του Δημήτρη Κόντη*
Φωτογραφία:
Στις 14 Νοεμβρίου του 1913 υπεγράφη η Συνθήκη Ειρήνης των Αθηνών μεταξύ Ελλάδας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η συνθήκη αυτή αποκατέστησε τις διπλωματικές σχέσεις και τερμάτισε την εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ των δύο χωρών. Δεν έδωσε όμως οριστική λύση στο θέμα των νησιών του Αιγαίου. Σύμφωνα με το άρθρο 15 οι δύο χώρες ήταν υποχρεωμένες να σεβαστούν την απόφαση των Έξι Δυνάμεων αναφορικά με τα νησιά του Αιγαίου. [1]
Τον Δεκέμβριο του 1913 ο Βενιζέλος βρισκόταν κάτω από μεγάλη πίεση. Στο μέτωπο της Β. Ηπείρου είχε δεχτεί τελεσίγραφο από την Ιταλία και την Αυστρία, ώστε να αποχωρούσε ο Ελληνικός Στρατός μέχρι τα τέλη του έτους. Οι δύο αυτές Δυνάμεις είχαν ενεργήσει ανεξάρτητα από την Ευρωπαϊκή Συμφωνία και χωρίς να περιμένουν να ολοκληρωθεί η διαδικασία καθορισμού των ελληνοαλβανικών συνόρων που ήταν σε εξέλιξη.[2] Ως προς το νησιωτικό μέτωπο, οι Τούρκοι δεν είχαν εγκαταλείψει τις αναθεωρητικές βλέψεις τους και ο Γκρέι είχε πληροφόρηση πως ορισμένες Δυνάμεις ενθάρρυναν την Τουρκία να προσπαθήσει μια ανακατάληψη της Μυτιλήνης και της Χίου.[3]
Έτσι στις 10 Δεκεμβρίου του 1913, Ο Βενιζέλος συναντήθηκε με τον Βρετανό Πρέσβη στην Αθήνα Έλιοτ[4] και ζήτησε την βοήθεια των Βρετανών και του Γκρέι προσωπικά, ώστε να συνδεθεί η αποχώρηση του Ελληνικού Στρατού από την Β. Ήπειρο με την αναγνώριση των νησιών του ΒΑ Αιγαίου από τις Έξι Δυνάμεις και την Τουρκία.[5]
He {Venizelos} has not yet decided whether when the time comes, and he is called upon by the Powers to withdraw the Greek troops, he will do so or resign his office. He is surrounded by difficulties from above and from below, internal as well as external.” “He therefore earnestly begs that you, Sir, will see to it that the question of the islands, both those in Greek and those in Italian occupation is settled at the same time as that of the Albanian frontier. If he could come to the people and show that the islands occupied by Greece had been left to her, with the exception of Imbros and Tenedos, and that the islands occupied by Italy had been given a large autonomy, although remaining under the Turkish flag, he might be able to reconcile the nation to the abandonment of the Epirotes, although nothing could prevent local resistance.”
Sir Francis Edmund Hugh Elliot GCMG GCVO. Βρετανός πρέσβης στην Αθήνα από το 1903 μέχρι το 1917.
Ο Γκρέι δεν έχασε καιρό και στις 12 Δεκεμβρίου 1913 συνέταξε με τους συνεργάτες του στο Φόρεϊν Όφις την αποκαλούμενη «Βρετανική Πρόταση» προς υλοποίηση του αιτήματος του Βενιζέλου.[6]
Αριστερά ο επικεφαλής του Φόρεϊν Όφις το 1913, Σερ Έντουαρντ Γκρέι. Στην μέση ο μόνιμος υφυπουργός των εξωτερικών Σερ Άρθουρ Νίκολσον και δεξιά ο αναπληρωτής υφυπουργός των εξωτερικών Σερ Ερ Κρόο.
Ο Γκρέι δεν επιθυμούσε η Βρετανία να έπαιρνε την πρωτοβουλία τον κινήσεων, αλλά πίστευε πως αυτός ήταν ο μόνος τρόπος ώστε να αποφευχθεί μια καταστροφή στο Αλβανικό Ζήτημα. Ο Γκρέι γνώριζε πως από το καλοκαίρι του 1913, ο Βενιζέλος είχε δεχτεί να αποστερηθεί την Κορυτσά και τις ελληνικές περιοχές της Β. Ηπείρου βορειότερα από το ακρωτήριο του Στύλου, ώστε η Ελλάδα να έπαιρνε τα νησιά, εκτός από την Ίμβρο και την Τένεδο.[7] Είναι φανερό πως το ζήτημα της κατανομής των νησιών του Αιγαίου δεν ήταν ένα θέμα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας αλλά ένα Ευρωπαϊκό ζήτημα που απαιτούσε να βρεθεί μια συναινετική λύση μεταξύ των Δυνάμεων. Επίσης είναι δεδομένο πως ο Βενιζέλος δεν είχε την δυνατότητα επιλογής, καθώς οι φιλικά διακείμενες προς την Ελλάδα Μ. Βρετανία και Γαλλία δεν ήταν διατεθειμένες να έρθουν σε ρήξη με τις Κεντρικές Δυνάμεις για το ζήτημα της Κορυτσάς.[8]
Η Βρετανική Πρόταση ήταν και η απέλπιδα προσπάθεια του Γκρέι να διώξει τους Ιταλούς από τα Δωδεκάνησα. Ένα από τα σημεία της πρότασης ήταν και η επιστροφή των Δωδεκανήσων στην Τουρκία υπό καθεστώς αυτονομίας και ουδετεροποίησης. Η Τουρκική δυσαρέσκεια ήταν έκδηλη, και για την σύνδεση δύο ασυσχέτιστων ζητημάτων, όπως τα αποκαλούσαν[9], και γιατί η Βρετανική πρόταση θα απαγόρευε στους Τούρκους να έχουν στρατό στα Δωδεκάνησα, διευκολύνοντας έτσι την ένωσή τους με την Ελλάδα σε μελλοντικό χρόνο.[10]
Μετά από περίπου ένα μήνα διαπραγματεύσεων, στις 14 Ιανουαρίου 1914, οι Γερμανοί και η Τριπλή Συμμαχία αποδέχτηκαν κατ’ αρχάς την Βρετανική Πρόταση, όχι όμως το σκέλος που αφορούσε στα Δωδεκάνησα.[11] Η απάντηση των Γερμανών στον Γκρέι ήταν πως τα Δωδεκάνησα παρέμεναν ένα ζήτημα που έπρεπε να διευθετηθεί μεταξύ της Τουρκίας και της Ιταλίας σύμφωνα με την Συνθήκη του Ουσύ. Το συγκεκριμένο κομμάτι της απάντησης της Τριπλής Συμμαχίας δεν ενθουσίασε τον Γκρέι που δήλωσε πως όσο οι Ιταλοί παραμένουν στο Αιγαίο, η κατάσταση θα παραμένει ανώμαλη. Παρόλα αυτά, το γεγονός πως η Τριπλή Συμμαχία αποδέχτηκε την βάση της Βρετανικής Πρότασης, να συνδεθούν δηλαδή και πάλι το νησιωτικό με το βορειοηπειρωτικό ζήτημα, χαροποίησε τον Γκρέι που ήταν πλέον έτοιμος να προχωρήσει στην σύνταξη της απόφασης των Έξι Δυνάμεων.[12]
Οι Γερμανοί και οι Ιταλοί αγανάκτησαν με τον Γκρέι και την Βρετανική Πρόταση. Ωστόσο ήταν υποχρεωμένοι να την δεχτούν, καθώς σε διαφορετική περίπτωση η συμφωνία για τα ελληνοαλβανικά σύνορα και το πρωτόκολλο της Φλωρεντίας θα καθίσταντο άκυρα.[13]
Τελικά η κοινοποίηση της απόφασης των Έξι Δυνάμεων έγινε στην Αθήνα στις 13 Φεβρουαρίου του 1914[14] και στην Κωνσταντινούπολη την επόμενη μέρα.[15] Η απόφαση όριζε πως τα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου, εκτός από την Ίμβρο, την Τένεδο και το Καστελόριζο, εκχωρούνταν στην Ελλάδα υπό τον όρο ότι θα παραμείνουν ανοχύρωτα, δεν θα χρησιμοποιηθούν για ναυτικό ή στρατιωτικό σκοπό, θα καταπολεμηθεί το λαθρεμπόριο μεταξύ των νησιών και της Μικράς Ασίας και θα δοθούν εγγυήσεις προστασίας των μουσουλμανικών μειοψηφικών πληθυσμών. Τα νησιά θα εντάσσονταν οριστικά στην Ελλάδα όταν ο ελληνικός στρατός εκκένωνε τη Βόρειο Ήπειρο και το νησί Σάσων και εφόσον η ελληνική κυβέρνηση θα έδινε την ρητή υπόσχεση ότι δεν θα αντιτάξει ούτε θα ενθαρρύνει κανενός είδους αντίσταση.
Στην απόφαση των Δυνάμεων, ύστερα από προτροπή της Γερμανίας, είχε επισυναφθεί το κείμενο του πρωτοκόλλου της Φλωρεντίας της 17ης Δεκεμβρίου του 1913 σύμφωνα με το οποίο οι πόλεις της Κορυτσάς, του Αργυροκάστρου, του Δελβίνου, του Λεσκοβικίου, των Αγίων Σαράντα, της Χιμάρας και του Πωγωνίου αποτελούσαν πλέον μέρος της Αλβανικής επικράτειας. Ο Ελληνικός Στρατός σύμφωνα με την απόφαση των Δυνάμεων βρισκόταν σε ξένο έδαφος και έπρεπε να αποχωρήσει άμεσα.
*Ο Δημήτριος-Μερκούριος Κόντης είναι συγγραφέας του βιβλίου προς δημοσίευση. «Τα Νησια του ΒΑ Αιγαιου: Επτα Απαντησεις στον Τουρκικο Αναθεωρητισμο.»
[1] Antonopoulos, S. 1917. Ai Synthikae Londinou, Voukourestiou kai Athenon (The treaties of London, Bucharest and Athens). Athens.
Το επίμαχο άρθρο, 15, ανέφερε κατά λέξη τα ακόλουθα «Τα δύο Υψηλά συμβαλλόμενα Μέρη υποχρεούνται να τηρήσωσι τας αφορώσας εις Αυτά διατάξεις της εν Λονδίνω Συνθήκης της 30ής Μαΐου 1913, συμπεριλαμβανομένων των διατάξεων του άρθρου 5 της ρηθείσης Συνθήκης».
[2] (Crampton 1974) σελ. 402.
[3] Temperley H., Gooch G. P., ed. 1926-1930. British Documents on the Origins of the War, 1898-1914. 12 vols. Lon-don., (μετέπειτα για συντομογραφία BD) X Part 1. No. 169. Sir Edward Grey to Sir E. Goschen. Foreign Office, December 12, 1913.
[4] Sir Francis Edmund Hugh Elliot GCMG GCVO. Βρετανός πρέσβης στην Αθήνα από το 1903 μέχρι το 1917.
[5] Ibid. No. 90. Sir F. Elliot to Sir Edward Grey. Athens, D. December 10, 1913. R. December 16, 1913.
[6] Ibid. No. 91. Sir Edward Grey to Sir F. Bertie. Foreign Office, December 12, 1913.
[7] BD X Part 1. No 180. Sir Edward Grey to Sir L. Mallet. Fallodon, December 23, 1913.
“As all through the Summer it was only on the understanding that Greece was to have the Islands (except Tenedos and Imbros) that we and others agreed to deprive Greece of Korytza and Stylos, there was no help for it, except to make the proposal that I did.”
[8] Kondis, Basil 2023. «Βασίλειος Κόντης: Υπήρχε η Επιλογή Β. Ήπειρος ή Νησιά του Αιγαίου για τον Βενιζέλο το 1914;» 20 Ιανουαρίου 2023. www.anixneuseis.gr
[9] Kuneralp, Sinan, ed. 2011. Ottoman Diplomatic Documents on the Origins of World War One. Vol VI The Aegean Islands Issue 1912-1914. Instanbul: The Isis Press. (μετέπειτα για συντομογραφία ODD VI) Vol VI nr. 237. Saïd Halim Pacha à Naby Bey. Constantinople, le 20 décembre 1913.
[10] ODD Vol VI nr. 247. Saïd Halim Pacha aux Anbassadeurs Ottomans en Europe. Constantinople, le 28 décembre 1913.
[11] BD X Part 1. No. 203. Memorandum communicated by Herr von Schubert. German Embassy, London, January 14, 1914.
[12] BD X Part 1 No. 102. Sir Edward Grey to Sir M. de Bunsen. Foreign Office, December 27, 1913.
“Our proposal was intended to settle two difficult questions together which it was understood during the ambassadors’ conference were interdependent, and that agreement on one point will not be effective by itself. If therefore the question of the islands is to be shelved, for some time, the settlement of the South Albanian frontier will be imperiled.”
[13] ODD Vol VI nr. 240. Edhem Bey à Saïd Halim Pacha. Berlin, le 22 decémbre 22 1913.
[14] Ibid No. 252. Sir F. Elliot to Sir Edward Grey. Athens, D. February 13, 1914.
[15] Ibid No. 273. Sir L. Mallet to Sir Edward Grey. Constantinople, D. February 16, 1914. R. February 23, 1914.
