Του Σταύρου Μπάνου, Αντιναυάρχου ε.α. Δημοσιεύθηκε στη “Μακεδονία της Κυριακής” 19 Μαίου 2019.
Τις επόμενες μέρες αναμένεται να γίνουμε μάρτυρες της μεγάλης δημοσιότητας που θα πάρει η επερχόμενη τουρκική άσκηση Denizκurdu, όσον αφορά κυρίως τη παρουσία και τις δραστηριότητες των μονάδων του τουρκικού στόλου στο Αιγαίο και στα Ελληνικά νησιωτικά συμπλέγματα. Αυτό θα μεγιστοποιηθεί κυρίως λόγω της πρακτικής της Τουρκίας να υπερβάλλει στη προβολή και διαφήμιση των εν λόγω δραστηριοτήτων, γεγονός που συνήθως βρίσκει πρόσφορο έδαφος και με ευκολία αναπαράγεται από τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης. Η προσπάθεια αυτή της Γείτονος είναι συνεχής, διαχρονική, κλιμακούμενη και κάθε έτος διανθίζεται με νέες διεκδικήσεις και διαφορές, δίνοντας την εντύπωση ότι υπάρχει μια ομάδα ανθρώπων η οποία εργάζεται επιμελώς για τη δημιουργία ενός ομιχλώδους τοπίου στο Αιγαίο, αναδεικνύοντας κυρίως ανύπαρκτες η υπερβολικές διεκδικήσεις. Ο τελικός και προφανής σκοπός τους είναι να οδηγηθούμε σε μια ολική αναθεώρηση των ζωνών ευθύνης και κυριαρχίας λόγω των πολλών εκκρεμοτήτων που φαίνεται να υπάρχουν, ή φαντάζονται ότι υπάρχουν, ή παράλογα δημιουργούν, ελπίζοντας την ανατροπή, στο μέτρο του δυνατού, του status quo στο Αιγαίο. Σε αυτή τους τη προσπάθεια οι γείτονες εντέχνως και με συνέπεια σε βάθος χρόνου, εμπλέκουν και άλλες διεκδικήσεις τις οποίες ανάγουν στον ίδιο γεωγραφικό χώρο και που δε θεμελιώνουν κανενός είδους κυριαρχίας ή κυριαρχικό δικαίωμα, αυξάνοντας απλά το πέπλο της αμφισβήτησης στη περιοχή. Μια από αυτές αφορά τη περιοχή ευθύνης Έρευνας και Διάσωσης μετά από Αεροπορικό η Ναυτικό ατύχημα. Με το κείμενο αυτό θα επιχειρηθεί να δοθεί η σωστή διάσταση των ανθρωπιστικών ευθυνών των δύο κρατών στην ευαίσθητη διαδικασία της παροχής βοήθειας σε κινδυνεύοντα μετά από Ναυτικό η Αεροπορικό ατύχημα άτομα, να αναδειχτούν οι διαφορές που υπάρχουν μεταξύ Ελλάδος Τουρκίας σε αυτό και η αναγκαιότητα απεμπλοκής της από θέματα εθνικής κυριαρχίας
- Για να γίνει απόλυτα κατανοητό το θέμα κρίνεται σκόπιμο να ακολουθήσει μια συνοπτική ιστορική αναδρομή, χωρίς περιττές λεπτομέρειες που θα κουράσουν, σε όλη τη διάσταση της αναγκαιότητας της δημιουργίας των ζωνών συντονισμού και επιχειρήσεων Έρευνας και Διάσωσης (Search and Rescue-SAR) που χωρίζονται σε:
α. Αεροπορική που αφορά αεροσκάφος και τους επιβαίνοντες σε αυτό και βρίσκονται σε κίνδυνο. Η έρευνα μετά από αεροπορικό ατύχημα διέπεται από τη Διεθνή σύμβαση για τη Πολιτική Αεροπορία που υπεγράφη το 1944 στο Σικάγο στα πλαίσια της λειτουργίας του International Civil Aviation Organization (ICAO). Σύμφωνα με τις προβλέψεις αυτής της σύμβασης το εκάστοτε FIR αποτελεί τη περιοχή ευθύνης συντονισμού Έρευνας και Διάσωσης Αεροπορικού ατυχήματος.(Τα δε όρια του ATHINAI FIR καθορίστηκαν σε περιοχικές συσκέψεις του 1950, 1952 και 1958 σε εκτέλεση της σύμβασης του Σικάγο) Στην Ελλάδα η αρμοδιότητα ανήκει στο Αεροπορικό Τμήμα του Ενιαίου Συντονιστικού Κέντρου Έρευνας και Διάσωσης (ΕΚΣΕΔ) υπό την αιγίδα της Πολεμικής Αεροπορίας και το Πολεμικό Ναυτικό συνδράμει όποτε αυτό κριθεί απαραίτητο και ζητηθεί.
β. Ναυτική έρευνα και Διάσωση που αφορά σε φυσικό πρόσωπο ή σκάφος που βρίσκεται σε 
κατάσταση ανάγκης η άμεσο κίνδυνο στη θάλασσα. Αυτή η διαδικασία κωδικοποιήθηκε στη σύμβαση του Αμβούργου του 1979 που τέθηκε σε ισχύ το 1985. Σε αυτήν, ως έρευνα καλείται η συντονισμένη επιχείρηση που διευθύνεται από ένα κέντρο για εντοπισμό αυτών που κινδυνεύουν, ενώ ως διάσωση η σωτηρία τους και η μεταφορά τους σε ασφαλές μέρος. Όλα τα ανωτέρω συντονίζονται από το Ναυτικό Τμήμα του Ενιαίου Κέντρου Συντονισμού Έρευνας και Διάσωσης (ΕΚΣΕΔ) που λειτουργεί υπό την αιγίδα του Λιμενικού Σώματος, ενώ το Πολεμικό Ναυτικό και η Πολεμική Αεροπορία συνδράμουν όποτε αυτό κριθεί απαραίτητο και ζητηθεί. Οι οριοθετήσεις περιοχών ευθύνης της ναυτικής έρευνας γειτονικών χωρών γίνονται με συμφωνίες μεταξύ των.
- Φυσικά οι διαφορές μεταξύ Ελλάδος – Τουρκίας δεν ήταν δυνατόν να λείψουν και σε αυτόν το τομέα. Μέχρι σήμερα δεν έχει υπάρξει διμερής συμφωνία Ελλάδος Τουρκίας σχετικά με την οριοθέτηση των περιοχών ευθύνης για τη Ναυτική έρευνα και διάσωση , σε αντίθεση με την αεροπορική που είναι το ATHINAI FIR. Συνοπτικά οι διαφορές, χωρίς καμία διάθεση λεπτομερούς ανάλυσης, εντοπίζονται στα παρακάτω σημεία:
α. H Ελλάδα με την κύρωση της σύμβασης του Αμβούργου δήλωσε ότι και για τα ναυτικά περιστατικά ισχύουν τα όρια του FIR (Διεθνής πρακτική) και έκτοτε παρέχει συνεχώς τις υπηρεσίες της σε αυτόν τον τομέα. H Τουρκία, αμφισβητώντας το γεγονός άρχισε μια προσπάθεια επέκτασης των ορίων ευθύνης της δικής της ζώνης SAR μέχρι την μέση του Αιγαίου περίπου. Το 1988 για πρώτη φορά με νόμο της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης που ανανεώθηκε το 2002, καθόρισε μονομερώς τη δική της ζώνη μέχρι τον 25ο μεσημβρινό, παραπέμποντας στα όρια των υπολοίπων διεκδικήσεων τους, κάνοντας τις προθέσεις της πλέον σαφείς.
β. Σε περίπτωση πτώσης ή αναγκαστικής προσθαλάσσωσης ενός αεροσκάφους, είναι αυτονόητο ότι, το περιστατικό περιλαμβάνει μεν τη χρήση αεροναυτικών μέσων έρευνας διάσωσης, πλην όμως οι διαδικασίες συντονισμού αφορούν σε αεροπορικό ατύχημα και ανάγονται στις προβλέψεις της Συμβάσεως του Σικάγο. Αντίθετα, η τουρκική άποψη είναι ότι όποιο ατύχημα λαμβάνει χώρα ή καταλήγει στη θάλασσα είναι ναυτικό, προκειμένου να υπερασπίσει τις θέσεις της.
- Υπό το φως των ανωτέρω αλλά και με βάση το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο, όσον αφορά τη Ναυτική έρευνα και Διάσωση, συνάγεται ότι αυτή συνίσταται σε ανάληψη ευθύνης και άσκηση αρμοδιότητας συντονισμού σε μια οριοθετημένη περιοχή, δίχως να εξομοιώνεται με άσκηση κυριαρχικού δικαιώματος επ αυτής. Στις διατάξεις του Διεθνούς Δικαίου περιγράφεται σαφώς ότι η απόλυτη κυριαρχία ενός κράτους ασκείται επί της επικράτειας του που περιλαμβάνει έδαφος, συμπεριλαμβανομένων λιμνών ποταμών και εσωτερικών υδάτων, τον εθνικό εναέριο χώρο και τη χωρική θάλασσα.
- Προκειμένου η Τουρκία να υποστηρίξει αυτές τις διεκδικήσεις της κάθε έτος ακριβώς πριν την Denizkurdu, για να επανέλθουμε, διοργανώνει μια επίδειξη κατ ουσία των δυνατοτήτων της στην έρευνα και διάσωση σε ναυτικό και αεροπορικό ατύχημα. Το μεν ναυτικό, τα πρώτα χρόνια ελάμβανε χώρα σε περιοχή μεταξύ Μυτιλήνης Χίου και εσχάτως για τους λόγους που αναφέρθηκαν ακροθιγώς παραπάνω, στο κεντρικό Αιγαίο στα όρια του 25 μεσημβρινού, το δε αεροπορικό στη τουρκική επικράτεια εγγύς της περιοχής της Σμύρνης. Η εν λόγω επίδειξη που έχει και τη μορφή τεχνικής άσκησης, απευθύνεται κυρίως στο ακροατήριο των διαπιστευμένων στην Άγκυρα Στρατιωτικών Ακολούθων και διπλωματών, αλλά και σε άλλους Αξιωματούχους που οι προσκεκλημένες χώρες κρίνουν ότι πρέπει να παραστούν. Η συγκεκριμένη, πέραν των προφανών σκοπών που εξυπηρετεί μια επίδειξη, είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία προβολής στους παρευρισκόμενους, των τουρκικών διεκδικήσεων στο Αιγαίο. Και επειδή όπως λέγεται, μια εικόνα είναι χίλιες λέξεις, μια διαφάνεια με τον 25 μεσημβρινό ως το δυτικό όριο της τουρκικής αρμοδιότητας περιοχής ευθύνης έρευνας και διάσωσης (SAR), αρκεί για να δημιουργήσει εντυπώσεις και μνήμες στο ακροατήριο και να δημιουργεί συνειρμούς, δεδομένου ότι βρίσκεται σε συμφωνία και με άλλους χάρτες που αφορούν άλλες υπαρκτές η ανύπαρκτες διεκδικήσεις (π.χ. Υφαλοκρηπίδα). Εδώ κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί ότι και από την ελληνική πλευρά κατά το παρελθόν είχε διοργανωθεί παρόμοια επίδειξη που ελάμβανε χώρα ανατολικά ν. Ρόδου με τη προσωνυμία ΙΩΝΑΣ.
- Η Ελλάδα, κατά το παρελθόν προσκαλείτο να παρακολουθήσει με εκπροσώπους της αυτή την επίδειξη. Η
επιλογή ήταν να απέχει με τη δικαιολογία να μη νομιμοποιείται το περιεχόμενο των τουρκικών θέσεων, γεγονός που είχε σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία μονομερών εντυπώσεων στους παρευρισκόμενους. Αυτές οι εντυπώσεις μπορούσαν εν μέρει να δικαιολογηθούν λόγω της γεωγραφίας, αλλά κυρίως λόγω της υφής της δραστηριότητας. Τη διεθνή κοινότητα δεν την ενδιαφέρει ποιος θα σώσει την ανθρώπινη ζωή, αλλά να σωθεί και υπ αυτή την έννοια, απομονώνοντας όλα τα άλλα, η σχεδιαστική διχοτόμηση φαινόταν λογική . Αυτή ήταν η μια πλευρά του νομίσματος. Προσωπική άποψη του υπογράφοντος είναι ότι η ελληνική πολιτεία θα έπρεπε να συμμετέχει και μέσω εκπροσώπου της προκειμένου επί τόπου να ακούγεται και η ελληνική άποψη, είτε με κατάθεση κειμένου είτε παρασκηνιακά, διαμορφώνοντας έτσι μια σφαιρική άποψη στο ακροατήριο. Αυτό διότι η Τουρκία επωφελούμενη την έλλειψη ελληνικής παρουσίας και κάνοντας χρήση από τη πλευρά της του επιχειρήματος περί προστασίας της ανθρώπινης ζωής στη θάλασσα, άφηνε τους παρισταμένους με την αντίληψη ότι παρέχει υπηρεσίες σε περιοχές που ασκούνται όχι μόνο αρμοδιότητες, αλλά και ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα, με όποιους συνειρμούς αυτό συνεπάγεται σε υφέρπουσες διεκδικήσεις. Σαφής παραπλάνηση του ακροατηρίου στο οποίο, επί της ουσίας, παρουσιαζόταν αλληλοεπικάλυψη περιοχών στις οποίες ασκούνται μόνο αρμοδιότητες. Από το 2012 αναλήφθηκαν ενέργειες από τη Πρεσβεία μας στην Άγκυρα προκειμένου να ενημερωθούν οι διαπιστευμένες στην Άγκυρα διπλωματικές και στρατιωτικές αντιπροσωπείες των άλλων χωρών, περί των τουρκικών προθέσεων. Αποτέλεσμα αυτής της ενέργειας ήταν αφ ενός μεν η συμμετοχή σε αυτή την επίδειξη να φθίνει κάθε έτος, αφ εταίρου να πάψει να προσκαλείται η χώρα μας λόγω της ενόχλησης που προκάλεσε η εν λόγω προσπάθεια. Ο θεός της Ελλάδας όμως, όπως λέμε συνήθως, είναι μεγάλος και βοήθησε ξανά δίνοντας μας μια αναπάντεχη ευκαιρία. Η Τουρκία στα πλαίσια του μεγαλοϊδεατισμού της, τα δύο τελευταία χρόνια επέλεξε να πλασάρει και τη συμμετοχή μονάδων ακτοφυλακής του ψευδοκράτους των κατεχομένων, πέραν των εκπροσώπων του, στα πλαίσια της γενικότερης προσπάθειας που καταβάλλει για τη νομιμοποίησή του. Το γεγονός αυτό έδωσε στο Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών σε συντονισμό με το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας επιχειρήματα έναντι των άλλων χωρών, ώστε να αποδομηθεί η συμμετοχή τους σε αυτήν την εκδήλωση, με αποτέλεσμα σταδιακά να υποβαθμιστεί πλήρως και φέτος τελικά να παρευρεθούν ελάχιστες χώρες, που ανήκουν κυρίως στη σφαίρα της ισχυρής επιρροής της Τουρκίας.
- Ανακεφαλαιώνοντας μπορούμε να πούμε ότι η Ελλάδα, στα πλαίσια εξασκήσεως των υποχρεώσεων της που απορρέουν από το Διεθνές Δίκαιο, βρίσκει έναν ανταγωνιστή στις περιοχές ευθύνης της στην έρευνα και διάσωση, ο οποίος με πρόσχημα την ανθρωπιστική προσφορά ενισχύει τις διεκδικήσεις του με κάθε τρόπο, στοχεύοντας τη συνδιαχείρηση του Αιγαίου. Στον τομέα αυτό, βοήθεια από το διεθνή παράγοντα, όπως και σε όλα τα εθνικά διμερή θέματα με την Τουρκία δεν αναμένεται, παρά μόνο στη καλύτερη περίπτωση να παίξει το ρόλο του Πόντιου Πιλάτου. Ούτε από τους αρμόδιους διεθνείς φορείς αναμένεται κάτι διαφορετικό αφού τόσο ο ΙΜΟ όσο και ο ICAO στα πλαίσια των λειτουργιών τους, δεν αποτελούν διανεμητικά όργανα και ως εκ τούτου δεν υπεισέρχονται σε θέματα διμερών συμφωνιών. Έτσι, στη καθημερινότητά μας συνεχώς γινόμαστε μάρτυρες ανταγωνιστικών καταστάσεων σε περιστατικά έρευνας και διάσωσης που καταπονούν το προσωπικό, απομυζούν οικονομικούς πόρους και θέτουν και σε κίνδυνο ανθρώπινες ζωές. Εύλογα θα ρωτούσε κάποιος, ότι αφού η εν λόγω δραστηριότητα δε συνιστά κυριαρχικό δικαίωμα και κύριος στόχος είναι η σωτηρία τις ανθρώπινης ζωής γιατί αυτός ο ανταγωνισμός. Ας είμαστε ειλικρινείς λοιπόν για να γίνει εν κατακλείδι με πολύ απλές κουβέντες το θέμα πλήρως αντιληπτό σε όλη του διάσταση. Όπως είχε πει ένα πολιτικός, αν συνορεύαμε με το Λουξεμβούργο που δεν έχει καμία διεκδίκηση από εμάς η βοήθειά του, και αυτό αποτελεί προσωπική άποψη, εκτιμώ θα ήταν αποδεκτή με ανακούφιση. Παράδειγμα, η βοήθεια που λαμβάνει η χώρα σε αυτό το τομέα και από τη FRONTEX. Όμως μιλάμε για Ελλάδα, Τουρκία, Αιγαίο και τη συνδιαχείρηση του που τα πάντα ανάγονται σε αυτόν τον …. επάρατο όπως έχει για την Ελλάδα εξελιχθεί 25ο μεσημβρινό. Τα ίδια θέματα δεν αντιμετωπίζονται στα δυτικά μας σύνορα όπου η συμφωνία μας για τις ζώνες ευθύνης έρευνας και διάσωσης με την Ιταλία, καθορίζονται στα όρια FIR κάθε χώρας. Είναι όμως πολύ σημαντικό να απέχουμε να ρίχνουμε εμείς νερό στο τουρκικό μύλο διεκδικήσεων. Η συνεχής, άκρατη και πολλές φορές διογκωμένη όσον αφορά την ένταση και σπουδαιότητα, παρουσίαση των περιστατικών SAR στο Αιγαίο, σε ένα θέμα που δεν έχει τη διάσταση εθνικής κυριαρχίας, δε κάνει τίποτα άλλο από το να εξακολουθεί να προβάλλει τις αξιώσεις τους διεθνώς σε μια φάση που οι δυνατότητες αυτοπροβολής τους, λόγω των υπερφίαλων πρακτικών τους, περιορίζονται σε πολύ στενό κύκλο. Το ΓΕΕΘΑ σε συνεργασία με το Λιμενικό Σώμα κάθε μέρα δίνουν τον αγώνα τους επιτυχημένα επ αυτού, φυλάσσοντας Θερμοπύλες.
Σ.Μπάνος, Αντιναύαρχος (εα)ΠΝ
