Λ. Τσουλφίδης: το λεγόμενο “αποτέλεσμα Τραμπ”: Δύση, Ρωσία και Ουκρανία

του Λευτέρη Τσουλφίδη*

«Αποτέλεσμα Τραμπ» και η Αποτελεσματικότητά του: Δύση, Ρωσία και Ουκρανία

Η γεωπολιτική γύρω από την Ουκρανία εξακολουθεί να φέρει τα ίχνη της πολιτικής Τραμπ. Η στρατηγική «America First», η ένταση με την Κίνα και η προσπάθεια επαναπροσέγγισης με τη Ρωσία δημιούργησαν ένα περιβάλλον αβεβαιότητας, όπου η συνεργασία, υπονόμευση και η αντιπαράθεση συνυπάρχουν. Το λεγόμενο «αποτέλεσμα Τραμπ» αφήνει τη διεθνή τάξη σε εύθραυστη ισορροπία, επηρεάζοντας καθοριστικά την αμερικανική στάση απέναντι στην Ουκρανία και άλλες κρίσεις.

Σε προηγούμενο άρθρο μου δημοσιευμένο και στις Ανιχνεύσεις ΕΔΩ σχετικό με τους κερδισμένους και χαμένους του πολέμου στην Ουκρανία, προσπάθησα να συμπυκνώσω την άποψη του Κέυνς στον παράδοξο αφορισμό  ότι «οι νικητές του πολέμου αποζημιώνουν τους ηττημένους»,  όχι το αντίστροφο, όπως παραδοσιακά θεωρείται. Ουσιαστικά, αυτή είναι η θέση που είχε διατυπώσει ο Κέυνς το 1919, μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, διαφωνώντας με τη γραμμή Λονδίνου και Παρισιού που απαιτούσε από τη Γερμανία δυσβάσταχτες πολεμικές αποζημιώσεις. Ο Κέυνς προειδοποίησε ότι κάτι τέτοιο θα οδηγούσε σε οικονομική κρίση, πολιτική αστάθεια, άνοδο του εθνικισμού και νέο πόλεμο· προβλέψεις που δεν άργησαν να επαληθευτούν. Ίσως γι’ αυτό, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο, οι ΗΠΑ, μέσω του Σχεδίου Μάρσαλ (1947–1952), δεν τιμώρησαν αλλά χρηματοδότησαν την ανοικοδόμηση τόσο της Γερμανίας και της υπόλοιπης Ευρώπης όσο και της Ιαπωνίας. Η πολιτική αυτή δεν αποτελούσε φιλανθρωπία, αλλά βασίστηκε στην ιδέα ότι μια εύρωστη και ειρηνική Ευρώπη εξυπηρετούσε τα δυτικά γεωπολιτικά και οικονομικά συμφέροντα πολύ καλύτερα. Σημειώνεται, για λόγους ιστορικής ακρίβειας, ότι κάποιες αποζημιώσεις ζητήθηκαν από τη Γερμανία, άλλες δόθηκαν και άλλες όχι, όμως σε καμία περίπτωση δεν ήταν συγκρίσιμες με εκείνες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου

Το ερώτημα σήμερα είναι αν η Δύση και η Ρωσία έχουν διδαχθεί από την Ιστορία ή αν θα επαναλάβουν τα ίδια λάθη στην Ουκρανία. Φαίνεται ότι μια συμφωνία βρίσκεται υπό διαπραγμάτευση, αν και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει ούτε καν στο περίπου την πορεία και το τελικό της περιεχόμενο. Ωστόσο, μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι στο «τραπέζι» βρίσκονται τα εξής τέσσερα κρίσιμα δεδομένα:

1. Οι κατεχόμενες περιοχές της Ουκρανίας και η ρωσική άποψη ότι δικαιωματικά της ανήκουν, αντίθετη στο διεθνές δίκαιο.
2. Τα περίπου 300 δισ. ευρώ σε παγωμένα ρωσικά αποθεματικά στη Δύση, των οποίων οι τόκοι ή οι υπεραξίες χρηματοδοτούν ήδη βοήθεια προς την Ουκρανία (τον Νοέμβριο του 2024 είχαν ανέλθει περίπου σε 20 δισ. δολάρια), παραμένουν νομικά αμφιλεγόμενα. Η διακράτηση και η διαχείρισή τους εγείρουν σοβαρά ζητήματα διεθνούς δικαίου. Επιπλέον, οι ενέργειες αυτές ενδέχεται να ενισχύσουν την τάση αποδολαριοποίησης.
3. Η στρατηγική σημασία των σπάνιων γαιών και κρίσιμων ορυκτών, με διακριτό ενδιαφέρον τόσο από τις ΗΠΑ όσο και από χώρες της ΕΕ.
4. Η επιθυμία της Ουκρανίας για εγγυήσεις ασφαλείας, κυρίως από τις ΗΠΑ.

Μια συμφωνία με διάρκεια απαιτεί την ικανοποίηση και των τεσσάρων παραμέτρων ή ενός κάποιου αποδεκτού συνδυασμού τους. Με βάση τα διαθέσιμα δεδομένα και τις τρέχουσες τάσεις, ο πιο πιθανός συνδυασμός φαίνεται να είναι αυτός που βασίζεται στη σταδιακή διαχείριση της κρίσης. Στο μεταξύ, τα ρωσικά αποθεματικά παραμένουν παγωμένα, η Ουκρανία λαμβάνει στρατηγική υποστήριξη από ΗΠΑ και Δύση, χωρίς άμεση κατάκτηση ή ανοιχτή παραχώρηση εδαφών, ενώ τα κοιτάσματα κρίσιμων ορυκτών συνεχίζουν να αποτελούν πεδίο γεωοικονομικού ανταγωνισμού.

Βάσει των ανωτέρω ένα καθόλου απίθανο σενάριο φαίνεται να είναι η μεν Ρωσία να κρατά τα εδάφη που επιθυμεί και ενάντια στο διεθνές δίκαιο κατέχει και ουσιαστικά να τα ανταλλάσσει με τα κέρδη από τα διακρατημένα από τους δυτικούς αποθεματικά που τιμωρητικά είναι παγωμένα από την ΕΕ. Τα κέρδη και οι υπεραξίες από τα παγωμένα ρωσικά αποθεματικά στις Δυτικές τράπεζες αξιοποιούνται για να προμηθεύεται η Ουκρανία αμυντικό υλικό από τις ΗΠΑ και αλλού. Πρόκειται για τις γνωστές ως «εγγυήσεις ασφαλείας» που ζητά επίμονα η Ουκρανία και που, προς το παρόν, τουλάχιστον, δεν φαίνεται να ενοχλούν τη Ρωσία. Σημειώνεται ότι η χρηματοδότηση βασίζεται αποκλειστικά στους τόκους ή στις υπεραξίες των αποθεματικών, χωρίς να χρησιμοποιείται το ίδιο το κεφάλαιο.

Αυτοί οι μηχανισμοί δεν απαλλάσσουν πλήρως τις ΗΠΑ ή την ΕΕ από κόστη, αλλά μεταθέτουν μέρος του οικονομικού βάρους στην πλευρά της Ρωσίας, μέσω της χρήσης των εσόδων από τα παγωμένα αποθεματικά της. Εδώ έχουμε δύο παρανομίες, μία από την κάθε πλευρά, που γι’ αυτό η μία εξουδετερώνει την άλλη και άρα δεν υφίσταται παρανομία για τους αυτουργούς.

Όσον αφορά τις σπάνιες γαίες προϋποθέτουν έρευνα, επενδύσεις και σταθερότητα προκειμένου να αξιοποιηθούν από εταιρείες των ΗΠΑ αλλά και της Ευρώπης.

Κάποιες από τις χώρες της Ευρώπης επωφελούνται από την ζήτηση πολεμικού υλικού, οι αμυντικές δαπάνες αυξάνονται επικίνδυνα και οι μεγάλες κατασκευαστικές εταιρείες είναι σε αναμονή, το ίδιο και οι μεγάλες αγροτικού ενδιαφέροντος επιχειρήσεις αδημονούν να δραστηριοποιηθούν στο νέο υπό διαμόρφωση περιβάλλον.

Μετά από όλα αυτά, εξακολουθεί να ισχύει ο θλιβερός αφορισμός του Έγελου: «η ιστορία διδάσκει ότι δεν διδασκόμαστε ιστορία».

Λευτέρης Τσουλφίδης Αφ. Καθηγητής, ΠΑ.ΜΑΚ.