Του Αλκη Καλλιαντζίδη, Οικονομολόγου, [email protected] www.kalkis.eu
Παρά την κάμψη, προσωρινή ή διαρκέστερη, του κορωνοϊού, στην Ελλάδα και παγκοσμίως, κανείς ειδικός δεν είναι σε θέση σήμερα να μας κάνει μια επιστημονικά αποδεκτή χρονική πρόβλεψη αντιμετώπισής του 
παγκοσμίως, αφού ιατρικώς δεν βρέθηκαν ακόμα τα κατάλληλα φάρμακα θεραπείας του ή/και το αντίστοιχο δοκιμασμένο εμβόλιο πρόληψης του υιού. Τούτο βέβαια σε καμιά περίπτωση δεν συνιστά κάποια μομφή ανεπάρκειας ενάντια στον παγκόσμιο ιατρικό κόσμο, ο οποίος τελικά είμαι σχεδόν βέβαιος ότι θα βρει την αποτελεσματική λύση, όπως διαχρονικά έπραξε μέχρι τώρα.
Μακάρι να μπορούσα, ως απόμαχος οικονομολόγος της ζώσας πραγματικότητας, να είχα λιγότερες 
αβεβαιότητες, σε σύγκριση με τις ιατρικές, αναφορικά με την αντιμετώπιση της προοϊονιζόμενης υπερμεγέθους παγκόσμιας ύφεσης, άρα και ελληνικής για την οποία πολλοί συνάδελφοι ευλόγως την προβλέπουν (με ποια όμως σταθερά στοιχεία άραγε 😉 εφιαλτική (από 9,7% η Ε.Ε., στο 15% έως και πάνω από 30%), επειδή η ελληνική οικονομία εξαρτάται κατά πολύ από τον τουρισμό της (20,2% του ΑΕΠ) και το χρέος της είναι βουνό (από το 180% θα πάει (;) στο 200% και πλέον), προκαλώντας μεγάλη ανασφάλεια (country risk) στους δυνητικούς επενδυτές. Η ύφεση όμως είναι ήδη εδώ, δίχως μάλιστα να έχει αντιμετωπιστεί τελεσίδικα ο κορωναϊός και οι συνεπακόλουθες μακροοικονομικές και μικροοικονομικές αβεβαιότητές του. Οι γιατροί, μέχρι να δουν τι θα κάνουν, μας «έκλεισαν μέσα» ορθώς επί δυο μήνες περίπου, με γάντια, μάσκες, αντισηπτικά, για να φρενάρουν την ταχύτητα μετάδοσης του φονικού υιού και το πέτυχαν, παράδειγμα στην Ελλάδα, την Νότια Κορέα, τη Νέα Ζηλανδία, την Ταϊγιουάν, κλπ.
Οι οικονομολόγοι, των οποίων ήρθε η σειρά, θα πρέπει με περισσή ευρηματικότητα να επινοήσουν και να εφαρμόσουν αποτελεσματικά μέτρα ανάκαμψης (τη στιγμή που σήμερα έχουμε ταυτόχρονη πτώση και της ζήτησης και της προσφοράς αγαθών και υπηρεσιών) και να βρουν έναν πακτωλό δις, με δωρεάν επιδοτήσεις ή/και δάνεια με σχεδόν μηδενικό δανειακό κόστος, για να χρηματοδοτήσουν τα εν λόγω προτεινόμενα μέτρα. Δεν μπορούν όμως να προτείνουν την ίδια παραλυτική μακροοικονομικά συνταγή των γιατρών : «μένουμε σπίτι». Πρέπει να προτείνουν το ακριβώς αντίθετο, διότι η αδράνεια μαζί με την αβεβαιότητα σκοτώνουν την οικονομία η οποία χρειάζεται καλό κλίμα για να ξαναπάρει μπροστά. Ποιο μείγμα πολιτικής (κατά το μείγμα φαρμάκων που δίνουν οι γιατροί στον ασθενή) θα προτείνουν λοιπόν τώρα οι οικονομολόγοι για την αντιμετώπιση του φονικού «υιού» της ανεξέλεγκτης ύφεσης η οποία, ως επιπτώσεις, θα έχει τη χρεοκοπία εκατομμυρίων επιχειρήσεων, την ανεργία αναρίθμητων εργαζομένων ή ελευθέρων επαγγελματιών (32% ανεργία προβλέπει η Capital Economics για την Ελλάδα), την διόγκωση της παγκόσμιας φτώχειας και της πείνας ; Ακόμα ηχεί στα αυτιά μου, ως τηλεθεατή της περασμένης βδομάδας, το ανατριχιαστικό σύνθημα των απελπισμένων Λιβανέζων διαδηλωτών : «καλύτερα να πεθάνουμε από τον κορωνοϊό παρά από την πείνα», μη μπορώντας να αποσύρουν από τις Τράπεζες της υπό χρεοκοπία χώρας τους, τις γλίσχρες και ήδη υπέρ-υποτιμημένες καταθέσεις τους για να αγοράσουν τα στοιχειώδη αγαθά διατροφής τους (1 αμερικανικό δολάριο αγοραζόταν με 4.000 λιβανέζικες λίρες στη μαύρη αγορά συναλλάγματος ή 1.500 λίρες στην επίσημη αγορά την οποία όμως σχεδόν κανείς δεν προτιμά !). Και μάλιστα όταν η γερμανική δικαιοσύνη χθες (5-5-2020), σε μια απόφαση σπάνιας βιαιότητας, έκρινε «αμφίβολη» την αρμοδιότητα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να εξαγοράσει μαζικά δημόσια χρέη, προς την οποία εμείς ως Ελλάδα προσβλέπουμε με εύλογο συμφέρον.
Παρά την παγκόσμια και ελληνική οικονομική αστάθεια εκ του κορωνοϊού, που σκιαγράφησα παραπάνω, διάφορα διεθνή στοιχεία και σχετικές αναλύσεις δείχνουν ότι βαδίζουμε με βεβαιότητα προς την εκτόξευση των βοηθητικών εργαλείων της τηλεργασίας και των «Τηλεμεταναστών», στους κλάδους βέβαια που αυτό είναι πρακτικά εφικτό. Δεν μπορούμε δηλαδή να καλλιεργήσουμε τα χωράφια μας ή να εξορύξουμε ορυκτό πλούτο ή και να παρασκευάσουμε τις προστατευτικές μάσκες π.χ. εφαρμόζοντας την τηλεργασία. Στην παραγωγή αγαθών δηλαδή.
Τι συμβαίνει με τα εργαλεία τηλεδιάσκεψης που διευκολύνουν την τηλεργασία ;
«Με την κρίση της υγείας, οι επιχειρήσεις αναγκάζονται να μετασχηματιστούν ψηφιακά. Αυτό θα μπορούσε να σηματοδοτήσει μια διαρκή μεταβολή στους τρόπους οργάνωσής τους», αναφέρει στις 30-3-2020 ο 
Alexandre Piquard στον ηλεκτρονικό Le Monde στο άρθρο του με τίτλο : «Ο Κορωναϊός προκαλεί τεράστια έκρηξη στα εργαλεία τηλεργασίας» (Le coronavirus provoque un essor massif des outils de télétravail). Στην ίδια την εφημερίδα Le Monde, για πρώτη φορά στην ιστορία της καθημερινής ζωής της, πραγματοποιούνται ημερήσιες εκδοτικές συναντήσεις μέσω τηλεδιάσκεψης. Δεδομένου ότι και η Γαλλία έχει εγκλωβιστεί, λόγω 
της πανδημίας Covid-19, μια χούφτα στελεχών της εφημερίδας παραμένουν στα κεντρικά γραφεία της, στη λεωφόρου Auguste-Blanqui, στο 13ο διαμέρισμα του Παρισιού, και κάνουν τις επαγγελματικές συζητήσεις τους με 30 περίπου επικεφαλής τμημάτων και δημοσιογράφους με έδρα το σπίτι τους, χάρη στο εργαλείο Hangout Meet της Google. Αυτό το παράδειγμα μετασχηματισμού σε εργαλείο τηλεργασίας δεν έχει τίποτα το εξαιρετικό, από τότε που ένας άνευ προηγουμένου αριθμός εργαζομένων εγκλωβίστηκε στο σπίτι για να αποτρέψει την εξάπλωση του Covid-19. Οι δημιουργοί λογισμικού συνεργασίας εξ αποστάσεως βλέπουν τις χρήσεις του να 
πολλαπλασιάζονται. Μεταξύ των ανεξάρτητων ειδικών, που ασκούν τη δραστηριότητά τους αποκλειστικά μέσω διαδικτύου, ένα άλλο εργαλείο, το Slack, έχει αποκτήσει 7.000 νέους πελάτες από τον Φεβρουάριο 2020, σε σύγκριση με μόνο 5.000 σε ολόκληρο το προηγούμενο τρίμηνο. Στις αρχές Μαρτίου 2020, το Zoom, γνωστό 
εργαλείο τηλεδιάσκεψης, δημοσιοποίησε έναν κύκλο εργασιών αυξημένο κατά 78% και άνω από τον αναμενόμενο. Η γαλλική sturt-up Klaxoon, που έχει οικοδομήσει την επιτυχία της πάνω στις εικονικές συναντήσεις, διαπιστώνει ζήτηση «5 φορές μεγαλύτερη από την κανονική», αναφέρει ο Alexandre Piquard. Δεν θα συνεχίσω και με άλλα παραδείγματα εργαλείων τηλεδιάσκεψης που διευκολύνουν την τηλεργασία, για
να μην κουράσω τους αναγνώστες μου και για να περάσω στην ανάδυση του φαινομένου των αποκαλούμενων «Τηλεμεταναστών».
Ποιοι είναι οι Τηλεμετανάστες που αναδύονται και πληθύνονται χάρη στον κορωνοϊό ;
Σύμφωνα με την Ομάδα Γεωπολιτικών Μελετών (Groupe d’études géopolitiques), «η γενίκευση της εξ αποστάσεως εργασίας θα μπορούσε να ευνοήσει την ανάδυση των {«τηλεμεταναστών»} στις αναδυόμενες χώρες, που θα ανταγωνιστούν τους ειδικευμένους εργαζόμενους των βιομηχανικών χωρών». Έτσι συνοψίζει το θέμα στις 3-5-2020 η Marie Charrel στον ηλεκτρονικό Le Monde στο άρθρο της με τίτλο : «Κορωναϊός : Η 
τηλεργασία θα μπορούσε να επιταχύνει τη μετεγκατάσταση των εξειδικευμένων θέσεων εργασίας» (Coronavirus : le télétravail pourrait accélérer la délocalisation des emplois qualifies). «Μία από τις συνέπειες του εγκλεισμού κατοίκον ίσως θα είναι η γενίκευση της τηλεργασίας, μέσω της δημιουργίας νέων εργασιακών συνηθειών», εξηγεί ο Cyprien Batut, υποψήφιος διδάκτορας της Σχολής Οικονομικών του Παρισιού, σε ένα σημείωμά του που δημοσιεύθηκε την Παρασκευή 1 Μαΐου 2020 από την Ομάδα Γεωπολιτικών Μελετών 
(GEG), μια ανεξάρτητη δεξαμενή σκέψης που ιδρύθηκε από την Ανωτάτη Σχολή (École normale supérieure) στο Παρίσι, τώρα παρούσας σε πολλά πανεπιστήμια.
Ωστόσο, αυτό το φαινόμενο θα μπορούσε να έχει βαθιές συνέπειες στις σχέσεις μεταξύ 
εργαζομένων και εργοδοτών – και να ευνοήσει, μεταξύ άλλων, την «μετεγκαταστασιμότητα» (délocalisabilité) των ειδικευμένων θέσεων εργασίας. Θα μπορούσαμε να δούμε ακόμη και την εμφάνιση της φιγούρας του «τηλεμετανάστη», σύμφωνα με την ιδέα που επινοήθηκε από τον Richard Baldwin, οικονομολόγου στο Μεταπτυχιακό Ινστιτούτο Διεθνών Σπουδών της Γενεύης. Δηλαδή «πολλοί κατάλληλοι ελεύθεροι επαγγελματίες, ειδικά από τις νότιες χώρες, που στο εξής θα μπορούν να συναγωνίζονται τους εξειδικευμένους υπαλλήλους των βιομηχανικών χωρών», περιγράφει ο Batut. Μέχρι τώρα, υπενθυμίζει, η παγκοσμιοποίηση, όπως παρατηρήθηκε από τη δεκαετία του 1980, είχε ως 
αποτέλεσμα κυρίως τη μετεγκατάσταση θέσεων εργασίας χαμηλής εξειδίκευσης. Πολλές πολυεθνικές είχαν επιλέξει να κατακερματίσουν τις αλυσίδες τους παραγωγής και να δημιουργήσουν τα εργοστάσιά τους σε χώρες όπου το κόστος εργασίας είναι χαμηλότερο. Έτσι, «ο ανταγωνισμός με την Κίνα είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια περίπου 2,5 εκατομμυρίων θέσεων εργασίας στις Ηνωμένες Πολιτείες και εξηγεί ένα σημαντικό μέρος της αποβιομηχάνισης σε αυτήν τη χώρα», θυμάται ο συγγραφέας.
«Μια νέα εποχή»
Όταν δυσκολεύονταν να βρουν άτομα, για θέσεις εργασίας που απαιτούσαν ένα υψηλό επίπεδο εξειδίκευσης, οι επιχειρήσεις προτιμούσαν μέχρι τώρα να φέρουν ειδικούς από το εξωτερικό παρά να αναθέσουν σε τρίτους 
αυτές τις εξειδικευμένες θέσεις εργασίας, θεωρώντας ότι αυτό ήταν πολύ περίπλοκο από την άποψη της εποπτείας. Όμως, η γενίκευση της εξ αποστάσεως εργασίας θα μπορούσε να «εγκαινιάσει μια νέα εποχή», όπου «οι τηλεμετανάστες θα καταλάμβαναν όλο και περισσότερες θέσεις εργασίας στην παροχή υπηρεσιών, εις βάρος των εθνικών λευκών κολάρων». Δύο οικονομολόγοι από το Πανεπιστήμιο του Princeton, ο Alan Blinder και ο Alan Krueger, εκτιμούν ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες, το 35% έως 40% των θέσεων εργασίας που απαιτούν ένα πτυχίο θα μπορούσε να μετεγκατασταθεί …
Αλλά γιατί να πάω τόσο μακριά ; Στην οικοδομή μου, εδώ και πάνω από ένα μήνα, εργάζεται ως «τηλεμετανάστης» από το σπίτι του, τριανταπεντάρης συγκάτοικός μου, για λογαριασμό χονδρεμπορικής βρετανικής εταιρείας με τη μέθοδο της τηλεργασίας. Ο γιός ενός γνωστού μου εργάζεται από τη Θεσσαλονίκη για λογαριασμό ενός βρετανικού μελετητικού Γραφείου. Τέλος, ο γιός ενός άλλου γνωστού μου, εργάζεται εξ αποστάσεως (από τη Θεσσαλονίκη) για λογαριασμό δανέζικης εταιρείας, ως προγραμματιστής.
Χρειάζονται κι άλλα παραδείγματα βεβαιότητας για το πού οδηγεί τις εργασιακές εξελίξεις η αστάθεια του κορωνοϊού ;
