του Γιώργου Τσουκαλά, Δικηγόρου
Ως εκ θαύματος, πεισματάρικα ελληνικά συνεχίζουν να ακούγονται στην Κάτω Ιταλία! Ακόμη συναπαντιούνται ομιλητές της ελληνικής γλώσσας, στις γραφικές κωμοπόλεις και στα χωριά, στις ασβεστολιθικές χερσονήσους και στους πράσινους κάμπους του αλλοτινού βυζαντινού «Κατεπανικίου Ἰταλίας», της αρχαίας ελληνικής «Μεγάλης Ἑλλάδος»… Αληθινό ιστορικό παράδοξο, καθώς το μακρινό μέρος, χωρισμένο από μεγάλη θάλασσα, το ευρύχωρο Ιόνιο Πέλαγος, αποκόπηκε ολοσχερώς από τον κυρίως ελληνισμό, εδώ και δέκα αιώνες – συμβολικά όταν αλώθηκε η βυζαντινή Βάρις (Bari) από τους Νορμανδούς (1071).
Σαν εκδιώχθηκε ο τελευταίος βυζαντινός Κατεπάνω, ένας ηρωϊκός Βυζαντινός ονόματι Στέφανος Πατεράνος – ύστερα από σκληρούς πολέμους του μεσαιωνικού ελληνισμού, καθώς το Βυζάντιο έδειχνε μεγάλη επιμέλεια για την Κάτω Ιταλία – τα περισπούδαστα ελληνικά του Αρχιμήδη και των Αποστόλων, έπαψαν να είναι η ελκυστική γλώσσα της διοίκησης. Έκτοτε, μετατράπηκαν σε προφορική γλώσσα των αναλφάβητων αγροτών, υποτιμήθηκαν ως η βάρβαρη γλώσσα των αγραμμάτων χωρικών, αλλοιώθηκαν με πάμπολλες ξένες λέξεις που δανείστηκαν από τις λαλιές των νέων κυριάρχων. Η ελληνική γλώσσα θεωρήθηκε άχρηστη στο νέο οικονομικοκοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον, και σταδιακά χάθηκε. Παρόλα αυτά, ακόμη επιβιώνει, αν και με το λατινικό αλφάβητο…
Για όσους και όσες ενδιαφέρονται για τις κατωϊταλιώτικες διαλέκτους της ελληνικής γλώσσας – που συνεχίζουν να μιλιούνται στις περιοχές της Καλαβρίας και της Σαλαντίας – θα παρουσιάσω, με την βοήθεια του Salvatore Lolli από το Σαλέντο, και του Francesco Marcianò από την Καλαβρία, την αντιστοίχιση των νεοελληνικών αυτών διαλέκτων με την κοινή νέα ελληνική.
*** ***
ΟΙ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΕΥΧΕΣ.
Α’. «Kalos ìrtate sto Salento!» Ποιοι είναι οι βασικοί χαιρετισμοί στο Σαλέντο, στην κατωϊταλιώτικη, ελληνική διάλεκτο της Σαλαντίας; Με την βοήθεια του Salvatore Lolli από τα Χωριάνα του Υδρούντα (Corigliano D‘ Otranto):
– Καλημέρα! Kalimèra!
– Χαίρετε! Santu Martinu!
– Γεια σας, φίλοι μου! Santu Martinu fìli mu!
– Γεια σου, φίλε μου! Santu Martinu ‘s esèna file!
– Καλησπέρα! Kalispèra!
– Τι κάνεις; Τι κάνετε; Ti kànni? Ti kànnete?
– Είστε καλά; Istèi kalò?
– Όλα καλά; Τι κάνουν οι δικοί σου; Òlo kalò? Τi kànnune tu’ dikù ssu?
– Καλά να περάσετε! Diàvati kalì!
– Πως περάσατε; Pos tin diàvike?
– Εύχομαι να είστε όλοι καλά! Να είσαι καλά! Ìtela na stasùte òli kalì! Stàsu kalò!
– Πολύ καλά! Ευχαριστώ πολύ! Poddhì kalà! Charistò poddhì!
– Καλή όρεξη! Καλό μεσημέρι! Kalò fài! Kalì misciamera!
– Παρακαλώ! Parakalò!
– Καλό απόγευμα! Kalò sperinò!
– Καλό βράδυ! Kalòn vrài!
– Καληνύχτα! Kalinìtta!
– Καλό ξημέρωμα! Kalò zimèroma!
– Καλό μήνα! Kalò mìna!
– Καλό χειμώνα! Κalò scimòna!
– Καλές γιορτές! Kalè ghiortè!
– Καλά Χριστούγεννα! Kalò Christù !
– Καλή χρονιά! Kalò chròno cinùrio!
– Καλό Πάσχα! Kalò Pàska!
– Καλό καλοκαίρι! Kalò calocèri!
– Καλό Δεκαπενταύγουστο! Kalò Dekapènte tu Àgustu!
– Να πας στο καλό! Καλό ταξίδι! Καλή επιστροφή! Àmo me to kalò! Kàme ‘na kalò viaggio! Ghiùriso me to kalò!
– Χαιρετίσματα! Να δώσεις χαιρετίσματα! Cheretìmmata! Cherètisò mu!
– Καλή συνέχεια να έχεις! Kalisòrta nâchi!
– Καλή ξεκούραση! Plòse kalà!
– Φιλιά! Πολλά φιλιά! Φιλάκια! Filìa! Poddhà filìmmata! Filìmmata!
– Σε αγαπώ πολύ! Σας αγαπώ πολύ! S’ agapò poddhì! Sas agapò poddhì!
– Και εγώ! Και εμείς! Ce ‘vò! Ce ‘mà!
– Χρόνια πολλά! Με υγεία, ευτυχία και επιτυχίες! Chrògna poddhà! Me aìa, charà ce orria pràmata!
– Αντεύχομαι! To tèlo puru ‘vò! To ìtela puru ‘vò!
– Χαίρω πολύ! Χάρηκα για την γνωριμία! Ìme cherùmeno ka s’ annòrisa! Chèrùmeno jai tin annorimìa!
– Ομοίως! Addhottòsso!
– Δόξα τω Θεώ! Όλα πήγαν καλά! Charistùme to Teò! Òlo ‘pìtte kalò!
Β’. «Kalos ìrthate sti Kalavrìa!» Στην κατωϊταλιώτικη, ελληνική διάλεκτο της Καλαβρίας – με την βοήθεια του Francesco Marcianò από την Σπυρόπολη της Καλαβρίας (Palizzi di Calabria):
– Καλημέρα! Calimèra
– Χαίρετε! Καλώς σε βρήκα! Cheretàme! Calò su ivra!
– Γεια σας φίλοι μου! Cheretàme olò! Calò sas ivra fili mu!
– Γεια σου φίλε μου! Cheretàme filommu! Calò su ivra filommu
– Καλησπέρα! Calispèra
– Τι κάνεις? Τι κάνετε; Ti cànnise? Pos istèkise? Τi lèghete? Pos pàme? Ti lèghise?
– Είσαι καλά; Isson calò? Ola calà? Stèkise calà? Ise calò?
– Όλα καλά; Τι κάνουν οι δικοί σου; Καλά να περνάς! Ola kalà? Ti cannusi i dikisu? Charàpetta!
– Τι έκανες; Πως πέρασε ο καιρός; Ti ecàmese? Pos epèrae o kerò?
– Να είστε όλοι καλά! Ìthela na stathùsi oli calì (calà)!
– Πολύ καλά! Ευχαριστώ πολύ! Àzzalo! Charistò (cheràmine) poddhì!
– Καλή όρεξη! Calò faghì! (Η έκφραση “καλό μεσημέρι!” δεν απαντάται στην διάλεκτο)
– Παρακαλώ! Paracalò!
– Καλησπέρα! Calispera!
– Καληνύχτα! Calinitta!
– Καλημέρα! Calimera!
– Καλό μήνα! Calò mina!
– Καλό χειμώνα! Calò chimòna! (Η έκφραση “καλό φθινόπωρο!” δεν υπάρχει στην διάλεκτο)
– Καλές γιορτές! Καλά Χριστούγεννα! Καλή χρονιά! Cales arghìe! calà Christòjenna! Calò Chròno!
– Καλό Πάσχα! Calì Pascalìa!
– Καλό καλοκαίρι! Καλό Δεκαπενταύγουστο! Calò calocèri! Calò Decapende tu àgustu!
– Να πας στο καλό! Να πάτε στο καλό! Καλό ταξίδι! Η ώρα η καλή! Fenòmmasto! Fenòmmesta! Calà pràmata! Stin calin ora!
– Χαιρετίσματα! Να δώσεις χαιρετίσματα! Cheretìmata!
– Καλή συνέχεια να έχεις! Καλή τύχη! Sto calò! Calombòdi! Sto calombòdi!
– Καλή ξεκούραση! Calò potònima!
– Φιλιά! Πολλά φιλιά! Φιλάκια! Filìmia! Poddhà filìmata! Filìmata!
– Σε αγαπώ πολύ! Se gapào parapoddhì!
– Και εγώ! Και εμείς! Ce egò! Ciòla emìse!
– Χρόνια πολλά! Με υγεία και ευτυχία! Chrònia poddhà! Me ighìa ce charapìa!
– Αντεύχομαι! To thèlo ciola egò, to ithela ciola egò!
– Χαίρω πολύ! Χάρηκα για την γνωριμία! Immo charapimèno ti se annòria!
– Ομοίως! To stèsso!
– Καλά! Όλα πήγαν καλά! Calà! Ola ejàissa calà!
Ο ελληνισμος μπορεί να παρομοιαστεί με δεντρο. Ενα κορμός, τα σημερινά συνορα, με δυο μεγάλα κλαρια το Ιονιο και το Αιγαιο. Στο Ιονιο (Μεγαλη Ελλαδα) με την απωλια των εδαφων εδώ και δεκα αιώνες το ενα κλαρί αρχησε να φθηνει. Το Αιγαιο (Μικρα Ασια), το άλλο κλαρί, εκάηκε πριν ενα αιώνα και ο Ελληνισμός υποχωρεί μέσα στο Αιγαίο. Με άλλα λογια θα μείνει μονο ο κορμός που θα θυμίζει δεντρο κανονιοβολησμένο στη μαχη του Βερντεν, κούτσουρο.