Η Τουρκία είναι ο πονοκέφαλος που το ΝΑΤΟ χρειάζεται.

Παρά τις διαφωνίες, η Άγκυρα και η Δύση είναι δεσμευμένες σε έναν γάμο αμοιβαίου συμφέροντος.

Ο ηγέτης της Τουρκίας, Ρετζεπ Ταγιπ Ερντογαν, ακόμη συνομιλεί τακτικά με τον Βλαντίμιρ Πούτιν | Adem Altan/AFP via Getty Images

Της Lili Bayer στο POLITICO

3 Απριλίου, 2023 5:01 π.μ.

Η Τουρκία μπορεί να επέτρεψε τελικά στη Φινλανδία να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, αλλά παραμένει αμετακίνητη – ακόμη – για τη Σουηδία. Και το ΝΑΤΟ πρέπει απλά να το ανεχτεί.

Το ανυποχώρητο μπλοκάρισμα είναι η τελευταία από μια σειρά τουρκικές ενέργειες που έχουν προκαλέσει δυσφορία και εκνευρισμό στη στρατιωτική συμμαχία. Το 2017, η Τουρκία κατά τρόπο αμφιλεγόμενο αποφάσισε να αγοράσει ένα ρωσικό πυραυλικό σύστημα. Έχει επανειλημμένα επιτεθεί εναντίον των κουρδικών πολιτοφυλακών στη Συρία, ακριβώς αυτών που υποστηρίζουν οι ΗΠΑ. Έως και σήμερα, ο Τούρκος ηγέτης, Ρετζεπ Ταγιπ Ερντογαν, συνομιλεί τακτικά με τον Βλαντίμιρ Πούτιν. Και, ως αργά την περασμένη Πέμπτη, η Τουρκία επίσης μπλοκάριζε την ένταξη της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ επί μήνες, και ενώ πόλεμος μαινόταν παραδίπλα.

Ιδιωτικώς, ορισμένοι αξιωματούχοι θυμώνουν με την παρελκυστική προσέγγιση της Τουρκίας, με τις διεθνείς πολιτικές της που εμπλέκουν τη Ρωσία και με τη δημοκρατική της διολίσθηση. Σε μια συμβολική κίνηση, ο Λευκός Οίκος δεν προσκάλεσε Τούρκους επίσημους στη Διάσκεψη για τη Δημοκρατία (Summit for Democracy) που διοργάνωσε. Και μερικοί παρατηρητές ανοιχτά αναρωτιούνται πώς μπορεί η Τουρκία, μέλος του ΝΑΤΟ από το 1952, ακόμη να χωρά στο δυτικό αμυντικό κλαμπ.

Ωστόσο, οι αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ και οι σύμμαχοι δεν έχουν φανερώσει την παραμικρή διάθεση να εμπλακούν στο θέμα. Επιμένουν ότι το ΝΑΤΟ και η Τουρκία δεσμεύονται σε μια σχέση που εξυπηρετεί και τους δυο – και οι σύμμαχοι, όπως έχουν κάνει επί πολλά έτη, απλά πρέπει να βρουν έναν τρόπο να την κάνουν να λειτουργεί. Η Τουρκία, σημειώνουν, φέρνει στο τραπέζι τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό του ΝΑΤΟ. Συνεισφέρει ενεργά σε αποστολές και επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ – κάτι όχι δεδομένο για όλα τα μέλη. Και κυρίως, κάθεται σε ένα εξαίρετο γεωπολιτικό οικόπεδο ανάμεσα στον Εύξεινο Πόντο και τη Μεσόγειο, ελέγχοντας το πέρασμα ανάμεσά τους. Οι διασυνδέσεις της Τουρκίας με τη Ρωσία θα μπορούσαν ακόμα και να την κάνουν έναν χρήσιμο συνομιλητή σε πιθανές ειρηνευτικές συνομιλίες με την Ουκρανία.

«Η Τουρκία είναι ένας σημαντικός σύμμαχος στο ΝΑΤΟ – και για πολλούς λόγους» δήλωσε ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Γενς Στόλτενμπεργκ σε μια συνέντευξη στο POLITICO, τσεκάροντας τους λόγους στη λίστα του: γεωγραφική θέση, καταπολέμηση του Ισλαμικού Κράτους, υποστήριξη της Ουκρανίας, ροή σιτηρών στον κόσμο. «Έκλεισαν τα στενά του Βοσπόρου στα πολεμικά πλοία», προσέθεσε, «κάτι που περιόρισε τις δυνατότητες της Ρωσίας να ενισχύσει την παρουσία της στον Εύξεινο Πόντο και γύρω από την Κριμαία».

Το ΝΑΤΟ, με άλλα λόγια, χρειάζεται την Τουρκία, ακόμη και αν είναι ένας πονοκέφαλος ή οτιδήποτε άλλο. Και είναι πρόθυμο να κάνει συμβιβασμούς και να υποβαθμίσει διαφωνίες για να την κρατήσει εντός, κάτι που αποτυπώνει την αξία που προσδίδει η συμμαχία στην αρμονία εν μέσω αποσταθεροποίησης του πλανήτη. Και η Τουρκία, από το μέρος της, επίσης επιθυμεί να παραμείνει εντός, ακόμη και αν τακτικά συμπεριφέρεται ασυνεπώς ή αλλοπρόσαλλα. Χρειάζεται τις διαβεβαιώσεις ασφαλείας του ΝΑΤΟ, καθώς διαβλέπει απειλές από χώρες όπως το Ιράν, ακόμη και η Ρωσία.

¨Η Τουρκία παρέχει ένα μαξιλάρι ασφαλείας στο ΝΑΤΟ», λέει ο Σιναν Ουλγκεν, σημαντικός συνεργάτης του Carnegie Europe. «Και σίγουρα, το ΝΑΤΟ παρέχει μια ομπρέλα ασφαλείας στην Τουρκία». Ένας ευρωπαίος διπλωμάτης ήταν ακόμη πιο ευθύς: «Φυσικά η Τουρκία χρειάζεται το ΝΑΤΟ», είπε. Αλλά πρόσθεσε ότι επίσης είναι «ο ελέφαντας στο δωμάτιο».

Οι ασκήσεις ισορροπίας της Άγκυρας

Η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας τη διαχωρίζει από τους περισσότερους συμμάχους του ΝΑΤΟ. Η χώρα έχει καταδικάσει τη ρωσική εισβολή και παρείχε βοήθεια στην Ουκρανία, αλλά επίσης αρνείται τις κυρώσεις στις επιχειρήσεις που κάνουν εφικτό τον πόλεμο της Μόσχας. Και από την έναρξη του πολέμου, ο Ερντογαν έχει συναντηθεί με τον Πούτιν πολλές φορές – επιπλέον των τακτικών τηλεφωνικών επικοινωνιών τους. Ακόμη και κατηγόρησε τη Δύση ότι προκαλεί τη Ρωσία.

Οι διασυνδέσεις της Τουρκίας με τη Ρωσία θα μπορούσαν ακόμη και να την κάνουν έναν χρήσιμο συνομιλητή σε πιθανές ειρηνευτικές συνομιλίες με την Ουκρανία | Anastasia Vlasova/Getty Images

Η χώρα «έχει υιοθετήσει μια προσέγγιση που εξισορροπεί τα πάντα με τόσο πραγματισμό, για να μεγιστοποιήσει τα δικά της συμφέροντα», λέει ένας άλλος υψηλόβαθμος ευρωπαίος διπλωμάτης, ο οποίος, όπως και άλλοι διπλωμάτες, μίλησε υπό τον όρο την ανωνυμίας, συζητώντας την εσωτερική δυναμική της συμμαχίας.

Οι Τούρκοι επίσημοι, όμως βλέπουν τη χώρα τους ως παράγοντα διευκόλυνσης. Στα μάτια τους, η Τουρκία είναι ένας σύμμαχος στο ΝΑΤΟ που μπορεί να αναλάβει γεφυροποιητικούς ρόλους που οι δυτικές πρωτεύουσες δυσκολεύονται να παίξουν. «Παρά τις ισχυρές διαφωνίες μας σε συγκεκριμένα θέματα, όντως έχουμε ένα λειτουργικό κανάλι επικοινωνίας με τη Ρωσία» είπε ένας Τούρκος επίσημος, υπό τον όρο ανωνυμίας, καθώς δεν ήταν εξουσιοδοτημένος να μιλήσει δημοσίως. Η Τουρκία, σημείωσε ο επίσημος, βοήθησε να υπογραφεί η εύθραυστη συμφωνία μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, που επιτρέπει στους αποκλεισμένους σωρούς αγροτικών προϊόντων να βρουν διέξοδο μέσω του Ευξείνου Πόντου. Η συμφωνία «απέτρεψε μια νέα επισιτιστική κρίση» τόνισε ο επίσημος, προσθέτοντας ότι η Τουρκία επίσης παίζει ενεργό ρόλο στις ανταλλαγές αιχμαλώτων μεταξύ των εμπόλεμων χωρών.

Ένας δεύτερος Τούρκος αξιωματούχος επέμεινε ότι «κανείς δεν μπορεί λογικά να ισχυριστεί ότι είμαστε ξεκομμένοι από τη συμμαχία, με οποιονδήποτε τρόπο» αλλά είπε ότι «υπάρχουν ορισμένοι σύμμαχοι που δεν αναγνωρίζουν  τις ευαισθησίες μας για ζωτικές και υπαρξιακές ανησυχίες ασφαλείας». Είτε κάποιος τη βλέπει ως παράγοντα παρεμπόδισης είτε ως παράγοντα διευκόλυνσης, η Τουρκία έχει καταφέρει να πετύχει στον ρόλο του ταραξία εντός του ΝΑΤΟ, έναν οργανισμό βασισμένο στην ομοφωνία, ακόμη και να κερδίσει παραχωρήσεις και επιρροή.

Το 2010, η συμμαχία ανέδειξε έναν Τούρκο κρατικό λειτουργό ως βοηθό του Γενικού Γραμματέα για θέματα αμυντικής πολιτικής και σχεδιασμού. Τα έγγραφα του ΝΑΤΟ επανειλημμένα υπογραμμίζουν την τρομοκρατική απειλή για τη συμμαχία – ένα νεύμα στις ανησυχίες της Άγκυρας. Οι περισσότεροι άλλοι σύμμαχοι «δεν θα ήθελαν να είναι απομονωμένοι, δεν θα ήθελαν να είναι τα κακά παιδιά», λέει ο Τζαίημι Ση, έναν πρώην υψηλόβαθμος αξιωματούχος του ΝΑΤΟ. Την Τουρκία όμως «δεν τη νοιάζει», πρόσθεσε – «δίνει στην Τουρκία τεράστιο πλεονέκτημα και τεράστια δύναμη».

Ο ελιγμός με τη Σουηδία

Η διάθεση της Άγκυρας να βαδίσει μόνη της είναι τώρα πλήρως ορατή καθώς κατακρατεί το αίτημα της Σουηδίας. Η οποία μαζί με τη Φινλανδία υπέβαλλαν αίτημα ένταξης στο ΝΑΤΟ τον Μάιο του 2022. Αλλά η Άγκυρα προβάλλει ανησυχίες για την υποστήριξη που οι δυο χώρες παρέχουν σε κουρδικές ομάδες και ζητά να αρθούν οι περιορισμοί εξαγωγής όπλων που της έχουν επιβάλλει.

Η Σουηδία και η Φινλανδία υπέβαλλαν αίτημα ένταξης στο ΝΑΤΟ τον Μάιο του 2022 | Johanna Geron/AFP via Getty Images

Τον Ιούνιο, οι τρεις χώρες υπέγραψαν μια συμφωνία που δέσμευε τη Φινλανδία και τη Σουηδία να αυστηροποιήσουν τους αντιτρομοκρατικούς τους νόμους, να διευθετήσουν τα τουρκικά αιτήματα έκδοσης κατηγορούμενων για τρομοκρατία και να λάβουν μέτρα εναντίον του Κουρδικού Εργατικού Κόμματος (ΡΚΚ), που πολεμά τις τουρκικές αρχές. Αλλά καθώς οι μήνες περνούσαν και οι επίσημοι του ΝΑΤΟ άρχισαν να επιμένουν ότι οι δυο χώρες υλοποίησαν το κομμάτι της συμφωνίας που τις αφορά, η Τουρκία δεν ενέδωσε, επιμένοντας ότι η πρόοδος ήταν ανεπαρκής.

Ειδικοί λένε ότι η καθυστέρηση συνδέεται εν μέρει με την εσωτερική πολιτική – η Τουρκία διεξάγει εκλογές τον Μάιο και οι εντάσεις με τη Στοκχόλμη κλιμακώθηκαν μετά το κάψιμο του Κορανίου σε μια διαδήλωση το περασμένο έτος. Η Τουρκία, προσέθεσαν, επίσης πιθανότατα προσπαθεί να πιέσει τις ΗΠΑ σε θέματα όπως το μπλοκάρισμα της αγοράς μαχητικών αεροπλάνων F-16. Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, ο Ερντογαν επιτέλους είπε ότι η χώρα του θα προχωρούσε στην επικύρωση του αιτήματος της Φινλανδίας – αφήνοντας πίσω τη Σουηδία, τουλάχιστον προς το παρόν.

«Η τουρκική ιδέα διαχωρισμού των υποψηφιοτήτων και έγκρισης της φινλανδικής ήταν πολύ ευφυής» λέει η Ασλι Αϊντιντασμπας, επισκέπτρια στο Ινστιτούτο Μπρούκινγκς, που εξειδικεύεται στην τουρκική εσωτερική και εξωτερική πολιτική. «Θεωρώ ότι βοήθησε τρομερά την Τουρκία να πείσει ότι η αντίθεσή της στη Σουηδία δεν οφείλεται σε επιθυμία της Ρωσίας, αλλά έχει να κάνει με τα δικά της, τουρκικά συμφέροντα και επιδιώξεις.» Είναι διάχυτη η αντίληψη εντός του ΝΑΤΟ ότι το τουρκικό κοινοβούλιο θα μπορούσε να επικυρώσει την ένταξη της Σουηδίας μετά τις τουρκικές εκλογές. Η Άγκυρα, λένε δυτικοί αξιωματούχοι και ειδικοί, δεν έχει συμφέρον να σέρνει τα πόδια της για πάντα. Και η Ουγγαρία – που επίσης ακόμη δεν την έχει επικυρώσει– δεν μοιάζει πιθανό να τη μπλοκάρει μόνη της.

Δημοσίως, αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ επέμειναν επί μήνες ότι η Τουρκία έχει νόμιμες ανησυχίες αλλά ότι η Σουηδία και η Φινλανδία έχουν ολοκληρώσει όσα τους αναλογούσαν και δικαιούνται αποδοχή. Ιδιωτικώς, όμως, ορισμένοι έχουν εκφράσει δυσφορία – και όχι μόνο εναντίον της τουρκικής ηγεσίας. «Η πολιτική κατευνασμού (του Στόλτενμπεργκ) έχει αποτύχει», λέει ένας ευρωπαίος διπλωμάτης. Αλλά ο ηγέτης του ΝΑΤΟ επιμένει ότι η συμμαχία πρέπει να λάβει τις τουρκικές ανησυχίες σοβαρά και ακόμη ελπίζει ότι η Σουηδία θα μπορούσε να γίνει μέλος μετά τις προγραμματισμένες τουρκικές εκλογές του Μαΐου και πριν την ετήσια σύνοδο της συμμαχίας την 11^η Ιουλίου.

Οι Τούρκοι αξιωματούχοι, στο μεταξύ, λένε ότι η ιστορία δείχνει πως πάντα υποστήριζαν τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ. «Τη στιγμή που θα δούμε ότι η Σουηδία έχει εκπληρώσει τις δεσμεύσεις της» είπε ένας εξ αυτών, «θα ξεκινήσουμε τη διαδικασία επικύρωσης όπως κάναμε με τη Φινλανδία». Και υπάρχει η αίσθηση ότι παρά τις τύψεις για τη συμπεριφορά της Άγκυρας, η αντικομφορμιστική εξωτερική της πολιτική μπορεί να φανεί χρήσιμη στην πορεία. Ειρηνευτικές συνομιλίες στην Ουκρανία «δεν είναι στο τραπέζι αυτή τη στιγμή», λέει ο Ση, ο πρώην νατοϊκός αξιωματούχος. «Αλλά ξέρετε, όταν έρθουν, ποιος θα παίξει τον μεσολαβητή; Θα είναι η Κίνα ή η Τουρκία; Στοιχηματίζω στην Τουρκία».

Πηγή: https://www.politico.eu/article/turkey-nato-sweden-finland-is-the-headache-nato-needs/

Επιμέλεια: Παναγιώτης Τσαλουχίδης