Το πρώτο χαρακτηριστικό του λαϊκισμού είναι η υπερ-απλουστευμένη και απαισιόδοξη ερμηνεία των προβλημάτων μιας κοινωνίας, που χρησιμοποιείται ως μέσο για την απόκτηση πολιτικής επιρροής.
Το δεύτερο είναι η πόλωση μεταξύ της μεγάλης ομάδας απλών, ενάρετων πολιτών και της διεφθαρμένης, αυτόνομης οικονομικής ή πολιτισμικής μειονότητας που κυριαρχεί την κοινωνία. Το τρίτο είναι η διακήρυξη του πλουραλισμού, της παγκοσμιοποίησης και της πολυμέρειας ως αρνητικά, από τη στιγμή που θέτουν σε κίνδυνο την ομογένεια των ανθρώπων και τα έθνη στερούνται το δικαίωμά τους να επιλύσουν τα προβλήματά τους όπως τα βλέπουν οι πολίτες τους. Ο φόβος της μετανάστευσης ανειδίκευτων ανθρώπων από απομακρυσμένες χώρες εισάγοντας μη χριστιανικές θρησκείας, αποτελεί “κινητήριο μοχλό” για τον σημερινό λαϊκισμό, ενώ το χαρακτηριστικό των πρώην αριστερών λαϊκιστών απουσιάζει.
Ο λαϊκισμός εμπειρικά βρέθηκε να έχει τέσσερις αλληλένδετες αιτίες. Οι οικονομικές του αιτίες είναι τα στάσιμα εισοδήματα, η ανεργία και -προσωπικές όσο και περιφερειακές- ανισότητες. Η πολιτισμική της ρίζα είναι η αυξανόμενη κυριαρχία των φιλελεύθερων ιδεών (όπως η ισότητα των φύλων και νέοι τρόποι ζωής), οι λαϊκιστές καθιστούν τις συντηρητικές αξίες αποδεκτές ξανά. Η τρίτη αιτία είναι φόβος και αβεβαιότητα. Αυτά είναι συνέπεια οποιασδήποτε γρήγορης αλλαγής, είτε είναι οικονομικής, πολιτισμικής ή τεχνολογικής. Οι αποτυχίες πολιτικής είναι η τέταρτη αιτία. Εάν οι χαμένοι από τις διαρθρωτικές και τεχνολογικές αλλαγές ή από την παγκοσμιοποίηση, δεν αποζημιωθούν ούτε βοηθηθούν, θα χάσουν την πίστη τους στους θεσμούς.
Τα λαϊκιστικά κόμματα είναι ελκυστικά για δύο ομάδες: οι χαμηλοεισοδηματίες (αλλά όχι απαραιτήτως αυτοί με τα χαμηλότερα εισοδήματα) και η μεσαία τάξη (συνήθως με μαθησιακή κατάρτιση). Οι λαϊκιστικές ψήφοι μειώνονται με την αύξηση των εισοδημάτων και την υψηλότερη εκπαίδευση. Ως μερική εγγύηση, το μερίδιο των ψήφων που λαμβάνουν οι λαϊκιστές υποψήφιοι είναι υψηλό μεταξύ των τεχνοκρατών εργαζομένων και χαμηλής ειδίκευσης εργαζομένων στην μεταποίηση, καθώς και μεταξύ των ηλικιωμένων και των ανδρών στις αγροτικές περιοχές. Έχει ενδιαφέρον ότι οι περιφερειακές ψήφοι μειώνονται όσο υψηλότερο είναι το ποσοστό των μεταναστών και όταν οι άνθρωποι έχουν προσωπικές εμπειρίες με μετανάστες.
Τα λαϊκιστικά κόμματα αρχικά εισέρχονται σε συμμαχίες, συνήθως με ένα συντηρητικό συστημικό κόμμα. Στην κυβέρνηση, αυτοί οι συνασπισμοί μετατοπίζουν την ατζέντα. Εάν τα επιλεγμένα μέσα πολιτικής επιδεινώσουν τα οικονομικά προβλήματα, επινοούνται εξωτερικοί εχθροί που υποτίθεται πως αποτρέπουν την αναμενόμενη επιτυχία (από τον George Soros και τους μετανάστες, μέχρι τους κεντρώους στις Βρυξέλλες). Οι διαδικασίες ψηφοφορίας αλλάζουν, οι “ισχυροί” αφαιρούν τους θεσμικούς ελέγχους και τις ισορροπίες και αυξάνουν την επιρροή τους στο δικαστικό σύστημα και στα ΜΜΕ, και οι ευρωπαϊκοί κανόνες παραμελούνται. Από τη στιγμή που μια έξοδος από την ΕΕ δεν έχει απήχηση, απαιτούνται ριζοσπαστικές και μη ρεαλιστικές μεταρρυθμίσεις στην ΕΕ, με απειλή για έξοδο, εάν η ΕΕ δεν αλλάξει την διακυβέρνησή της αντιστοίχως. Απαιτείται η εκ νέου εθνικοποίηση της πολιτικής, ακόμη και για ζητήματα που προφανώς δεν μπορούν να επιλυθούν από μεμονωμένες χώρες -όπως το έγκλημα, η σπέκουλα, η φορολογική απάτη ή η κλιματική αλλαγή.
Στρατηγική απάντηση
Τα συστημικά κόμματα συχνά ακολουθούν έναν light λαϊκισμό -δηλαδή, μια λαϊκιστική ατζέντα η οποία είναι ελάχιστα λιγότερο ριζοσπαστική και ξενοφοβική. Αλλά στη συνέχεια τα οικονομικά προβλήματα επιδεινώνονται εξαιτίας των εμπορικών περιορισμών, και η αβεβαιότητα και η απαισιοδοξία αυξάνονται.