Φώτης Καγγελάρης
Μια όχι και τόσο τυχαία συνάφεια
Η εποχή της απαγόρευσης των αμβλώσεων στην Αμερική συμπίπτει στην Ελλάδα με την αύξηση των αιφνίδιων θανάτων των βρεφών, φαινόμενο στο οποίο ελάχιστη προσοχή δόθηκε από τους ειδικούς επιστήμονες, παρότι επισημάνθηκε στον τύπο.
Υπάρχει κάποια σχέση μεταξύ των δύο αυτών φαινομένων, ανεξάρτητη του τόπου εμφάνισής τους;
Η έλευση ενός παιδιού στον κόσμο δεν είναι παρά η ένσαρκη διάσταση των φαντασιώσεων των γονιών η οποία προηγείται. Το παιδί έχει ήδη γεννηθεί φαντασιωτικά από τους γονείς πολύ πριν την έλευσή του στον κόσμο ως ένας συγκερασμός επιθυμίας ενίοτε και φόβου. Η φαντασίωση αυτή δεν προκύπτει μόνο από τη σχέση των γονιών μεταξύ τους αλλά και από τη σχέση των γονιών με τους δικούς τους γονείς όπως επίσης από το τι υπαγορεύουν τα κυρίαρχα σημαίνοντα ως προς την έμφυλη ταυτότητα, τον γονικό ρόλο, την κοινωνική καταξίωση και την ένταξη στον κοινωνικό ιστό, όπως και την αντίσταση ως προς αυτά.
Η γέννηση, λοιπόν, ενός παιδιού είναι η ένσαρκη παρουσία της φαντασίωσης που υπαγορεύτηκε από την επιθυμία των γονιών, από τον λόγο των γονιών, αλλά και στην ένταξη της ένσαρκης πια επιθυμίας, το παιδί εν σώματι, στον κοινωνικό ιστό. Ο ενσαρκωμένος λόγος δεν είναι δυνατότητα μόνο των θείων βρεφών αλλά του κάθε βρέφους.
Κάθε παιδί είναι παιδί συγκεκριμένων γονιών και συγκεκριμένης κοινωνίας. Κάθε παιδί είναι και μια εγγραφή στην ψυχική και κοινωνική δέλτο γονιών και κοινωνίας.
Στην περίπτωση του αιφνίδιου θανάτου βρέφους μπορούμε να αναρωτηθούμε αν το παιδί αυτό είχε ποτέ εγγραφεί στον ψυχισμό των γονιών, αν ο θάνατός του δεν είναι παρά η υλοποίηση της άδειας θέσης που κατείχε στον ψυχισμό των γονιών, ιδιαίτερα της μητέρας. Θα λέγαμε ότι αποσύρεται τυπικά από το μητρώο εγγραφής επειδή ακριβώς ουδέποτε είχε εγγραφεί. Αποκολλάται από το ασυνείδητο της μητέρας ως προσωρινή ετικέτα σε αντίθεση με τα άλλα παιδιά.
Με τον ίδιο τρόπο που η εμφάνιση του παιδιού στον κόσμο συμβαίνει μέσω της ένσαρκης παρουσίας του και της φαντασίωσης που έχει προηγηθεί, με τον ίδιο τρόπο ο αιφνίδιος θάνατος του βρέφους δεν είναι παρά η ένσαρκη απουσία της φαντασίωσης που έχει προηγηθεί ως προς την μη-αποδοχή αυτού του παιδιού το οποίο, παρότι βρήκε έναν κάποιο τρόπο να εμφανιστεί στον κόσμο, ουδέποτε έγινε αποδεκτό. Όπως τονίζει η P. Aulagnier «Εκείνου του οποίου η γέννηση θα έπρεπε να μαρτυρά την πραγματοποίηση μιας ευχής δεν συναντά καμιά ευχή που να το αφορά ως μοναδικό ον».
Το παιδί αυτό ουδέποτε εγγράφηκε στη ζωή, στην ψυχική πραγματικότητα των γονιών. Ο θάνατός του αφήνει να διαφανεί η κενή θέση που ήδη προϋπήρχε.
Ουσιαστικά το παιδί αυτό δεν γεννήθηκε ποτέ. Υπήρξε ως σώμα άνευ γονικής ταυτότητας. Δεν διανοίχθηκε μπροστά του ο δρόμος της επιθυμίας από την επιθυμία των γονιών του να υπάρξει. Το παιδί αυτό αναχωρεί σιωπηλά από έναν τόπο που ουδέποτε αφίχθηκε.
Ο αιφνίδιος θάνατος βρέφους δεν είναι, λοιπόν, παρά η αναχώρηση από τον κόσμο των σημαινόντων ενός σώματος το οποίο ουδέποτε κατέστη σημαίνον.
Την άρνηση της επιθυμίας των γονιών ως προς την έλευση ενός παιδιού την βλέπουμε ενίοτε ως αμφιθυμία που μπορεί να διέπει τον ψυχισμό των γονιών –«το θέλω και δεν το θέλω», «σε θέλω και δεν σε θέλω», «με κουράζεις/έλα κοντά μου». Βρισκόμαστε μπροστά στο φαινόμενο του double bind, έτσι όπως μελετήθηκε από τη Σχολή του Palo Alto (G. Bateson, P. Watzlawick) και τη Σχολή του Μιλάνου (M. Selvini Palazzoli), με συνέπεια την απόσυρση του παιδιού από τον κόσμο. Αφού δεν έχει θέση στην επιθυμία των γονιών, αφού η επιθυμία των γονιών αυτοαναιρείται από το αντίθετό της τότε δεν υπάρχει και θέση στον κόσμο. Η απόσυρση του παιδιού είναι ένας συμβολικός θάνατος, ένας αυτιστικός εγκλεισμός σε έναν κόσμο χωρίς επιθυμία, ένας mors praecox ισοδύναμος του dementia praecox.
Και, φυσικά, εάν είναι το βλέμμα της μητέρας εκείνο που συμβάλλει στην αποδοχή από το παιδί της εικόνας του στον καθρέφτη (στάδιο του καθρέφτη, J. Lacan) για τον σχηματισμό του εγώ, είναι προφανές ότι το μητρικό βλέμμα θα φέρει και τα αρνητικά ή τα θετικά στοιχεία της σχέσης με τον πατέρα.
Όπως επίσης είναι η μητέρα εκείνη που θα εισάγει το «όνομα του πατρός» για να επιτευχθεί η σημαίνουσα λειτουργία του ψυχισμού στο παιδί, η δυνατότητα του παιδιού να βρεθεί εντός της πραγματικότητας, στο σημαίνον, αποφεύγοντας τις ψυχικές διεργασίες της ψύχωσης που θα προέκυπταν από την παρατεταμένη απόλαυση του αδιαίρετου της σχέσης μητέρα-παιδί.
Μα, στην περίπτωση ενός βιασμού για ποιον πατέρα πρόκειται;
Οι περιπτώσεις θανάτου ενός παιδιού, πραγματικού ή συμβολικού, τονίζουν το πόσο καθοριστική είναι η επιθυμία των γονιών ως προς την έλευση και παραμονή του παιδιού στον κόσμο. Φυσικά, υπάρχουν κι άλλες περιπτώσεις αιφνίδιου ή όψιμου θανάτου, πραγματικού ή συμβολικού, με λίγα λόγια, παρουσία της απουσίας του σαν ο ψυχισμός των γονιών ή της μητέρας στην περίπτωση της μονογονικής οικογένειας, να επιζητεί να βρεθεί στην κατάσταση που βρισκόταν πριν την έλευση του παιδιού. Σαν, δηλαδή, ο ψυχισμός των γονιών να επιζητεί να βρεθεί σε μια κατάσταση όπου το παιδί ουδέποτε υπήρξε. Σαν να μην συνέβη. «Ναι μεν συνέβη, αλλά είναι σαν να μην συνέβη». Ο αιφνίδιος θάνατος προσφέρει την ανακούφιση ότι όλα είναι όπως πριν, τώρα οι γονείς μπορούν να επιθυμήσουν ένα παιδί.
Ο νόμος στην Αμερική περί άμβλωσης δεν είναι παρά η πραγματοποίηση με άλλο τρόπο αυτού που πάει να αποφύγει. Εάν ο νόμος αυτός επιδιώκει την ζωή, αυτό ακριβώς είναι που πρόκειται να χάσει στην συνέχεια είτε ως αιφνίδιο θάνατο του βρέφους είτε ως συμβολικό θάνατο του ψυχισμού του παιδιού. Και στην δεύτερη περίπτωση και τον συμβολικό θάνατο των γονιών ή της μητέρας στην περίπτωση που είναι χωρίς σύντροφο, η οποία θα «τρελάνει» το παιδί ως συνέπεια της δικής της «τρέλας» με αυτό που της συνέβη.
Πραγματικά, είναι αδιανόητο ένας νομοθέτης να ζητά από ένα παιδί 10 χρονών να κρατήσει το παιδί του, αποτέλεσμα βιασμού, στο όνομα της ζωής.
Ποιας ζωής; Όταν και η ζωή του παιδιού-μητέρα, του παιδιού που θα γεννηθεί, των κοντινών προσώπων, του κοινωνικού ιστού είναι σημαδεμένη από έλλειψη ζωής, από έλλειψη επιθυμίας.
Μπορεί να υπάρξει επιδίωξη για ζωή που να καταφέρεται εναντίον της ζωής;
Ή ο νομοθέτης αυτός υπήρξε ανεπιθύμητο παιδί με αποτέλεσμα να δημιουργεί ανεπιθύμητα παιδιά για να βρεθεί ο ίδιος στον κόσμο που του ταιριάζει;
Μήπως ο νομοθέτης αυτός σκοτώνει την ζωή στο όνομα της ζωής, μιας ζωής που δεν αφορά κανέναν με τον τρόπο που την προτείνει;
Μήπως ο τρόπος που προτείνει ο νομοθέτης είναι ένας τρόπος να σκοτωθεί η ζωή, να υπάρξει ως σκοτωμένη ζωή, ένα Viva la Muerte; Μια ζωή που στην καλύτερη των περιπτώσεων θα εγγραφεί ως αιφνίδιος θάνατος βρέφους.
Γιατί, η ζωή στον άνθρωπο δεν είναι ένα απλό βιολογικό γεγονός αλλά ένα γεγονός επιθυμίας.
