του Δημήτρη Τσαϊλά, Υποναυάρχου ε.α.
Καθώς το καλοκαίρι θερμαίνει τις θάλασσες της Μεσογείου, το ίδιο συμβαίνει και με το μεταναστευτικό ρεύμα που αναδύεται από τις ακτές της Λιβύης. Χιλιάδες άνθρωποι στοιβάζονται σε σαθρά σκάφη, αναζητώντας δίοδο προς την Ευρώπη μέσα από ένα πέλαγος ελπίδας και θανάτου. Το νότιο θαλάσσιο μέτωπο της Ελλάδας – η γραμμή ανάμεσα στη Λιβύη και την Κρήτη – μετατρέπεται έτσι σε πεδίο στρατηγικής πρόκλησης, νομικού διλήμματος και ηθικής επιλογής.
Η πρόσφατη δήλωση του Πρωθυπουργού ότι δεν θα επιτρέψουμε στους διακινητές να ορίζουν «ποιος μπαίνει στην Ελλάδα» στέλνει το αναγκαίο μήνυμα αποτροπής. Ωστόσο, η ναυτική ισχύς, αν μείνει μόνη, δεν αρκεί, ούτε πολιτικά, ούτε νομικά, ούτε ηθικά. Χρειάζεται μια ευρύτερη, συνεκτική στρατηγική που θα ενώνει την εθνική κυριαρχία με το κράτος δικαίου και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Για την Ελλάδα, και ιδιαίτερα για το νότιο νησί της Κρήτης, αυτό δεν αποτελεί μόνο μια ανθρωπιστική και υλικοτεχνική πρόκληση, αλλά και ένα γεωπολιτικό δίλημμα: μπορεί ή πρέπει, το Πολεμικό Ναυτικό να χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης στα ύδατα νότια της Κρήτης, κοντά στα θαλάσσια σύνορα της Λιβύης;
Με την πρώτη ματιά, η απάντηση μπορεί να φαίνεται απλή. Η Ελλάδα διαθέτει ένα ικανό ναυτικό, ικανό στην θαλάσσια επιτήρηση, την αναχαίτιση και την ανθρωπιστική ανταπόκριση. Το Πολεμικό Ναυτικό περιπολεί τακτικά στο Αιγαίο και την ανατολική Μεσόγειο και σίγουρα θα μπορούσε να επεκτείνει την εμβέλειά του προς τα νότια για να παρακολουθεί τις μεταναστευτικές οδούς που αναδύονται από τη Λιβύη.
Αλλά η βαθύτερη πραγματικότητα είναι πιο περίπλοκη. Ενώ είναι τεχνικά εφικτή η ανάπτυξη ναυτικών μέσων σε διεθνή ύδατα νότια της Κρήτης, το νομικό, διπλωματικό και ηθικό πεδίο είναι πολύ περισσότερο περίπλοκο.
Στρατιωτικά εφικτό, πολιτικά περίπλοκο
Το Πολεμικό Ναυτικό είναι απολύτως ικανό να επιχειρήσει σε διεθνή ύδατα νοτίως της Κρήτης: να επιτηρεί, να αναχαιτίζει, να διασώζει. Όμως η δράση σε αυτόν τον χώρο πρέπει να γίνει με σύνεση και όρια. Το διεθνές δίκαιο θέτει αυστηρούς περιορισμούς σε ό,τι μπορούν και δεν μπορούν να κάνουν τα κράτη σε ανοιχτά ύδατα. Η αρχή της μη επαναπροώθησης, η οποία κατοχυρώνεται στη Σύμβαση της Γενεύης του 1951, απαγορεύει στις χώρες να επιστρέφουν αιτούντες άσυλο σε μέρη όπου ενδέχεται να αντιμετωπίσουν διώξεις. Η αναχαίτιση σκαφών μεταναστών και η αναγκαστική επιστροφή τους στη Λιβύη – μια χώρα που μαστίζεται από εμφύλιες συγκρούσεις και με καταγεγραμμένες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε κέντρα κράτησης μεταναστών – σχεδόν σίγουρα θα παραβίαζε αυτήν την αρχή. Η επιθετική αναχαίτιση ή η επιστροφή ανθρώπων εκεί θα συνιστούσε παραβίαση του διεθνούς δικαίου και θα εξέθετε τη χώρα σε διπλωματικό και νομικό κόστος.
Επιπλέον, τα ελληνικά πλοία δεν μπορούν να εισέλθουν στα λιβυκά χωρικά ύδατα (12 ναυτικά μίλια από τις ακτές) χωρίς ρητή διεθνή εντολή, κάτι που θα ερχόταν σε αντίθεση με την κυριαρχία της Λιβύης και θα μπορούσε να προκαλέσει περαιτέρω ένταση, τόσο με την Τρίπολη όσο και με τρίτους παίκτες όπως η Τουρκία.
Ο ρόλος του Ναυτικού: ισχύς με περιορισμό
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η ναυτική παρουσία από μόνη της μπορεί να χρησιμεύσει ως αποτρεπτικό μέσο. Αλλά εκτός εάν πλαισιώνεται από σαφή ανθρωπιστική εντολή, όπως οι επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης, ακόμη και η παθητική αποτροπή μπορεί να μετατραπεί σε εξαναγκασμό. Και μόλις αναχαιτιστεί ένα μεταναστευτικό σκάφος, το διεθνές ναυτικό δίκαιο υποχρεώνει το κράτος διάσωσης να μεταφέρει αυτά τα άτομα σε ασφαλές μέρος. Η Λιβύη, υπό οποιαδήποτε λογική ερμηνεία, δεν πληροί τις προϋποθέσεις.
Το Πολεμικό Ναυτικό μπορεί και πρέπει να αυξήσει την παρουσία του στα διεθνή ύδατα νότια της Κρήτης. Μπορεί να ενισχύσει την επιτήρηση, να συμβάλει στη συλλογή πληροφοριών και να συντονιστεί με αποστολές της ΕΕ όπως η Επιχείρηση IRINI, η οποία παρακολουθεί το λαθρεμπόριο όπλων από τη Λιβύη, αλλά έχει επίσης δευτερεύοντα ρόλο στην παρακολούθηση των μεταναστευτικών οδών. Μπορεί να συνεργαστεί με την Frontex , την υπηρεσία συνόρων της ΕΕ, της οποίας τα περιουσιακά στοιχεία λειτουργούν βάσει αυστηρών νομικών κατευθυντήριων γραμμών και της οποίας η παρουσία ενισχύει τη νομιμότητα οποιασδήποτε επέμβασης στη θάλασσα.
Η παρουσία αυτή δεν πρέπει να λειτουργεί ως αυτοσχέδιος φραγμός, αλλά ως δύναμη σταθεροποίησης. Να ενισχύει τη θέση της Ελλάδας, να κατοχυρώνει την παρουσία της σε κρίσιμο γεωστρατηγικό χώρο και να στέλνει μήνυμα αποτροπής χωρίς να παραβιάζει τη διεθνή έννομη τάξη.
Επιπλέον, πρέπει να είμαστε ειλικρινείς σχετικά με την ευρύτερη στρατηγική εικόνα. Η αμφιλεγόμενη ναυτική συμφωνία της Τουρκίας με τη Λιβύη το 2019, η οποία επιδίωκε να χαράξει έναν τεχνητό θαλάσσιο διάδρομο μέσω των ελληνικών ΑΟΖ, δεν είναι απλώς ένας χαρτογραφικός παραλογισμός. Είναι μέρος ενός ευρύτερου ανταγωνισμού για επιρροή στην Ανατολική Μεσόγειο. Μια ορατή και τακτική ελληνική ναυτική παρουσία σε αυτά τα ύδατα είναι ένας σταθεροποιητικός παράγοντας, όχι μια πρόκληση. Η ναυτική ισχύς, όταν εφαρμόζεται με σύνεση, αποτρέπει τον τυχοδιωκτισμό και επιβεβαιώνει την κυριαρχία.
Αλλά η αποτροπή από μόνη της δεν αρκεί. Η Ελλάδα πρέπει επίσης να ηγηθεί διπλωματικά. Θα πρέπει να διαμορφώνουμε την ευρωπαϊκή πολιτική για τη μετανάστευση — όχι απλώς να αντιδρούμε σε αυτήν. Οι ναυτικές επιχειρήσεις πρέπει να ενσωματωθούν σε ένα ευρύτερο δόγμα διαχείρισης των συνόρων, νομικής λογοδοσίας για τους διακινητές και ανθρώπινης μεταχείρισης για τους νόμιμους αιτούντες άσυλο.
Εναλλακτικές προτάσεις πολιτικής: όχι μόνο φρεγάτες
Η μεταναστευτική κρίση στη Μεσόγειο δεν είναι απλώς ζήτημα θαλάσσιας επιτήρησης. Είναι πολυδιάστατη: ανθρωπιστική, γεωπολιτική, κοινωνική. Γι’ αυτό, χρειάζεται καινοτόμες προσεγγίσεις, πέρα από την παραδοσιακή στρατιωτική λογική.
- Θαλάσσιες Πλατφόρμες Επεξεργασίας Ασύλου
Η Ελλάδα μπορεί να προτείνει τη δημιουργία πλωτών πλατφορμών, σε συνεργασία με την ΕΕ, όπου θα γίνεται η πρώτη καταγραφή, ιατρική φροντίδα και επεξεργασία αιτήσεων ασύλου σε ασφαλές περιβάλλον και υπό την εποπτεία διεθνών οργανισμών. Αυτό αποφορτίζει τα νησιά και περιορίζει τη δράση των διακινητών.
- Αναβάθμιση της Επιχείρησης IRINI
Η Αθήνα πρέπει να ζητήσει την επέκταση της εντολής της Επιχείρησης IRINI ώστε να περιλαμβάνει και το μεταναστευτικό. Αυτό θα παρέχει νομική κάλυψη και πολυμερή υποστήριξη στις ελληνικές ναυτικές αποστολές.
- Ασφαλείς Διάδρομοι Επανεγκατάστασης
Η Ελλάδα μπορεί να ηγηθεί στη δημιουργία ασφαλών διαδρόμων μεταφοράς ευάλωτων ομάδων – οικογενειών, παιδιών, ατόμων με αναπηρία – από τη Λιβύη υπό τον συντονισμό της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ και της ΕΕ. Η ανθρωπιστική διάσταση ενισχύει την εικόνα της χώρας και αποδυναμώνει τα δίκτυα εμπορίας ανθρώπων.
- Έξυπνη Επιτήρηση με Τεχνολογία
Η χρήση μη επανδρωμένων μέσων (drones), αισθητήρων και τεχνητής νοημοσύνης για την ανίχνευση ύποπτων κινήσεων μπορεί να προσφέρει υψηλή αποτελεσματικότητα με χαμηλό επιχειρησιακό ρίσκο. Η «έξυπνη επιτήρηση» είναι το μέλλον.
- Μεσογειακή Πρωτοβουλία για Κοινή Πολιτική Μετανάστευσης
Η Ελλάδα δεν πρέπει να είναι απλώς αποδέκτης πολιτικών. Πρέπει να είναι διαμορφωτής τους. Μια μεσογειακή πρωτοβουλία με Ιταλία, Ισπανία, Κύπρο και Μάλτα μπορεί να θέσει νέους όρους σε μια ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική που να είναι λειτουργική, ανθρώπινη και επιμερισμένη.
Συμπεράσματα
Σε μια εποχή όπου η ξενοφοβία και ο λαϊκισμός μετατρέπουν το μεταναστευτικό σε όπλο εσωτερικής κατανάλωσης, η Ελλάδα καλείται να περπατήσει σε τεντωμένο σχοινί: να υπερασπιστεί τα σύνορά της χωρίς να προδώσει τις αξίες της. Αυτό δεν είναι ρομαντισμός· είναι η μόνη βιώσιμη στρατηγική για μια χώρα που βρίσκεται στην πύλη της Ευρώπης και στην καρδιά της Μεσογείου.
Η ναυτική ισχύς μπορεί να αποτρέψει, αλλά δεν μπορεί να υποκαταστήσει την πολιτική. Η αποτροπή χρειάζεται νομιμότητα, διαφάνεια και διεθνή συνεργασία. Η εθνική ασφάλεια χρειάζεται στρατηγική διορατικότητα. Και η μεταναστευτική πολιτική χρειάζεται θάρρος. Το θάρρος να βλέπεις τον «άλλο» όχι ως απειλή, αλλά ως απόδειξη του πόσο ισχυρές είναι τελικά οι αξίες σου.
Ας μην αυταπατόμαστε: η Μεσόγειος δεν είναι απλώς μια θάλασσα τραγωδίας. Είναι επίσης ένα θέατρο ισχύος. Και σε αυτό το θέατρο, ένα ικανό κράτος δεν υποχωρεί πίσω από νομική ασάφεια ή διπλωματικό δισταγμό. Ενεργεί με σαφήνεια, πειθαρχία και στρατηγική διορατικότητα.
Το Πολεμικό Ναυτικό είναι έτοιμο. Αυτό που χρειάζεται τώρα είναι η πολιτική βούληση για τον καθορισμό της αποστολής και η σοφία για την επιδίωξή της εντός των ορίων του νόμου και των επιταγών της εθνικής ασφάλειας.
*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security(INIS), και του Strategy International (SI) και του Research Institute for European and American Studies (RIEAS).
Τόσα χρόνια ξεχειλισαμε από ανθρωπιά και εθνική ανευθυνότητα. Πλειοδοσία ανθρωπιστικής ευαισθησίας με χαρακτηριστική αδιαφορία για την εθνική συνοχή. Σε κάθε περίπτωση το αποτέλεσμα είναι αυτό που μετράει.
Στα σενάρια θα προβλέπεται και αρωγή των ΜΚΟ;
Στην Ελλάδα δεν γίνεται ποτέ τίποτε και ο λόγος είναι ότι αρεσκόμεθα στην πολυλογία και όχι και στην πράξη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το παραπάνω άρθρο.
Αυτό που εγώ ξέρω και περιμένω είναι το ΠΝ, όπως και οι δύο άλλοι κλάδοι των ΕΔ μας, να προστατεύει τα σύνορα τής χώρας, που εδώ και χρόνια έχει καταντήσει ξέφραγο αμπέλι.
Καθημερινά αποβιβάζεται πολύ μεγάλος αριθμός λαθρομεταναστών στην Κρήτη (έχω επανειλημμένως αναφερθεί στο θέμα) και αντί να εμποδιστούν (δεν πρόκειται για πρόσφυγες) ή/και να επαναπροωθηθούν, το μεν ΛΣ το έχουν καταντήσει Φιλιππινέζα των, το δε ΠΝ μένει αδρανές. Ως Έλλην φορολογούμενος, πληρώνω για τις ΕΔ και μ’ αφήνουν παγερά αδιάφορο οι φλυαρίες τού ενός και τού άλλου. Όσο λιγότερα λόγια, τόσο περισσότερες πράξεις. Πήξαμε στις αναλύσεις και τα άρθρα, αλλά από πράξεις μηδέν.
Έστειλαν, λέει και δύο φρεγάτες έξω από τι λιβυκά νερά, για να κάνουν τι; Οι έμπειροι δουλέμποροι τις παρακάμπτουν, μπαίνουν στα διεθνή ύδατα, όπου δεν μπορούν να τούς κάνουν τίποτε και στην συνέχεια, λόγω ανικανότητας και απραξίας τού ΠΝ, εισβάλλουν στα ελληνικά χ.υ. και ξεφορτώνουν την πραμάτεια των. Το πρόβλημα, λοιπόν, είναι να εμποδιστούν να μπουν στα ελληνικά χ.υ. με ΟΙΟΝΔΗΠΟΤΕ τρόπο, οι δε εισελθόντες να επιστρέφονται απ’ εκεί που ήλθαν. 1200 αποβιβάσεις σ’ ένα τριήμερο μόνο στον νομό Ηρακλείου, δεν είναι λίγες και η σύνθεση των “μουσαφιραίων” είναι άνδρες και έφηβοι.
Πήγε και το βλήμα που μάς κυβερνά και χάλασε τις σχέσεις του με τον Χαφτάρ και δεν μπορούμε τώρα να τού ζητήσομε να εμποδίσει τα δουλεμπορικά να φεύγουν από το Τομπρούκ. Αντιθέτως, φρόντισε να το ρίξει κι αυτόν στην αγκαλιά τού Ερντογάν και τώρα κάνει ό,τι αυτός τού πει. Επειδή τα πράγματα στο Αιγαίο έχουν δυσκολέψει κάπως για την Τουρκία, οι λαθρομετανάστες στέλνονται μέσω Λιβύης.
“Η πρόσφατη δήλωση του Πρωθυπουργού ότι δεν θα επιτρέψουμε στους διακινητές να ορίζουν «ποιος μπαίνει στην Ελλάδα» στέλνει το αναγκαίο μήνυμα αποτροπής”
Γελά ο κάθε πικραμένος.
Νομίζω ότι αρκετά σαφή είναι αυτά που έγραψα και δεν χρειάζεται επέκταση τού σχολίου μου, για να μην … καταντήσει άρθρο.