Πόλεμος Ρωσίας-Ουκρανίας: Επιπτώσεις στην ασιατική γεωοικονομία

Ali Ahmadi

2 Ιουλίου 2022

Καθώς ο πόλεμος και οι επακόλουθες κυρώσεις επαναπροσδιορίζουν τους εμπορικούς χάρτες στην Ασία, το Ιράν παραμένει ο κύριος κερδισμένος.

Φωτογραφία: Άποψη του λιμανιού Chabahar στο Ιράν τη νύχτα, 2 Ιανουαρίου 2017.
Προσφορά: Wikimedia Commons/Ksardar1359

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έχει πυροδοτήσει μια σειρά κυρώσεων από δυτικά κράτη και πολλά άλλα που θα έχουν ευρείες επιπτώσεις για αρκετό καιρό ακόμη, ακόμη και στο απίθανο σενάριο ενός σχετικά γρήγορου τερματισμού των μαχών. Ο αντίκτυπος στην παγκόσμια οικονομία και τις αλυσίδες εφοδιασμού τόσο από τον πόλεμο όσο και από το καθεστώς κλιμάκωσης των κυρώσεων είναι ήδη σημαντικός, αλλά θα έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες στη γεωοικονομία της Ασίας και του εμπορίου Ανατολής-Δύσης που απαιτούν προσεκτικότερη εξέταση.
Ο όρος γεωοικονομία είναι ανεπαρκώς ορισμένος στον ακαδημαϊκό χώρο. Χρησιμοποιείται συχνότερα για να αναφέρεται σε οικονομίες που εργαλειοποιούνται για σκοπούς εθνικής ασφάλειας. Εδώ, χρησιμοποιώ τον όρο ειδικά για να αναφερθώ στον τρόπο με τον οποίο οι χώρες χρησιμοποιούν τη γεωγραφία για να επιτύχουν τις οικονομικές τους φιλοδοξίες υπό το πρίσμα ζητημάτων που σχετίζονται με την ασφάλεια. Υπό αυτή την έννοια, ο ορισμός μου είναι πιο κοντά στους μελετητές που βλέπουν τη γεωοικονομία ως την αλληλεπίδραση μεταξύ της οικονομίας και της γεωπολιτικής.

Υποστηρίζω ότι υπάρχουν τρεις αλληλένδετες και διασταυρούμενες τάσεις που προέκυψαν από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και την πρωτοφανή γρήγορη διαδοχή των δυτικών κυρώσεων που επιβλήθηκαν στη Μόσχα, οι οποίες αναμόρφωσαν τους εμπορικούς χάρτες στην Ασία. Τελικά, το Ιράν θα είναι ο κύριος ωφελημένος αυτών των αλλαγών.

Η Νέα Ευρασιατική Χερσαία Γέφυρα και το BRI της Κίνας

Οι δύο πρώτες συνέπειες συνδέονται στενά με το γεγονός ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία και τα συναφή οικονομικά εμπάργκο έχουν δημιουργήσει σημαντικά εμπόδια όσον αφορά τη Νέα Ευρασιατική Χερσαία Γέφυρα (NELB). Ενώ το Πεκίνο στηρίζει την Πρωτοβουλία Belt and Road (BRI) στο μυστήριο του αρχαίου Δρόμου του Μεταξιού, η κύρια χερσαία οδός προς τις αγορές-στόχους του στη Δυτική Ευρώπη περνά από το NELB, το οποίο διέρχεται από την Κεντρική Ασία και τη Ρωσία για να φτάσει στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Αυτή η διαδρομή είναι τόσο σημαντική που οι Κινέζοι αξιωματούχοι ανησυχούσαν στο παρελθόν για την υπερβολική εξάρτηση από τη Ρωσία για τις υλικοτεχνικές τους ανάγκες.

Τώρα αυτοί οι φόβοι φαίνονται προφανείς. Όπως έχουν σημειώσει πολλοί ειδικοί, η διαδρομή NELB γίνεται όλο και πιο προβληματική. Πέρα από τα ζητήματα ασφάλειας που προκάλεσε ο πόλεμος, οι δυτικές κυρώσεις έχουν κάνει ολοένα και πιο δύσκολη τη συνεργασία με τη Ρωσία. Μεγάλες εταιρείες logistics αποχώρησαν από τη Ρωσία ακόμη και πριν αναγκαστούν να αποχωρήσουν λόγω των κυρώσεων, και ευρωπαϊκές χώρες όπως η Πολωνία και η Ουκρανία, που κάποτε φιλοδοξούσαν να αποτελέσουν βασικούς κόμβους για το NELB, απέφυγαν τις οικονομικές σχέσεις με τη Μόσχα και υποστήριξαν τις κυρώσεις καθώς δίνουν προτεραιότητα στις ανάγκες ασφαλείας. Όλοι αυτοί οι παράγοντες καθιστούν όλο και πιο απαραίτητο για την Κίνα να κοιτάξει προς την κατώτερη βαθμίδα της «Ζώνης», περνώντας από το Ιράν.

Αυτή η διαδρομή αντιμετώπισε διάφορες προκλήσεις κυρίως λόγω των μεγάλων οικονομικών κυρώσεων που επιβλήθηκαν στο Ιράν στο συντριπτικό διάστημα της ύπαρξης του BRI. Ενώ η κινεζική κυβέρνηση ήταν πρόθυμη να απορρίψει τις εντολές της Ουάσιγκτον να μην εμπλακεί οικονομικά με το Ιράν από πολλές απόψεις, ο κινεζικός ιδιωτικός τομέας και ακόμη και μεγάλες κρατικές επιχειρήσεις που παρέχουν τη μεγαλύτερη χρηματοδότηση του BRI δεν έχουν ανοσία στην πίεση των κυρώσεων.

Οι ασιατικές χώρες προσβλέπουν στο Ιράν για εμπορικές διαδρομές Ανατολής-Δύσης

Η δεύτερη τάση, η οποία συνδέεται επίσης στενά με το μπλοκάρισμα της NELB, είναι η αυξημένη δραστηριότητα άλλων ασιατικών χωρών, ιδίως από την Κεντρική Ασία και τη Νότια Ασία, να φτάσουν στις αγορές-στόχους τους στη Δύση μέσω του Ιράν. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων εβδομάδων, υπήρξε μια αναταραχή δραστηριότητας γύρω από την επέκταση της εμπορικής πρόσβασης με τη συμμετοχή του Ιράν και των χωρών στα ανατολικά του.

Αυτό ενισχύεται από τις φιλοδοξίες της κυβέρνησης Ραΐσι να επεκτείνει τις οικονομικές σχέσεις με χώρες σε όλη την Ασία και να δώσει μεγαλύτερη προσοχή στους διπλωματικούς δεσμούς με την Κεντρική Ασία, θέματα που οι συντηρητικοί κατηγορούσαν συχνά την προηγούμενη κυβέρνηση Ροχανί ότι αγνοούσε.

Η Ρωσία κοιτάζει προς τα ανατολικά και προς το INSTC

Η τρίτη και ίσως λιγότερο αναγνωρισμένη τάση είναι η οιονεί στρατηγική της Ρωσίας «κοιτάξτε προς την Ανατολή» για τον μετριασμό των επιπτώσεων των κυρώσεων διαφοροποιώντας το εμπόριο της μακριά από τις δυτικές οικονομίες που φαίνεται να ενδιαφέρονται όλο και περισσότερο να εξοπλίσουν την αλληλεξάρτηση. Ενώ η διαδρομή της Ρωσίας προς την Κίνα ή την Κεντρική Ασία είναι απλή, η χερσαία της διαδρομή προς την Ινδία, έναν βασικό εμπορικό εταίρο που αρνήθηκε να συμμετάσχει στον δυτικό συνασπισμό κυρώσεων, είναι πολύ πιο περίπλοκη. Η Ινδία, που περιβάλλεται ως επί το πλείστον στη στεριά από τους αντιπάλους της Πακιστάν και Κίνας, πρέπει να προσεγγιστεί δια θαλάσσης. Ενώ το εμπόριο Ινδίας-Ρωσίας διεξάγεται ως επί το πλείστον δια θαλάσσης, μέσω της Διώρυγας του Σουέζ, η απουσία μιας πιο άμεσης διαδρομής μπορεί να γίνει ευάλωτη, ειδικά στο τρέχον φορτισμένο πολιτικό περιβάλλον.

Αυτό ενισχύει τη σημασία του Διεθνούς Διαδρόμου Μεταφορών Βορρά-Νότου (INSTC), ο οποίος διασχίζει τον Καύκασο για να συνδέσει τη Ρωσία με το ιρανικό λιμάνι Μπαντάρ Αμπάς στο στενό του Ορμούζ, από το οποίο υπάρχει μια συντομότερη θαλάσσια διαδρομή προς την Ινδία. Αυτό όχι μόνο μειώνει δραστικά τον χρόνο διέλευσης για εμπορεύματα που αποστέλλονται μεταξύ Ινδίας και Ρωσίας, αλλά επίσης αποφεύγει τις στενές θαλάσσιες διαδρομές που είναι δυνητικά επιρρεπείς σε πολιτικά μπλοκαρίσματα. Η Κίνα, για παράδειγμα, ανησυχεί ιδιαίτερα για την υπερβολική εξάρτηση από το Στενό της Μάλακα για το θαλάσσιο εμπόριο της (το «δίλημμα της Μάλακα»).

Εάν η αυξημένη ανάγκη πολλών ασιατικών χωρών και της Ρωσίας οδηγήσει σε επέκταση της χρηματοδότησης και της χρήσης αυτών των διαφόρων εμπορικών οδών, το Ιράν θα μπορούσε να γίνει ένας σημαντικός παγκόσμιος εμπορικός κόμβος. Ειδικά εάν οι τρέχουσες συνομιλίες καταλήξουν σε επανάληψη της ελάφρυνσης των κυρώσεων στο πλαίσιο της ανασυσταθείσας πυρηνικής συμφωνίας του Ιράν, το ενδιαφέρον των επενδύσεων και του εμπορίου πιθανότατα θα επεκταθεί δραματικά. Σημαντικά, η Ρωσία έχει επίσης εκφράσει την επιθυμία να χρησιμοποιήσει το INSTC για να συνδεθεί με το Πακιστάν. Αυτό έχει σημαντικές επιπτώσεις για το έργο BRI.

Ενώ η συζήτηση για την «Ασία» έχει απήχηση στην Κίνα και αναφέρεται συχνά στις ανακοινώσεις της κινεζικής κυβέρνησης, οι πιο σημαντικές περιοχές για το BRI ήταν οι βασικές υποπεριοχές στο κοντινό εξωτερικό της Κίνας: Κεντρική Ασία, Νότια Ασία και Νοτιοανατολική Ασία. Στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία, τα έργα BRI σε αυτές τις περιοχές συχνά αναφέρονται χωριστά και με τους δικούς τους όρους. Ωστόσο, οι Κινέζοι αξιωματούχοι βλέποντας σημαντικές οικονομικές δυνατότητες και εμπορική συμπληρωματικότητα μεταξύ των οικονομικών τους επενδύσεων και των ζωνών τους στη Νότια και Κεντρική Ασία, φαίνεται να ενδιαφέρονται όλο και περισσότερο για τις συνδέσεις μεταξύ των δύο. Αυτό το ενδιαφέρον υπογραμμίζεται από τις πρόσφατες προσπάθειες της Κίνας να οικοδομήσει μια εμπορική οδό μέσω του Αφγανιστάν, η οποία είναι απίθανο να είναι βιώσιμη λόγω τόσο ζητημάτων ασφάλειας όσο και οικονομικής διακυβέρνησης. Επί του παρόντος, αυτές οι δύο περιοχές συνδέονται μέσω μιας επίπονης μεγάλης διαδρομής μέσω της δυτικής Κίνας.

Αυτό είναι ιδιαίτερα προβληματικό λαμβάνοντας υπόψη ότι οι επενδύσεις της Κίνας στο Πακιστάν βρίσκονται σε μεγάλο βαθμό στη δυτική πακιστανική επαρχία Μπαλουχιστάν και στο λιμάνι Gwadar, που βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από τα ιρανικά σύνορα, ενώ το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού και του οικονομικού δυναμικού της Κεντρικής Ασίας βρίσκεται στο Ουζμπεκιστάν και το Καζακστάν. , που συνορεύει με την Κασπία Θάλασσα.

Μια πολύ πιο λογική διαδρομή διέλευσης είναι μέσω του ανατολικού Ιράν. Αυτή η διαδρομή είναι πλέον σε θέση να τύχει μεγαλύτερης προσοχής λόγω του ρωσικού ενδιαφέροντος για τη σύνδεση του INSTC με το Πακιστάν. Κάπως ειρωνικά, οι υποδομές μεταφορών στο Ιράν τυχαίνει να αποτελούν επίσης σημαντικό σημείο εστίασης για την Ινδία, η οποία βλέπει τη σύνδεση με το νοτιοανατολικό ιρανικό λιμάνι Chabahar ως τον καλύτερο εμπορικό δρόμο της προς το Αφγανιστάν και την Κεντρική Ασία. Η εμπλοκή της Ινδίας στο έργο του λιμανιού Chabahar έχει σε μεγάλο βαθμό ανασταλεί από τότε που οι Ηνωμένες Πολιτείες εγκατέλειψαν τη συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν το 2018, αλλά θα μπορούσε να αναβιώσει εάν επιτευχθεί νέα συμφωνία.

Εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικά εμπόδια για το Ιράν να επιτύχει τον στόχο του να γίνει βασικός εμπορικός κόμβος, με το πιο σημαντικό να είναι η επανάληψη της ελάφρυνσης των κυρώσεων στο πλαίσιο του Κοινού Συνολικού Σχεδίου Δράσης. Αλλά το Ιράν απαιτεί επίσης περισσότερο στρατηγικό σχεδιασμό και μια στρατηγική για τη μετατροπή των εμπορικών οδών σε οικονομικούς διαδρόμους που μπορούν να ωφελήσουν τους πολίτες του. Εάν η Τεχεράνη μπορεί να ανταποκριθεί στην πρόκληση, θα έχει να παίξει βασικό ρόλο στην ανάπτυξη του εμπορίου Ασίας και Ανατολής-Δύσης.

Αλί Αχμάντι
Ο Ali Ahmadi είναι μελετητής των κυρώσεων και του οικονομικού κράτους. Είναι εκτελεστικός συνεργάτης στο Κέντρο Πολιτικής Ασφάλειας της Γενεύης και ερευνητής στο Vocal Europe. Ακολουθήστε ή επικοινωνήστε μαζί του στο Twitter ή στο LinkedIn.

thediplomat.com

Σημείωση: Η επιλογή των χαρτών είναι των “Ανιχνεύσεων”