Δ. Κόντης: Τουρκικά Θαλάσσια Πάρκα: σε τι αποσκοπεί η στρατηγική της Άγκυρας στο Αιγαίο;

 του Δημητρίου-Μερκουρίου Κόντη*

Η Τουρκία ενσωμάτωσε δύο Θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές στον εθνικό χάρτη θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού, ο οποίος έχει πλέον καταχωρηθεί στην Διακυβερνητική Ωκεανογραφική Επιτροπή (IOC) της UNESCO. Η ανακοίνωση έγινε σε συνεργασία με το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών και επιστημονικούς φορείς όπως το Εθνικό Κέντρο Θαλάσσιου και Ναυτικού Δικαίου (DEHUKAM) του Πανεπιστημίου Άγκυρας:

ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ «FETHIYE–KAŞ»

«Η θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή Fethiye–Kaş φιλοξενεί ενδιαιτήματα κρίσιμης σημασίας για είδη κητωδών. Η περιοχή επικαλύπτεται επίσης με τα όρια μιας Σημαντικής Θαλάσσιας Περιοχής για Θαλάσσια Θηλαστικά (IMMA), η οποία έχει χαρακτηριστεί από τη Διεθνή Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN). Περιλαμβάνει βασικούς χώρους φωλεοποίησης και διατροφής για πολυάριθμα είδη, ιδιαίτερα για τις θαλάσσιες χελώνες, ενώ αποτελεί φυσικό καταφύγιο για απειλούμενα είδη όπως η μεσογειακή φώκια (Monachus monachus). Με βάση αυτά τα χαρακτηριστικά, η περιοχή Fethiye–Kaş αποτελεί προτεραιότητα για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την προστασία ειδών. Ήδη εντός της περιοχής υπάρχει η Ειδική Περιβαλλοντική Προστατευόμενη Περιοχή Υφαλοκρηπίδων Finike, η οποία καλύπτει τμήμα της και καθορίστηκε επίσημα με δημοσίευση στην Επίσημη Εφημερίδα της Τουρκίας στις 16 Αυγούστου 2013 (αρ. 28737).»

ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

«Η Θαλάσσια Προστατευόμενη Περιοχή Βορείου Αιγαίου αναγνωρίζεται ως ζώνη υψηλής οικολογικής αξίας, ιδιαίτερα για τα είδη των κητωδών, και γι’ αυτό περιλαμβάνεται μεταξύ των περιοχών που χρήζουν προστασίας. Η περιοχή επικαλύπτεται επίσης με Σημαντική Θαλάσσια Περιοχή για Θαλάσσια Θηλαστικά (IMMA), όπως έχει ορίσει η IUCN. Επιπλέον, διαθέτει φυσικά σπήλαια, παράκτια ενδιαιτήματα και εκτεταμένα λιβάδια Ποσειδωνίας (Posidonia oceanica), τα οποία προσφέρουν κατάλληλους χώρους για καταφύγιο, ανάπαυση και αναπαραγωγή της μεσογειακής φώκιας. Τα χαρακτηριστικά αυτά αναδεικνύουν τη σημασία της διατήρησης της περιοχής τόσο για τα κητώδη όσο και για τη συνολική υγεία του θαλάσσιου οικοσυστήματος.»

Όπως επισημαίνεται και σε επίσημη σημείωση του DEHUKAM, οι θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές που αποτυπώνονται στον χάρτη βασίζονται σε δεδομένα που παρέχονται από τα αρμόδια υπουργεία, ενώ ο καθορισμός του τελικού νομικού τους καθεστώτος αποτελεί αρμοδιότητα των εκάστοτε αρμοδίων αρχών. Αυτό υπογραμμίζει ότι οι  εν λόγω περιοχές δεν συνιστούν επί του παρόντος δεσμευτικό καθεστώς, καθώς δεν έχει ανακοινωθεί κανένα συγκεκριμένο πλαίσιο κανονιστικών ρυθμίσεων· πρόκειται κυρίως για χαρτογραφικές καταχωρίσεις στο πλαίσιο του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού, οι οποίες φέρουν σαφές πολιτικό και διπλωματικό φορτίο.

Σύμφωνα με πληροφορίες και διαρροές που δημοσιεύτηκαν στον τουρκικό Τύπο χθες (2 Αυγ 25), τούρκοι αξιωματούχοι επισήμαναν ότι η νέα νομοθετική πρωτοβουλία αποσκοπεί στην προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, χωρίς να περιορίζει οικονομικές δραστηριότητες όπως η αλιεία και ο τουρισμός, ενώ παράλληλα διασφαλίζεται πλήρως η ελευθερία της ναυσιπλοΐας, σε συμφωνία με τις προβλέψεις του διεθνούς δικαίου.

Είναι προφανές ότι η Τουρκία δεν έχει τη δυνατότητα να μεταβάλει μονομερώς το νομικό καθεστώς της ανοιχτής θάλασσας, όπως αυτό ορίζεται από το διεθνές δίκαιο και ειδικότερα από τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS). Οι θαλάσσιες περιοχές που βρίσκονται πέραν των έξι ναυτικών μιλίων —όριο το οποίο η ίδια η Τουρκία αναγνωρίζει επίσημα ως εύρος των χωρικών υδάτων στο Αιγαίο— αποτελούν διεθνή ύδατα (high seas), στα οποία εφαρμόζεται η αρχή της ελευθερίας της ναυσιπλοΐας, της αλιείας και της επιστημονικής έρευνας. Συνεπώς, καμία εθνική πρωτοβουλία, ακόμα και υπό το περιβαλλοντικό πρόσχημα του χωροταξικού σχεδιασμού, δεν μπορεί να περιορίσει δικαιώματα τρίτων κρατών ή να δημιουργήσει νέα κυριαρχικά τετελεσμένα στην ανοιχτή θάλασσα.

Δεδομένου ότι η Τουρκία δεν έχει το δικαίωμα να ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα στην ανοιχτή θάλασσα —ούτε να περιορίζει μονομερώς την ελευθερία της ναυσιπλοΐας ή τις οικονομικές δραστηριότητες γειτονικών κρατών, όπως η Ελλάδα, εφόσον δεν υπάρχει συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ— γεννάται εύλογα το ερώτημα: για ποιο λόγο προχώρησε στην ανακήρυξη θαλάσσιου πάρκου στο Βόρειο Αιγαίο; Η απάντηση βρίσκεται στις διαρροές Τούρκων αξιωματούχων στον εγχώριο τύπο, οι οποίοι έσπευσαν να υπογραμμίσουν με νόημα ότι «το διεθνές δίκαιο της θάλασσας ενθαρρύνει τη συνεργασία μεταξύ των παράκτιων κρατών σε ημίκλειστες θάλασσες, όπως το Αιγαίο, συμπεριλαμβανομένων και των περιβαλλοντικών ζητημάτων».

Η διατύπωση αυτή δεν είναι τυχαία. Αντιθέτως, αποκαλύπτει τον βαθύτερο στόχο της Άγκυρας, που δεν είναι άλλος από την επαναφορά —με νέα μορφή και πρόσχημα την περιβαλλοντική συνεργασία— της πρότασης για συνδιαχείριση ή συνεκμετάλλευση του Αιγαίου. Η ιδέα αυτή δεν είναι καινούργια· προτάθηκε για πρώτη φορά στα τέλη της δεκαετίας του 1970 στον Κωνσταντίνο Καραμανλή, σε μια περίοδο αυξημένης έντασης που ακολούθησε την κρίση του «Χόρα» και την έναρξη μιας ελληνοτουρκικής προσέγγισης υπό την πίεση των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο Καραμανλής, ωστόσο, απέρριψε κατηγορηματικά κάθε ιδέα συνεκμετάλλευσης, θεωρώντας ότι κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με έμμεση αποδοχή της τουρκικής ηγεμονίας στο Αιγαίο.

Από τότε μέχρι σήμερα, η Άγκυρα συνεχίζει να επαναφέρει το ίδιο αφήγημα με διαφορετικά προσωπεία — αυτή τη φορά μέσω των θαλάσσιων πάρκων και με το ένδυμα της οικολογικής συνεργασίας· με τη μεσογειακή φώκια ως πρόσχημα και το Αιγαίο ως το πραγματικό διακύβευμα.

*Ο Δημήτριος-Μερκούριος Κόντης είναι υποψήφιος διδάκτορας διπλωματικής ιστορίας της Νομικής Σχολής του Α.Π.Θ