Άγγελος Συρίγος: Τι μπορούμε να περιμένουμε από τη Χάγη;

Άγγελος Συρίγος*

Ο Έλληνας Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης (κεντρο-αριστερά) και ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν (κεντρο-δεξιά) συναντώνται κατά τη διάρκεια της συνόδου των ηγετών του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους της Λιθουανίας, στις 12 Ιουλίου.

Τα τρία κόμματα δεξιά της Νέας Δημοκρατίας είναι αρνητικά στο ενδεχόμενο η Ελλάδα να προσφύγει στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για να επιλύσει τις διαφορές της με την Τουρκία. Αυτό φάνηκε κατά τη συζήτηση των προγραμματικών δηλώσεων της κυβέρνησης για τη νέα τετραετία στη Βουλή την περασμένη εβδομάδα. Αυτή είναι μια αντίληψη για πράγματα εκτός διεθνούς πραγματικότητας, παρόμοια με αυτήν που ακούσαμε από τον πρώην κυβερνητικό συνασπισμό ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ για τη διαπραγμάτευση της Ελλάδας για το χρέος μας το 2015.

Αυτό δεν σημαίνει ότι η προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο είναι απλή και εύκολη .

Ένα βασικό ζήτημα αφορά το τι δεχόμαστε να παραπεμφθεί στο δικαστήριο. Η Τουρκία έχει εφεύρει (κυριολεκτικά) πληθώρα θεμάτων.

Αμφισβητεί ζώνες με διοικητικές αρμοδιότητες (FIR και ζώνες έρευνας-διάσωσης) και το δικαίωμα εφαρμογής κανόνων διεθνούς δικαίου (αύξηση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια) ακόμη και υπό την απειλή πολέμου. Θέτει το ζήτημα της αποστρατιωτικοποίησης των νησιών του ανατολικού Αιγαίου και της διαφοράς εμβέλειας μεταξύ χωρικών υδάτων και εθνικού εναέριου χώρου. Συνεχίζει με θαλάσσιες ζώνες άσκησης κυριαρχικών δικαιωμάτων (υφαλοκρηπίδα και αποκλειστική οικονομική ζώνη) και καταλήγει να αμφισβητεί ευθέως την κυριαρχία της Ελλάδας σε άγνωστο αριθμό ελληνικών νησιών.

Άλλο είναι να μαλώνεις με τον γείτονά σου για τα όρια των οικοπέδων σου και άλλο να κάνεις μια σοβαρή συζήτηση μαζί του για το αν σου ανήκει ο καναπές, η τηλεόραση και το ψυγείο μέσα στο σπίτι σου. Αυτά είναι προφανώς δικά σας και δεν έχετε καμία υποχρέωση να προσκομίσετε απόδειξη αγοράς.

Για το λόγο αυτό, σε δήλωση τον Ιανουάριου 2015, η Ελλάδα έχει ρητά εξαιρέσει από τη δικαιοδοσία του δικαστηρίου κάθε διαφορά που σχετίζεται με:

α) Στρατιωτικές δραστηριότητες και μέτρα που λαμβάνονται από την Ελληνική Δημοκρατία για την προστασία της κυριαρχίας και της εδαφικής της ακεραιότητας, για σκοπούς εθνικής άμυνας, καθώς και για την προστασία της εθνικής της ασφάλειας.

β) Κρατικά σύνορα ή κυριαρχία επί του εδάφους της Ελληνικής Δημοκρατίας, συμπεριλαμβανομένης οποιασδήποτε διαφοράς για το εύρος και τα όρια της χωρικής θάλασσας και του εναέριου χώρου της.

Ως εκ τούτου, δεν δεχόμαστε να συζητήσουμε στο Διεθνές Δικαστήριο για την αποστρατιωτικοποίηση, ούτε για τα χωρικά ύδατα και τον εναέριο χώρο, ούτε για την εδαφική μας κυριαρχία στα νησιά μας.

Για το λόγο αυτό, ο πρωθυπουργός επανέλαβε πολλές φορές ότι η μόνη μας διαφορά που μπορεί να οδηγηθεί στα δικαστήρια είναι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης (ΑΟΖ) σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο.

Αλλά εδώ υπάρχει ένα άλλο πρόβλημα.

Μετά το 1975, η Ελλάδα δήλωσε προς κάθε κατεύθυνση ότι πρέπει να προσφύγουμε στο Διεθνές Δικαστήριο για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου. Η ελληνική πρόταση αντιμετωπίστηκε με ιδιαίτερα θετικό τρόπο από τη διεθνή κοινότητα. Για να το ξεπεράσει, η Τουρκία έκανε μια στρατηγική κίνηση.

Αμφισβήτησε την ελληνική κυριαρχία σε μικρά νησιά στο ανατολικό Αιγαίο που απελευθερώθηκαν από τον ελληνικό στόλο κατά τους Βαλκανικούς πολέμους.

Όλες οι οριοθετήσεις θαλάσσιων ζωνών βασίζονται στις ακτές των ηπειρωτικών και νησιωτικών εδαφών.

Εάν η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ οδηγηθεί στο Διεθνές Δικαστήριο, τότε η Τουρκία θα ζητήσει πρώτα να διευκρινιστεί σε ποιον ανήκει κάθε νησί, γιατί διαφορετικά είναι αδύνατο να χαράξει τις θαλάσσιες ζώνες. Ως δεύτερο θέμα θα ακολουθήσει η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ.

Παλιά πιστεύαμε ότι η αμφισβήτηση της κυριαρχίας μας στα νησιά από την Τουρκία –μέσω ακραίων και εμφανώς εσφαλμένων ερμηνειών του διεθνούς δικαίου– ήταν μια διαπραγματευτική τακτική της Άγκυρας ότι θα αποσυρόταν μόλις φτάσουμε στην ουσία του θέματος. Μέχρι σήμερα δεν έχει συμβεί κάτι τέτοιο.

Επομένως, εάν οι Τούρκοι επιμείνουν να αμφισβητούν την ελληνική κυριαρχία, δεν πρόκειται να καταλήξουμε σε συμφωνία για προσφυγή στη Χάγη.

Ένα άλλο ζήτημα είναι ποιο δίκαιο θα εφαρμοστεί από το Διεθνές Δικαστήριο. Η Ελλάδα δεσμεύεται από τη Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982). Η Τουρκία αρνήθηκε να υπογράψει το σχετικό κείμενο. Στην περίπτωση αυτή, το δικαστήριο θα εφαρμόσει το εθιμικό διεθνές δίκαιο που δεσμεύει και τις δύο χώρες. Αυτό δεν δημιουργεί ιδιαίτερα προβλήματα στην Ελλάδα.

Αφενός, οι κανόνες του εθιμικού διεθνούς δικαίου εκχωρούν υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ τόσο σε ηπειρωτικό όσο και σε νησιωτικό έδαφος, σε αντίθεση με ό,τι ισχυρίζεται η Τουρκία. Από την άλλη πλευρά, οι περισσότεροι από τους κανόνες του εθιμικού διεθνούς δικαίου περιλαμβάνονται στη Σύμβαση του ΟΗΕ του 1982.

Εδώ και έναν αιώνα, τα κράτη επιλέγουν να προσφεύγουν στη διεθνή δικαιοσύνη αντί να επιλύουν τις διαφορές τους με πολέμους. Τι θα προκύψει από την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ μας βάσει απόφασης της διεθνούς δικαιοσύνης; Θα μπορέσουμε επιτέλους να ασκήσουμε τα κυριαρχικά μας δικαιώματα πέρα από τα χωρικά μας ύδατα. Μέχρι σήμερα, στις περιοχές που υπάρχει διαμάχη με την Τουρκία, είμαστε μόνο ονομαστικά υπεύθυνοι για τις θαλάσσιες ζώνες. Μετά την απόφαση του δικαστηρίου, θα είμαστε στην πράξη.

*Ο Άγγελος Συρίγος είναι βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας και αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο στην Αθήνα.

ekathimerini.com