ΤΟΥΡΚΙΑ: Ο ΡΟΜΠΕΝ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ

Της Πωλίνας Άνιφτου, Αναλύτριας Εξωτερικής πολιτικής και Επενδύσεων

Η συμμαχία με το Ιράν και η άρνηση κυρώσεων στην Τουρκία από το 1995

Η σχέση Τουρκίας και Ιράν δεν χρονολογείται στη νεότερη ιστορία, αρχίζει λίγο μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, όταν το 1923 ανέλαβε ως πρώτος Πρόεδρος της Τουρκίας ο Κεμάλ Ατατούρκ, και στο Ιράν ανέλαβε Σάχης μετά από πραξικόπημα ο Τουρκόφωνος Αζέρος Ρέζα Παχλαβί το 1925. Προς τεκμηρίωση αυτού όταν το 1934 ο Σάχης επισκέφθηκε την Τουρκία, συνομίλησε στα Τουρκικά- Αζέρικα με τον Ατατούρκ απευθείας, με πλήρη κατανόηση.

Το Ιράν και η Τουρκία συνδέονται στρατηγικά από την δεκαετία του 1960 όταν οι ΗΠΑ αποφάσισαν να στηρίξουν την ύπαρξη του Ισραήλ απέναντι στους Άραβες μέσω του λεγόμενου Δόγματος της Περιφέρειας. Ο πρώτος πρωθυπυργός του Ισραήλ Μπεν- Γκουριόν, επένδυσε στις οικονομικές και πολιτικές σχέσεις με τις δύο χώρες, αποτέλεσμα αυτού το Ιράν να καταστεί η κύρια δύναμη στην ενέργεια σε αυτό το δόγμα, το Ισραήλ η χώρα με τις μεγαλύτερες επενδύσεις, και η Τουρκία η χώρα των εξοπλισμών. Μάλιστα ο στόχος των ΗΠΑ ήταν Ιράν και Ισραήλ να εκοσμικευτούν και να προχωρήσουν ως δημοκρατικές χώρες μακριά από την θρησκευτική ηγεμονία, και να ακολουθήσουν το οικονομικό, δυτικό πρότυπο του Ατατούρκ στην Τουρκία.

Η σημασία του φυσικού αερίου για την Τουρκία

Με αποδεδειγμένα αποθέματα φυσικού αερίου που ανέρχονται σε 991,6 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια (Tcf), το Ιράν κατέχει τα δεύτερα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο μετά τη Ρωσία, και η Τουρκία αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους εισαγωγείς του Ιρανικού φυσικού αερίου. Η κατανάλωση φυσικού αερίου στην Τουρκία αυξήθηκε στις αρχές του 2021. Μέχρι το 2017, η κατανάλωση έφτασε στο ανώτατο όριο των 51,6 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων, που ήταν υπερδιπλάσια από τη ζήτηση που καταγράφηκε το 2005. Ενώ η εγγεγραμένη κατανάλωση αναφέρεται σε 4.474 δις κυβικά πόδια/Μέρα  τον Δεκέμβριο του 2020, σημειώνοντας αύξηση από τον προηγούμενο Δεκέμβριο του 2019 που βρισκόταν σε 4.195 δις κυβικά πόδια/Μέρα.

Σύμφωνα δε με την Daily Sabah, η ημερήσια κατανάλωση φυσικού αερίου της Τουρκίας έφτασε στο υψηλότερο ρεκόρ των 274 δις κυβικά πόδια/Μέρα  στις 18 Ιανουαρίου 2021, αναλογικά με στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από την τουρκική εταιρεία αγωγών πετρελαίου (BOTAŞ). Η χώρα δε ξεπέρασε το προηγούμενο ρεκόρ της στις 8 Ιανουαρίου 2019, όταν η κατανάλωση ήταν συνολικά 245 δις κυβικά πόδια/Μέρα. Η κατανάλωση φυσικού αερίου σε όλη την Τουρκία αυξήθηκε τόσο λόγω της ραγδαίας πτώσης των θερμοκρασιών του Χειμώνα 2021, όσο και λόγω της αύξησης της κατανάλωσης φυσικού αερίου στα νοικοκυριά αφού και στην γειτονική χώρα εφαρμόστηκαν lockdown και περιορισμοί στα σπίτια λόγω του COVID-19.

Αξίζει δε να αναφερθεί ότι το φυσικό αέριο για την Τουρκία, είναι τόσο σημαντικό ώστε τα δεδομένα κατανάλωσης ενημερώνονται ετησίως, και καταγράφεται κατανάλωση κατά μέσο όρο 1.485 δις κυβικά πόδια/Μέρα από τον Δεκέμβριο του 1982 έως το 2020. Ως παραθέτεται πιο κάτω από το Anouk Honore European Gas Demand, supply and pricing: cycles, seasons and the impact of LNG price arbitrage. OIES/OUP (2010), η Τουρκία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές φυσικού αερίου, και δη LNG (υγροποιημένο φυσικό αέριο). Το 2020, οι συνδυασμένες εισαγωγές της Τουρκίας ανήλθαν σε 46,6 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. Ο όγκος αυτός ήταν παρόμοιος σε σύγκριση με την προηγούμενη πενταετία. Ωστόσο, το 2018 σημειώθηκε αισθητή μείωση, με την εισαγωγή φυσικού αερίου και LNG να ανέρχονται σε 20,2 δισ. κυβικά μέτρα και 11,4 δισ. κυβικά μέτρα, αντίστοιχα. Το 2020, η Τουρκία είχε το μερίδιο του 3% των παγκόσμιων εισαγωγών LNG. Μετά δε και την πολιτική ανάκαμψη στις σχέσεις με την Ρωσία, η Τουρκία είναι σημαντικός πελάτης της Gazprom, της ρωσικής κρατικής εταιρείας ενέργειας, εισάγοντας 16,4 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα το 2020.

Οι «παράνομες» σχέσεις με το Ιράν

Η Πέρσικη και η Οθωμανική αυτοκρατορία βρίσκονταν διαρκώς σε ανταγωνισμό τόσο πολιτικό, όσο και εδαφικό. Μετά την πτώση και των δύο Αυτοκρατοριών κατά την δικαετία του 1920, οι εδαφικοί ανταγωνισμοί κατέληξαν σε διαμάχες για τον Κουρδικό πληθυσμό, όπου το Ιράν ενέταξε στην πολιτική ζωή με την διάλυση των διασπατών, από τον Ρέζα Σάχη. Από την άλλη η Τουρκία πάντα κρατούσε τους Κούρδους απομονωμένους ενώ μέχρι σήμερα αντιμετωπίζει τα ένοπλα κινήματα τους. Η Ισλαμική Επανάσταση του 1979 στο Ιράν έφερε τέλος στο Δόγμα της Περιφέρειας με την διακοπή κάθε σχέσης με το Ισραήλ. Το Ιράν αν και χρειαζόταν την Τουρκία για τις τραπεζικές και οικονομικές συναλλαγές μετά την διπλωματική κρίση με τις ΗΠΑ το 1980, επέλεγε να έχει μόνο συναλλακτικές επαφές, αφού η Τουρκία ήταν δύναμη που στήριζε το Ισραήλ και την Αμερικάνικη εξωτερική πολιτική.

Τα παραπάνω πήραν μια διαφορετική τροπή το 1994 που επηρρεάζουν μέχρι και σήμερα την συμπεριφορά της Τουρκίας απέναντι στις εξαγγελίες των ΗΠΑ. Στις τουρκικές τοπικές εκλογές του 1994, το Κόμμα Πρόνοιας (Welfare Party- WP) με ισλαμογενή προσανατολισμό αύξησε τη δύναμή του κατακτώντας με επιτυχία θέσεις δημάρχων σε πολλές πόλεις της Τουρκίας, συμπεριλαμβανομένων της Άγκυρας και της Κωνσταντινούπολης. Στο πολιτικό και οικονομικό κέντρο της χώρας. Στις 28 Ιουνίου 1996 το WP μπόρεσε να σχηματίσει κυβέρνηση συνασπισμού με το Κόμμα του Αληθινού Δρόμου (True Path Party- TPP) και για πρώτη φορά στην ιστορία εξελέγη ισλαμιστής πρωθυπουργός, ο Νετζμετίν Ερμπακάν.

Η εκλογή για πρώτη φορά στην ιστορία, του Ερμπακάν ενός ισλαμιστή πρωθυπουργού, δεν άφησε αδιάφορους ούτε τους Τούρκους, ούτε και τους Ιρανούς Ισλαμιστές. Εκτός από τις αυξημένες πολιτικές και θρησκευτικές σχέσεις, οι δύο χώρες υπέγραψαν σύμβαση φυσικού αερίου για προμήθεια από το Ιράν 10 bcm/έτος, παρά τις απαγορεύσεις των ΗΠΑ (US Iran Sanction Act (ISA)) ότι θα επέβαλαν κυρώσεις σε όλες τις μη Ιρανικές εταιρείες που θα επένδυαν  περισσότερα από 20 εκατομμύρια δολάρια ανά έτος στις βιομηχανίες φυσικού αερίου και πετρελαίου στο Ιράν. Ήταν αυτό το γεγονός που τράβηξε τη μεγαλύτερη προσοχή στα μέσα ενημέρωσης και στους διπλωματικούς κύκλους εκείνης της εποχής, όχι μόνο για την υπόσκαψη των ΗΠΑ από την σύμμαχο Τουρκία αλλά και από την διεθνή «μπαμπεσιά» αυτής της συμφωνίας.

Για να μην έρθει σε σύγκρουση η Τουρκία με τις ΗΠΑ, αποφάσισαν Ιράν και Τουρκία να παίξουν με τους περιορισμούς των κυρώσεων που επέβαλαν οι ΗΠΑ. Έτσι η επένδυση έγινε με τέτοιο τρόπο που αν και η Τουρκία επένδυσε περισσότερα από 20 εκατομμύρια δολάρια, δεν διαφάνηκε σε κανένα τραπεζικό και διπλωματικό λογαριασμό, αφού μεσολάβησαν και ιδιωτικοί κύκλοι γαι την μετεφορά των χρηματικών ποσών, μη δίνοντας έρεισμα για διπλωματικές αντιδικίες με τις ΗΠΑ. Δια αυτό τον τρόπο η Τουρκία επένδυσε στο Ιράν, και το Ιράν άρχισε τις πρώτες εξαγωγές σε άλλη χώρα με πάσα νομιμότητα.

Ο σχεδιασμός για έναν Ιρανοτουρκικό αγωγό προς την Ευρώπη

Το 1996 υπογράφηκε σύμβαση φυσικού αερίου μεταξύ του Ιράν και της Τουρκίας. Η συμφωνία προέβλεπε την παράδοση φυσικού αερίου σε περίοδο 23 ετών με εξαγωγές 4 Bcm ως το 2002, και την δημιουργία αγωγού ώστε να αυξηθεί η πώληση του φυσικού αερίου στα 10 Bcm (η χωρητικότητα του αγωγού) το 2007. Ο αγωγός παραδόθηκε τελικά το 2001, και οδήγησε στο νέο Μνημόνιο (MOU) μεταξύ των δύο χωρών που περιλάμβανε την τουρκική συμμετοχή στην ανάπτυξη του κοιτάσματος φυσικού αερίου του South Pars.

Τα στρατηγικά σχέδια της Τεχεράνης και της Άγκυρας δεν παρέμειναν μόνο στον South Pars, το MOU εξηγεί ότι στόχος είναι ένας εντελώς νέος αγωγός που θα διοχετεύσει το ιρανικό αέριο στην Ευρώπη μέσω Τουρκίας, αλλά και θα προμήθευε την τουρκική αγορά, δηλαδή θα αυξήσει το Ιράν τις εξαγωγές μέσω του νέου αγωγού που προορίζεται να παραδώσει φυσικό αέριο στην Ευρώπη μέσω Τουρκίας. Περαιτέρω βάσει του Μνημονίου η TPAO (Turkish Petroleum Corporation) θα παρήγαγε έως και 16 Bcm/έτος φυσικό αέριο από το South Pars, το μισό για τουρκική εσωτερική χρήση και το μισό για παράδοση στην Ευρώπη.

Οι επιλογές του Μνημονίου ήταν το Ιράν να προμηθεύσει το φυσικό του αέριο από τον Nabucco ή από τον Trans-Adriatic Pipeline (TAP) ή τον Persian Pipeline, ώστε το αέριο να μεταφερθεί μέσω Τουρκίας στην Ευρώπη, παραμεριζοντας την απειλή του δικού μας East Med. Έτσι οι συμφωνίες Ερμπακάν μετά από δύο δεκαετίες θα έκαναν την Τουρκία την χώρα διαπραγματεύτρια του φυσικού αερίου της Ευρώπης, μέσα από έναν αγωγό που θα μετέφερε χαμηλού κόστους αέριο από το Ιράν. Προς αυτή την κατεύθυνση Τουρκία και ΗΠΑ βρέθηκαν επί κυβερνήσεων Ερντογάν αλλά και ως σήμερα σε διπλωματικές αντιιπαραθέσεις, αφού η Τουρκία τείνει να επιχειρεί να εξελιχθεί σε έναν δεινό ενεργειακό παράγοντα και πρωτοστατεί στην γεφύρωσει των ενεργειακών σχέσεων Ιραν- Ε.Ε., και Ε.Ε.- Ρωσίας, πάντα προς ιδίο όφελος. Σύμφωνα με το Μνημόνιο, η TPAO θα αναπτύξει τις Φάσεις 22, 23 και 2450 του South Pars και θα συμμετάσχει στην κατασκευή του αγωγού αερίου IGAT-9 μήκους 1.850 χιλιομέτρων από το Assaluyeh στο Bazargan, κοντά στα σύνορα Τουρκίας-Ιράν.

Η Τουρκία έχει μακροπρόθεσμα και ασύμφορα συμβόλαια εισαγωγής με τη Ρωσία, το Αζερμπαϊτζάν, την Αλγερία και τη Νιγηρία καθώς υπάρχει συμφωνία μεταξύ Τουρκίας και Τουρκμενιστάν που δεν έχει εφαρμοστεί, για εισαγωγή 30 Bcm/έτος. Η ετήσια ποσότητα (ACQ) στα –τρία συμβόλαια με τη Ρωσία είναι 30 Bcm, με την Αλγερία 4 Bcm, και το Αζερμπαϊτζάν 6,6 Bcm. Οι ανάγκες της Τουρκίας δια μέσου αυτού του νέου αγωγού που σχεδιαζόταν με το Ιράν, θα διασφαλίζονταν πολιτικά, και μετέπειτα θα ήταν η χώρα όπου το Ιράν θα διοχέτευε μέσω ή Nabucco ή Trans-Adriatic Pipeline φυσικό αέριο, δεσμεύοντας έτσι τον ενεργεικό πυλώνα της Ευρώπης.

Η οικονομική συνεργασία μεταξύ Ιράν και Τουρκίας δεν περιορίζεται στο φυσικό αέριο, και αν ακόμη ο προτεινόμενος αυτός αγωγός δεν επιχειρήθηκε ακόμη δεν παύει να είναι μια μεγάλη απειλή για τους ενεργειακούς σχεδιασμούς στην περιοχή απέναντι στην Σαουδική Αραβία, την Κύπρο, την Ελλάδα, το Ισραήλ και την Αίγυπτο. Έτσι, η τουρκική κρατική εταιρεία λιπασμάτων αγόρασε το μεγαλύτερο συγκρότημα παραγωγής λιπασμάτων του Ιράν, την Razi Petrochemical Company, για 681 εκατομμύρια δολάρια από τη διοίκηση ιδιωτικοποιήσεων του Ιράν. Επιπλέον, υπήρξε συζήτηση μεταξύ Τούρκων και Ιρανών αξιωματούχων για το άνοιγμα τουρκικών τραπεζών στο Ιράν, όπου η Τουρκία πια θα αποτελούσε το θησαυροφυλάκιο τρισεκατομμυρίων δολαρίων που η Ιρανική κυβέρνηση δεν μπορεί να επενδύσει λόγω των κυρώσεων από το 2018. Από την άλλη η Τουρκία θα μπορούσε να καταστεί ο χειριστής των επενδύσεων του Ιράν και αντιστρόφως σε όλες τις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Κεντρικής Ασίας σε συνεργασία με Ρωσία και Κίνα. Το 2008, το τουρκικό εμπόριο με το Ιράν ανήλθε σε περίπου 10 δισεκατομμύρια δολάρια σε σύγκριση με μόλις 1 δισεκατομμύριο δολάρια το 2000, ενώ ο Ιρανικές πηγές αναφέρουν αύξηση των εμπορικών συναλλαγών σε 30 δισεκατομμύρια το 2021.

Επίλογος

Το Ιράν ενημέρωσε την Τουρκία πριν 20 ημέρες για δεκαήμερη διακοπή της ροής φυσικού αερίου, με αποτέλεσμα οι βιομηχανίες ειδικά στην Ανατολία να έχουν επιβραδύνει τις εργασίες τους, ή να λειτουργούν περιοδικά. Το Μνημόνιο δημιουργίας ενός νέου αγωγού με το Ιράν θα βοηθούσε την Τουρκία να αντιμετωπίσει με λιγότερο κόστος την απειλή του East Med, που πρέπει να διαπεράσει την Ανατολική Μεσόγειο για να φτάσει στην Ευρώπη, αλλά και να απεξαρτηθεί από  το εισαγόμενο φυσικό αέριο από τη Ρωσία, το Αζερμπαϊτζάν και τις χώρες της Αφρικής. Μόνο το Ιράν που από το 1996 αποτελεί τον μεγαλύτερο ενεργειακό συνέταιρο της Τουρκίας, παρείχε το 16% των αναγκών της Τουρκίας σε φυσικό αέριο κατά τους πρώτους δέκα μήνες του 2021. Ενώ οι τιμές της ενέργειας έχουν αυξηθεί απότομα στην Τουρκία, λόγω των παγκόσμιων αυξήσεων και της πτώσης της λίρας έναντι του δολαρίου κατά 44% πέρυσι, οι δύο χώρες συνεργάζονται σε πολιτικό, οικονομικό, στρατιωτικό επίπεδο με επεκτατικό πρόγραμμα στην περιοχή μας.

https://lnkd.in/eZHdKPPW

Από το Economy Today