ΓΑΛΛΙΑ: Γιατί όλοι (σχεδόν)  οι κοινωνιολόγοι είναι αριστεροί…

Print Friendly, PDF & Email
- Advertisement -

της Eugénie Bastié*  Le Figaro

Η επίδραση του Πιέρ Μπουρντιέ (1930-2002) στη χώρα μας φαίνεται να είναι πολύ μεγάλη – όχι μόνο στους ακαδημαϊκούς κύκλους – αν κρίνουμε από τον αριθμό των δώδεκα τουλάχιστο βιβλίων του που κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα.

 Κυκλοφόρησαν δύο βιβλία σχετικά με τη σκέψη του Ραιημόν Αρόν και του Πιέρ Μπουρντιέ**, δύο κοινωνιολόγων που είναι εντελώς αντίθετοι. Ο ένας πρεσβεύει την ελευθερία, ο άλλος την ισότητα. Ήταν ο Μπουρντιέ που, δυστυχώς, θριάμβευσε στο γαλλικό πανεπιστήμιο.

«Είμαι εδώ για να εκφράσω την υποστήριξή μας σε όλους εκείνους που αγωνίζονται επί τρεις εβδομάδες ενάντια στην καταστροφή ενός πολιτισμού» : στις 12 Δεκεμβρίου 1995, ο Πιέρ Μπουρντιέ εκφώνησε μια επιθετική ομιλία στον Σταθμό της Λυών υπέρ των απεργών σιδηροδρομικών που ήταν αντίθετοι στο σχέδιο [πρωθυπουργού] Ζιπέ. Σχεδόν τριάντα χρόνια αργότερα, οι απεργοί είναι ακόμα εκεί, ο Μπουρντιέ έχει αποδημίσει, αλλά η προστατευτική σκιά του βασιλεύει στις κοινωνικές επιστήμες στη Γαλλία.

Κυρίαρχοι – κυριαρχούμενοι

Στρογγυλό πρόσωπο αρκούδας με ρυτίδες στο μέτωπο, σοβαρό σαν πάπας, δογματική εκφορά με ελαφριά επαρχιώτικη προφορά, αυτός ο γιος ενός ταχυδρόμου αγροτικής καταγωγής, είναι ο ίδιος παράδειγμα της αξιοκρατίας που κατηγορούσε ως μύθο σε όλη του τη ζωή.

Ανέβηκε σε όλα τα σκαλιά ακαδημαϊκής επιτυχίας: προπαρασκευαστική τάξη στο Λύκειο Louis-le-Grand, σπουδές στην École Normale Supérieure, καθηγητής ΜΕ μετά από διαγωνισμό φιλοσοφίας, έδρα κοινωνιολογίας στο College de France. Αυτός που αυτοπροσδιορίστηκε ως  «αποστάτης γιος αποστάτη»  θα είχε μια τοτεμική επιρροή. Για την Annie Ernaux, ήταν ο μάγος που της αποκάλυψε την ουσία της ταξικής περιφρόνησης. Είναι ο προφήτης της Αποδόμησης που ήξερε να επιβάλλει το κοινωνιολογικό του όραμα στο γαλλικό πανεπιστήμιο.

Στο  Με τον Μπουρντιέ. Ένα κοινωνιολογικό ταξείδι (PUF ), ο Gérard Mauger παρουσιάζει συνθετικά (χωρίς καμία κομψότητα ύφους, όπως ο δάσκαλός του, αλλά με την αρετή της εξαντλητικότητας) τις κύριες συνεισφορές του Μπουρντιέ στην κοινωνιολογία: τις έννοιες του habitus***, του πολιτιστικού κεφαλαίου και του πεδίου.

Το habitus προσδιορίζει αυτό που βιώνεται ως φυσικό, πάνω στο οποίο η συνειδητή δράση δεν έχει κανέναν έλεγχο.

Το πολιτιστικό κεφάλαιο,  «ο καλύτερα κρυφός και ο πιο κοινωνικά καθοριστικός παράγοντας για τις εκπαιδευτικές επενδύσεις»  είναι η γενική κουλτούρα που μεταδίδουν οι κληρονόμοι στα παιδιά τους.

Το πεδίο είναι ένας κοινωνικός τομέας που αυτονομείται μέχρι να γίνει πεδίο δράσης για τους παράγοντες που έχουν αφομοιώσει τους κανόνες του: λογοτεχνικό πεδίο, επιστημονικό πεδίο…

Η πνευματική καρποφορία αυτών των εννοιών είναι αναμφισβήτητη. Αλλά ο Μπουρντιέ έθεσε αυτά τα εννοιολογικά εργαλεία στην υπηρεσία ενός μαχητικού οράματος της κοινωνιολογίας. Για τον Μπουρντιέ, υπενθυμίζει ο Gérard Mauger, η κοινωνιολογία είναι  «μια πολιτική επιστήμη», μια  «επιστήμη που ενοχλεί». Δεν μπορεί να είναι ουδέτερη ή αντικειμενική, αφού το ίδιο το αντικείμενο είναι να αποκαλύψει τους κρυμμένους μηχανισμούς που βρήκαν την κοινωνική τάξη. Όπως ο Durkheim, ο πατέρας του κοινωνικού κονστρουκτιβισμού, ο Μπουρντιέ πιστεύει ότι  «η έρευνά του δεν αξίζει μια ώρα κόπο αν είχε μόνο θεωρητικό ενδιαφέρον».  Με άλλα λόγια, στόχος της κοινωνιολογίας είναι να αλλάξει τον κόσμο, να αποκαλύψει τις ανισότητες για να τις μειώσει καλύτερα, να περάσει από την αποκάλυψη της δομής στην επιταγή της αποδόμησης.

«Η κοινωνιολογία είναι εξαρχής (…) μια ασαφής, διφορούμενη, καλυμμένη επιστήμη. που έπρεπε να ξεχαστεί, να αρνηθεί, να απορριφθεί, ως πολιτική επιστήμη για να γίνει αποδεκτή ως πανεπιστημιακή επιστήμη»,  γράφει ο Μπουρντιέ. Αυτή η διπλή γλώσσα βρίσκεται σήμερα στην καρδιά αυτού που ονόμασε η Nathalie Heinich  «ακαδημαϊκή μαχητικότητα», η οποία θα ήθελε να συνδυάσει το κύρος της επιστήμης με τους στόχους της πολιτικής, σε ένα μόνιμο μείγμα ιδιαίτερων χαρακτηριστικών όπου η ανησυχία για την αλήθεια εξαφανίζεται.

Σύμφωνα με τη μελέτη του 2015  Τι σκέφτονται οι στοχαστές; Οι απόψεις των Γάλλων πανεπιστημιακών και επιστημόνων, το 94% των Γάλλων πανεπιστημιακών στην κοινωνιολογία λένε ότι είναι αριστεροί. Ο Μπουρντιέ τα πήρε όλα. Και αν συνέτριψε τα πάντα, είναι επειδή πρόσφερε ένα ελκυστικό στην απλότητά του κλειδί ανάγνωσης: το πλέγμα κυρίαρχοι – κυριαρχούμενοι. Ωστόσο, μπορούμε να αναρωτηθούμε τι συγκεκριμένο αντίκτυπο είχε ο Μπουρντιέ στη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων. Σκέφτηκε ότι με την επίγνωση των μηχανισμών εξουσίας που λειτουργούν στην κοινωνία, της «συμβολικής βίας» του κυρίαρχου, μπορούσαμε να επιταχύνουμε τη χειραφέτηση. « Η κοινωνιολογία απελευθερώνει απελευθερώνοντας από την ψευδαίσθηση της ελευθερίας» έλεγε. Μεταφέροντας τα αίτια της κακοτυχίας από το άτομο στην κοινωνία, θα απελευθέρωνε τους ανθρώπους από το πεπρωμένο τους. Τίποτα δεν είναι λιγότερο σίγουρο.

Μεταξύ Θεού και Δαίμονα…

Μπορούμε επίσης, όπως έδειξαν ο Gérald Bronner και ο Étienne Guérin στο  Ο κοινωνιολογικός κίνδυνος, να ισχυριστούμε ότι αυτού του είδους ο λόγος περιορίζει τα άτομα και σκοτώνει την αξιοκρατία. Επιπλέον, η σχολή του Μπουρντιέ – στην οποία η κοινή κουλτούρα, θεωρούμενη μεροληπτική, εξαφανίστηκε – είναι πιο άνιση από ποτέ, και είναι πολύ πιθανό ότι η λαμπρή καριέρα του ως ταξικού αποστάτη, συγκρίσιμη με αυτή του Πεγκύ ή του Καμύ, θα ήταν αδύνατη σήμερα. Ο λόγος του Μπουρντιέ δεν έσωσε ποτέ κανέναν από τη «μιζέρια του κόσμου».

Κατά τον Ραιημόν Αρόν (1905-1983)«ο κοινωνικός άνθρωπος δεν είναι μαριονέτα», αλλά  «δρών» «υπεύθυνος για την ύπαρξή του».

Αν η μπουρντιετική κοινωνιολογία έχει τα πρωτεία σήμερα, δεν είναι η μόνη παράδοση. Ένα άλλο όραμα λάμπει μέσα στο έργο του Ραιημόν Αρόν. Η δημοσίευση του πρώτου τόμου των διαλέξεών του στο College de France, όπου προηγήθηκε του Μπουρντιέ τη δεκαετία του 1970, μας επιτρέπει να μετρήσουμε τι διαχωρίζει τον συγγραφέα του La Reproduction  (του Μπουρντιέ) από  εκείνο του  L’Opium des Intellectuelles : μια νεομαρξιστική από μια φιλελεύθερη κοινωνιολογία. Ο Αρόν θεωρούσε τον Μπουρντιέ το πιο λαμπρό μυαλό της γενιάς του. Τον κατηγόρησε όμως για τον δογματισμό του. Του είχε πει μια μέρα:  «Είσαι σαν τον Σαρτρ, είχες [διαμορφώσει] πολύ νωρίς ένα [θεωρητικό]σύστημα».

Τερματίζοντας την πορεία του, ο Αρόν αναδεικνύει τα ψευδοοράματα του ανθρώπου του Ζαν Πωλ Σαρτρ και του Πιερ Μπουρντιέ, που αναμφίβολα μπορούν να θεωρούνται ως οι δύο πιο εξέχοντες Γάλλοι αριστεροί διανοούμενοι του 20ού αιώνα. Αυτά τα δύο οράματα για τον άνθρωπο είναι εκ διαμέτρου αντίθετα και όμως σμίγουν στη σύγχρονη προοδευτική νοοτροπία. Ο Σαρτρ υπερασπίζεται ένα προμηθεϊκό και υπαρξιακό όραμα για τον άνθρωπο: ο άνθρωπος είναι μια λευκή σελίδα που γράφει τη ζωή του, μπορεί να ξεκολλήσει από τους ντετερμινισμούς του, να κάνει ό,τι θέλει.

Για τον Μπουρντιέ, που κλίνει ξεκάθαρα προς τους  στρουκτουραλιστές, ο άνθρωπος είναι αντίθετα μαριονέτα κοινωνικών δυνάμεων που τον υπερβαίνουν και για τις οποίες δεν γνωρίζει, καθορίζεται. Αυτό το μείγμα της σαρτρικής απόλυτης ελευθερίας (κάνω ό,τι θέλω) και της μπουρντιετικής μέγιστης ανευθυνότητας (φταίει η κοινωνία) δεν είναι αυτό καθαυτό το κοκτέιλ του γουόκισμού; Ο Άρόν υπερασπίζεται μια ενδιάμεση, πολύπλοκη θέση, όπου  «ο κοινωνικός άνθρωπος δεν είναι μαριονέτα», αλλά  «δρών» «υπεύθυνος για την ύπαρξή του». Αν εξαρτόμαστε από το περιβάλλον μας,  «υπάρχει η δυνατότητα για τον καθένα να επιλέξει τον θεό του ή τον δαίμονά του».

Η κοινωνική πραγματικότητα είναι πολύπλοκη, μας υπενθυμίζει ο Aρόν, και δεν μπορεί να περιορίζεται σε μεγάλα παραδείγματα. Οι κοινωνικές σχέσεις είναι σύνθετες και δεν μπορούν να συνοψίζονται μόνο με το πρίσμα της κυριαρχίας. Η κοινωνιολογία δεν είναι μια επιστήμη της αποκάλυψης αλλά  «ένας τρόπος να γνωρίζει κανείς τον εαυτό του γνωρίζοντας τον άλλον» . Το να επιλέξεις τον Αρόν στη θέση του Μπουρντιέ σημαίνει να επιλέξεις τον κίνδυνο της ελευθερίας ενάντια στην κουλτούρα της αγανάκτησης.

*Η Eugénie Bastié είναι Γαλλίδα δημοσιογράφος και δοκιμιογράφος. Είναι επίσης αρχισυντάκτρια του περιοδικού integral ecology Limite, καθολικής έμπνευσης. Το 2016, δημοσίευσε το Adieu mademoiselle, ένα κριτικό δοκίμιο για τον φεμινισμό.

** Gérard Mauger Avec Bourdieu. Un parcours sociologique

και Raymond Aron, Critique de la pensée sociologique

***Το habitus είναι η προσωπική μας ιστορία εγγεγραμμένη στο σώμα μας ως λειτουργική κοινωνική οντότητα. Είναι μια δέσμη, δομή, ή σύστημα από διαρκείς [ανθεκτικές] και μεταθέσιμες [πολύμορφες] προδιαθέσεις, δηλαδή τάσεις για συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς και αντιμετώπισης καταστάσεων· προδιαθέσεις σκέψης, αντίληψης και πράξης, και γενικότερα αντιμετώπισης μιας κοινωνικά χαρακτηρισμένης και αξιολογήσιμης περίστασης». (https://www.gkesisoglou.gr/2011/07/20/habitus-pierre-bourdieu/)

Μετάφραση: Ευάγγελος Δ. Νιάνιος

Πηγή:https://www.lefigaro.fr/vox/societe/eugenie-bastie-pourquoi-les-sociologues-sont-presque-tous-de-gauche-20230215

spot_img

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Διαβάστε ακόμα

Stay Connected

2,900ΥποστηρικτέςΚάντε Like
2,767ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
29,900ΣυνδρομητέςΓίνετε συνδρομητής
- Advertisement -

Τελευταία Άρθρα