Η υπόθεση Κασόγκι και ο μύθος του… μεταρρυθμιστή διαδόχου

Την τελευταία δεκαετία, η πολιτική της Δύσης προς τη Μέση Ανατολή έχει βασιστεί, ξανά και ξανά, στον μύθο του νεαρού Άραβα μεταρρυθμιστή.

Έχει εμφανιστεί με διάφορα ονόματα: ο Μπασάρ αλ Άσσαντ της Συρίας (γιoς του για πολλά χρόνια ηγέτη Χαφέζ), ο Σαΐφ αλ Ισλάμ της Λιβύης (γιoς του Μουαμάρ Καντάφι), ο Γκαμάλ Μουμπάρακ της Αιγύπτου (γιoς του πρώην προέδρου Χόσνι) και πιο πρόσφατα ο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν της Σαουδικής Αραβίας (γιoς του Βασιλιά Σαλμάν).

Όλοι τους είχαν διαφημιστεί και επευφημηθεί στις δυτικές πρωτεύουσες, με λιγότερο ή περισσότερο ενθουσιασμό. Χωρίς εξαίρεση, αποδείχθηκαν το ίδιο καταπιεστικοί με τους προκατόχους τους και μερικές φορές ίσως και να ήταν ακόμα πιο βάναυσοι.

Το ίδιο φαίνεται να ισχύει και με τον 33χρονο πρίγκιπα Μοχάμεντ της Σαουδικής Αραβίας, ο οποίος έχει απομακρυνθεί από μια πιο εκλεπτυσμένη μορφή καταπίεσης που ακολουθούσαν οι παλιότεροι πρίγκιπες – μια ομάδα που περιλάμβανε τον πατέρα του – προς έναν ολομέτωπο πόλεμο ενάντια σε οποιονδήποτε διαφωνεί μαζί του.

Ένα πιθανό θύμα του ήταν ο Τζαμάλ Κασόγκι, ο Σαουδάραβας δημοσιογράφος που εξαφανίστηκε πριν από δύο εβδομάδες μετά από επίσκεψη στο προξενείο της Σαουδικής Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη. Η εικαζόμενη δολοφονία του προκάλεσε τη διεθνή κατακραυγή και εκδηλώσεις πένθους από τις χώρες της Δύσης που είχαν πιστέψει το μύθο του μεταρρυθμιστή πρίγκιπα.

Πολύ προτού η Δύση γοητευτεί από τον πρίγκιπα Μοχάμεντ, υπήρχε το ρομάντζο με τον Γκαμάλ Μουμπάρακ. Θυμάμαι δυτικούς διπλωμάτες στο Κάιρο να υποστηρίζουν ότι ο Γκαμάλ ήταν ο πιο κατάλληλος για να διαδεχτεί τον Χόσνι, παρόλο που η Αίγυπτος δεν ήταν μοναρχία και ο πρώην τραπεζίτης είχε επιδείξει ελάχιστες αρετές που να δικαιολογούν ένα τόσο υψηλό αξίωμα. Στο τέλος, η διεφθαρμένη κουστωδία του Γκαμάλ αποξένωσε το στρατιωτικό κατεστημένο και έθρεψε την αγανάκτηση του κόσμου κατά του πατέρα του.

Όταν ξέσπασε η επανάσταση το 2011, ο λαός και ο στρατός συντάχθηκαν σε έναν κοινό σκοπό και ο Μπουμπάρακ ανατράπηκε.

Ακόμα πιο γελοίοι ήταν οι τεμενάδες των διπλωματών και των επιχειρηματιών προς τον Σαϊφ αλ Ισλάμ, τον καλοντυμένο, αγγλοτραφή γιο του εκλιπόντα δικτάτορα πατέρα του. Όταν οι Λίβυοι εξεγέρθηκαν κατά του Καντάφι, ο Σαϊφ αλ Ισλάμ μετατράπηκε σε κανονικό πολεμιστή, εκτοξεύοντας το ίδιο δηλητήριο με τον πατέρα του. Σε ομιλία που έδωσε στο ξεκίνημα της λαϊκής εξέγερσης το 2011, υποσχέθηκε ότι το καθεστώς «θα πολεμήσει μέχρι τον τελευταίο άνδρα, την τελευταία γυναίκα, την τελευταία σφαίρα».

Θυμάμαι επίσης τις πρώτες ημέρες του Μπασάρ αλ Άσσαντ, του οφθαλμίατρου με την χλιδάτη γυναίκα που τράβηξε την προσοχή των Ευρωπαίων ηγετών, κάνοντας τους να πιστέψουν ότι ήταν έτοιμος να επαναφέρει μια εχθρική Συρία στην τάξη. Μια δεκαετία αργότερα αντιμετώπισε μια λαϊκή εξέγερση με μια αγριότητα που έκανε την βαναυσότητα του πατέρα του να φαίνεται ήπια.

Ακόμα και στα πιο φωτισμένα μέρη της Μέσης Ανατολής, οι ηγέτες της νέας γενιάς είναι πιο αυταρχικοί από τους πατεράδες τους. Οι γιοί του ευρέως σεβαστού εκλιπόντα ηγέτη των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, του σεϊχη Ζαγιέντ μπιν Σουλτάν αλ Ναγιάν, δεν δείχνουν κανένα ίχνος από την ανεκτικότητα που χαρακτήριζε τον πατέρα τους.

Τι είναι αυτό που συντηρεί το μύθο του νεαρού Άραβα μεταρρυθμιστή; Σε ένα βαθμό είναι η πεποίθηση ότι σε μια μη δημοκρατική Μέση Ανατολή, η συνέχεια έχει αξία και η αλλαγή είναι πολύ ριψοκίνδυνη (μια δυτική άποψη που ενισχύθηκε από το χάος που ακολούθησε την Αραβική Άνοιξη).

Είναι ακόμα η θετική εντύπωση που κάνουν οι νεαροί ηγέτες που μιλούν για οικονομικές μεταρρυθμίσεις, ακόμα και όταν διαιωνίζουν συστήματα χωρίς διαφάνεια και λογοδοσία.

Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν υπάρχει καμία βάση για τους ευσεβείς πόθους της Δύσης. Είναι αλήθεια πως τα νιάτα έχουν περισσότερη ενέργεια. Αλλά η απειρία μπορεί να διοχετεύσει την ενέργεια αυτή σε λάθος κατεύθυνση. Η απειρίασυνοδεύεται από την ανασφάλεια: η ανάγκη των γιων να εδραιώσουν τη δύναμη τους τούς οδηγεί στον παραγκωνισμό γηραιότερων συμβούλων. Κυβερνούν με μικρότερη βάση εξουσίας και διολισθαίνουν σε παρανοϊκά ένστικτα.

Το επαναλαμβανόμενο λάθος των δυτικών πολιτικών κατεστημένων είναι ότι συγχέουν τα νιάτα με μια δέσμευση για αλλαγή και υποθέτουν ότι οι νεαροί ηγέτες που ταξιδεύουν στο εξωτερικό, δείχνουν ένα ενδιαφέρον για την τέχνη και τον ψηφιακό κόσμο, είναι πιθανό να δράσουν υπεύθυνα.

Δυστυχώς η Μέση Ανατολή δείχνει πως μια μοντέρνα συμπεριφορά δεν είναι ασύμβατη με την σκληρότητα.