγγραφέας είναι οικονομολόγος, εμβριθής γνώστης της παγκοσμιοποίησης.
*Ο Ζαν-Υβ Καλβέ (1927-2010) υπήρξε Γάλλος ιησουίτης, φιλόσοφος, καθηγητής κοινωνικής φιλοσοφίας, οικονομολόγος και ειδικός στο μαρξισμό. Το βιβλίο του Η σκέψη του Μαρξ (1956) γνώρισε πολλές επανεκδόσεις και εκτιμήθηκε από τους κοινωνιολόγους.
**O Ζαν Μπουασονά (1929-2016) υπήρξε οικονομολόγος, δημοσιογράφος, δοκιμιογράφος και εκδότης. Διετέλεσε επικεφαλής των οικονομικών σελίδων τηςLa Croix (1954-1967) και το 1967, εξέδωσε με τον Jean-Louis Servan-Schreiber την L’Expansion και μετά την L’Entreprise.
Μετάφραση: Ευάγγελος Δ. Νιάνιος
https://www.revue-projet.com/comptes-rendus/2005-06-calvez-dieu-et-l-europe/9136
