Τα ελληνικά κόμματα για τον δωσιλογισμό

Στις 8 Μαΐου 1945 τελείωσε επίσημα ο Β ́ Παγκόσμιος Πόλεμος στην Ευρώπη. Μία ημέρα νωρίτερα είχε προηγηθεί η υπογραφή της άνευ όρων παράδοσης της Γερμανίας στην πόλη Ρεμς της Γαλλίας. Εκτιμάται ότι περισσότεροι από 35 εκατομμύρια Ευρωπαίοι έχασαν τη ζωή τους, ενώ στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου η Γερμανία είχε εισβάλει σε 11 χώρες. Η Ευρώπη είχε κυριολεκτικά μετατραπεί σε ερείπια και οι καταστροφές των κύριων υποδομών και των πλουτοπαραγωγικών πηγών ήταν ανυπολόγιστες.

Με αφορμή το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου συνομιλήσαμε με τον Μενέλαο Χαραλαμπίδη, ο οποίος είναι διδάκτορας Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και συγγραφέας του ιστορικού μπεστ-σέλερ «Οι Δωσίλογοι». Η πρώτη μας ερώτηση ήταν πώς ο πόλεμος επηρέασε τη μετέπειτα εξέλιξη της Ελλάδας και καταρχάς την οικονομική της εξέλιξη.

«Είναι ένα τεράστιο ερώτημα και είναι κάτι το οποίο η έρευνα ακόμη δεν έχει απαντήσει σε ικανοποιητικό βαθμό. Δεν έχουμε επαρκείς μελέτες για την μεταπολεμική εξέλιξη της χώρας, αλλά ένα που μπορούμε με σιγουριά να πούμε είναι ότι μία από τις σημαντικότερες συνέπειες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και της γερμανικής Kατοχής στη χώρα (γερμανικής, ιταλικής και βουλγαρικής, η τριπλή Kατοχή στην Ελλάδα) ήταν η οικονομική καχεξία της χώρας, δηλαδή ότι για πρώτη φορά στην περίοδο του Μεσοπολέμου η Ελλάδα άρχισε να συγκροτεί αξιόλογη βιομηχανική παραγωγή. Αυτή η διαδικασία αναχαιτίστηκε λόγω του πολέμου.  Η χώρα καταστράφηκε ολοσχερώς. Καταστράφηκαν οι υποδομές, καταστράφηκε μεγάλο σημαντικό κομμάτι της παραγωγής. Είχαμε τις καταστροφές ολόκληρων χωριών και κωμοπόλεων από τα γερμανικά στρατεύματα. Δεν αφορά 5, 10 ή 20 χωριά. Είναι εκατοντάδες τα χωριά, τα οποία καταστράφηκαν, και η οικονομική λεηλασία, στην οποία προχώρησαν οι κατακτητές, προκάλεσε ανεπανόρθωτες ζημιές στην ελληνική παραγωγική βάση και γενικότερα στη λειτουργία της οικονομίας. Μόνο αν σκεφτούμε τον λόγο των υπέρογκων εξόδων Κατοχής που επέβαλαν οι κατακτητές στο ελληνικό κράτος, είχαμε την αλματώδη άνοδο του πληθωρισμού. Η δραχμή, το νόμισμα δηλαδή, έχασε κάθε αξία. Ιδίως τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής είχαμε έναν αδιανόητο υπερπληθωρισμό, πρωτόγνωρο. Όλα αυτά δημιούργησαν πάρα πολλά προβλήματα στη λειτουργία της οικονομίας και, άρα, η επανεκκίνηση μετά τον πόλεμο ήταν ιδιαίτερα δύσκολη».

Οι πολιτικές συνέπειες για την Ελλάδα

Οι πολιτικές συνέπειες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν επίσης τεράστιες για την Ελλάδα. Ήταν η μόνη χώρα στην Ευρώπη στην οποία ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος, ο οποίος διήρκεσε από το 1946 μέχρι το 1949. Ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης επισημαίνει:

«Οι ρίζες αυτής της σύγκρουσης είναι στα χρόνια της Κατοχής, στον βαθύ διχασμό που προκάλεσε η συνεργασία με τους κατακτητές στην ελληνική κοινωνία. Οπότε, αυτό που έχουμε λόγω της γερμανικής στρατιωτικής Κατοχής, αυτό που έχουμε μεταπολεμικά, είναι την ανάπτυξη ενός αντικομμουνιστικού εθνικόφρονος κράτους, το οποίο απέκλεισε και δημιούργησε μια κατάσταση διοικητικού, οικονομικού, πολιτικού και κοινωνικού αποκλεισμού των ηττημένων του εμφυλίου πολέμου, δηλαδή των κομμουνιστών και των αριστερών γενικότερα. Αυτή η καχεκτική δημοκρατία, όπως την ονομάζει ο Ηλίας Νικολακόπουλος, κυριάρχησε τουλάχιστον μέχρι την πτώση της χούντας το 1974 στη χώρα, οπότε τριάντα ολόκληρα χρόνια είχαμε ένα καθεστώς εκτάκτου ανάγκης στην Ελλάδα, το οποίο είχε επηρεάσει σε πάρα πολύ μεγάλο βαθμό όλες τις ατομικές και συλλογικές ελευθερίες, την ποιότητα της Δημοκρατίας.

Και ουσιαστικά ήταν ένας από τους παράγοντες που οδήγησε αργότερα και στην επιβολή της χούντας. Μην ξεχνάμε ότι οι άνθρωποι που πρωταγωνίστησαν στη χούντα ήταν άνθρωποι που είχαν συνεργαστεί με τους Γερμανούς στην περίοδο της Κατοχής. Υπάρχει άμεση σύνδεση. Συνεπώς, οι συνέπειες της γερμανικής στρατιωτικής Κατοχής στη χώρα, τόσο σε επίπεδο πολιτικό όσο και σε επίπεδο οικονομικό, ήταν απόλυτα καταστροφικές».

Οι ευθύνες των ελληνικών κομμάτων

Ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης έγραψε ένα από τα πιο επιτυχημένα ιστορικά βιβλία των τελευταίων χρόνων. «Οι Δωσίλογοι» είναι ένα βιβλίο που περίμενε ο κόσμος, όπως λέει, γιατί είναι η ζωντανή ιστορία μας ακόμη. Η ιστορία των γιαγιάδων μας και των παππούδων μας και μιας περιόδου για την οποία ελάχιστα γνωρίζουμε, μια και ελάχιστα διδασκόμαστε για την περίοδο της Κατοχής στο σχολείο».

Γιατί όμως μαθαίνουμε τόσο λίγα για το θέμα στο σχολείο; «Υπάρχει μια φοβία από τη συντηρητική παράταξη, από τη Δεξιά, λόγω του γεγονότος ότι αρκετοί άνθρωποι που συνεργάστηκαν με τους κατακτητές μετά στελέχωσαν τη Δεξιά στις διάφορες μορφές της. Υπάρχει μια προσπάθεια από άλλες πολιτικές δυνάμεις, όπως το ΠΑΣΟΚ, που έκανε το μεγάλο βήμα και αναγνώρισε το 1982 το ΕΑΜ, τη μεγαλύτερη αντιστασιακή οργάνωση. Σαράντα χρόνια όμως μετά τη λήξη του πολέμου, και αυτό λέει πολλά πράγματα. Δεν έθιξε και δεν ήθελε να δει τις δύσκολες πτυχές της περιόδου αυτής, δηλαδή τη συνεργασία με τον κατακτητή,  την εξόντωση των Ελλήνων Εβραίων. Όλο αυτό το τραύμα που προκάλεσε η δράση και των γερμανικών κατοχικών δυνάμεων, αλλά και των Ελλήνων συνεργατών τους. Συνεπώς, δημιουργήθηκε ένα αφήγημα ότι όλοι μαζί αντισταθήκαμε, ότι κάποιοι, πολύ λίγοι κακοί – μεμονωμένες περιπτώσεις κακών Ελλήνων ήταν αυτοί που συνεργάστηκαν. Δεν συζητήσαμε ποτέ το θέμα της συνεργασίας, επειδή επιλέχθηκε αυτή η θεσμική σιωπή, στην οποία βέβαια και η Αριστερά για κάποια πράγματα από αυτά συμφώνησε. Δηλαδή την μεταπολεμική περίοδο, η Αριστερά ήθελε να ενσωματωθεί στο πολιτικό σκηνικό και όχι να είναι απόβλητη, οπότε προσπαθούσε να μην ανακινεί τέτοιου είδους ζητήματα».

Για τον ιστορικό Μενέλαο Χαραλαμπίδη υπάρχει έλλειψη ιστορικής γνώσης και κατανόησης του παρελθόντος. Όμως μόνο αυτά τα δυο εργαλεία -θα συμπληρώναμε εμείς- θα βοηθήσουν ουσιαστικά στην επεξεργασία, την επούλωση των τραυμάτων και την αποτροπή της επικίνδυνης ανόδου της Ακροδεξιάς στην Ευρώπη.