του Φράνσις Φουκουγιάμα*
Ένα κράτος μέλος της ΕΕ που δεν είχε αποδεχτεί πλήρως την ΕΕ ήταν η Βρετανία. Για πολλά χρόνια η Βρετανία ήταν η μόνη χώρα κλειδί της ΕΕ που είχε ένα ισχυρό Ευρωσκεπτικιστικό περιθώριο που εκπροσωπούνταν από σημαντικά τμήματα του Συντηρητικού Κόμματος και από νεώτερες ομάδες όπως το Κόμμα της Ανεξαρτησίας του Ηνωμένου Βασιλείου (UKIP) υπό τον Nigel Farage.
Η απροσδόκητη ψήφος της Βρετανίας τον Ιούνιο του 2016, να αποχωρήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση, προβλεπόταν ότι θα έχει καταστροφικές οικονομικές συνέπειες, αλλά το ζήτημα για πολλούς ψηφοφόρους της αποχώρησης ήταν μάλλον ένα ζήτημα ταυτότητας παρά οικονομικό. Η ψήφος μπορεί ίσως να κατανοηθεί ενόψει της ιστορικής κληρονομιάς της Αγγλικής ταυτότητας.
Ο Αγγλικός Ευρωσκεπτικισμός έχει τις ρίζες του σε μια μακριά πίστη στον Αγγλικό εξαιρετισμό. Η χώρα κατελήφθη το 1066 από μια Γαλλική δυναστεία και για πολλά από τα επόμενα εκατό χρόνια είχε μια ιστορία βαθιά εμπλεκόμενη με εκείνη της Ηπειρωτικής Ευρώπης. Αλλά όταν ο Ερρίκος ο VIII ήλθε σε ρήξη με τον Πάπα στις αρχές του δέκατου έκτου αιώνα και δημιούργησε μια ξεχωριστή Προτεσταντική εθνική εκκλησία, μια διακριτή αίσθηση Αγγλικής ταυτότητας άρχισε να ριζώνει. Σύμφωνα με τον ιστορικό Alan Smith
Το αίσθημα της εθνικής ταυτότητας και της μοναδικότητας άρχισε να αυξάνει, φτάνοντας σε ένα απόγειο κατά τη βασιλεία της Ελισάβετ, όταν του δόθηκε κλασική έκφραση σε ένα από τα πιο σημαντικά έργα σε όλη της Αγγλική γραμματεία. Στο έργο του John Foxe, Acts and Monuments… υπήρξε μια ηχηρή διατύπωση της θεωρίας ότι η Προτεσταντική Αγγλία ήταν το «εκλεκτό έθνος» του Θεού, ανώτερο από τους σκλαβωμένους Παπικούς της Ηπείρου και εντελώς ανεξάρτητο από όλες της εξουσίες εκτός από εκείνη ου Θρόνου… Αυτή ήταν η θεωρία της Αγγλικής και αργότερα Βρετανικής συγκρότησης εθνότητας, η οποία κυριάρχησε από τότε και στο εξής έως τη δεκαετία του 1970, όταν η ιδιότητα του μέλους της Ευρωπαϊκής Κοινότητας άλλη μια φορά υπήγαγε τη χώρα στις αποφάσεις μια εξωτερικής αρχής.
Αυτή η αίσθηση του χωρισμού ενισχύθηκε από την ήττα της χώρας της ισπανικής αρμάδας και από τους πολιτικούς αγώνες που συνόδευαν τον Εμφύλιο Πόλεμο, τον δέκατο έβδομο αιώνα, ο οποίος καθιέρωσε την κυριαρχία του Κοινοβουλίου. Αυτή η κυριαρχία που κερδήθηκε με δυσκολία ήταν κάτι που δεν μπορούσε εύκολα να εγκαταλειφθεί: Εάν κάποιος ακούσει τη ρητορική των υποστηρικτών του Brexit, η Ευρωπαϊκή Ήπειρος είναι ακόμα υποδουλωμένη, αυτή τη φορά όχι στον Πάπα ή τον αυτοκράτορα, αλλά στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η εθνική ταυτότητα στην Ευρώπη είναι σήμερα συγκεχυμένη, για να το πούμε πιο κομψά. Οι υποστηρικτές της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν έχουν επιτύχει να δημιουργήσουν μια ισχυρή αίσθηση πανευρωπαϊκής ταυτότητας η οποία να παραγκωνίζει τις ταυτότητες των κρατών μελών της. Αυτές οι εθνικές ταυτότητες είναι ανθεκτικές και ποικίλουν τρομερά μεταξύ τους, κυμαινόμενες από τις σχετικά ανοικτές ταυτότητες οι οποίες μπορεί να περιλάβουν διαφορετικούς πληθυσμούς, όπως εκείνη της Γαλλίας, έως άλλες που δημιουργούν εσκεμμένα εμπόδια στη αφομοίωση των μεταναστών, όπως η ταυτότητα που υιοθετεί η Ουγγαρία. Η περιοχή δεν απειλείται τόσο από τους μετανάστες όσο από την πολιτική αντίδραση που οι μετανάστες και η πολιτισμική ποικιλία προκαλεί. Οι αντιμεταναστευτικοί και αντι – ΕΕ δαίμονες που έχουν μαζευτεί συχνά είναι βαθιά ανελεύθεροι και μπορούν να υπονομεύσουν την ανοικτή πολιτική τάξη στην οποία έχει βασιστεί η ευημερία της περιοχής. Η αντιμετώπιση αυτής της αντίδρασης θα εξαρτηθεί όχι από την απόρριψη της ίδιας της ταυτότητας, αλλά από την προσεκτική διαμόρφωση εθνικών ταυτοτήτων με τρόπους που προάγουν μια αίσθηση δημοκρατικής και ανοικτής κοινότητας.
*Απόσπασμα από το βιβλίο “Ταυτότητα” του Αμερικανού πολιτικού φιλόσοφου Φράνσις Φουκουγιάμα. Το βιβλίο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις “Ροπή”.
