Ο πόλεμος του Ισραήλ στη Γάζα είναι ένα από τα χειρότερα εγκλήματα στην ιστορία

Του Branko Marcetic

Ο πόλεμος του Ισραήλ στη Γάζα συνδυάζει έναν απίστευτα υψηλό ρυθμό θανάτων, σοκαριστική βία απέναντι σε παιδιά, απαράμιλλη φυσική καταστροφή και τώρα έναν λιμό ιστορικών διαστάσεων. Ο κόσμος, με αντικειμετρικά κριτήρια, δεν έχει δει ποτέ τίποτα παρόμοιο.

Οι Παλαιστίνιοι σχηματίζουν ουρές στην Πόλη της Γάζας για να λάβουν τρόφιμα, 2 Αυγούστου 2025. (Abdalhkem Abu Riash / Anadolu μέσω Getty Images)

Για να καταλάβει κανείς πόσο άσχημα είναι τα πράγματα στη Γάζα, πρέπει να φανταστεί όλους τους ανθρώπους με τους οποίους μεγάλωσε και γνώρισε: τους γονείς και τα αδέλφια σου, αλλά και τους παππούδες και γιαγιάδες, θείους, θείες, ξαδέλφια· τους φίλους που γνώριζες από παιδί, και τους φίλους των φίλων· τους γείτονες, τους συμμαθητές, τον μαγαζάτορα με τον οποίο αντάλλασσες αστεία ή τον εστιάτορα που σε συμπαθούσε και σου έδινε πάντα κάτι παραπάνω με την παραγγελία σου.

Τώρα φαντάσου ότι όλοι αυτοί έχουν φύγει. Ίσως πέθαναν σε αεροπορικές επιδρομές — έτσι χάθηκαν όλοι οι δικοί σου, θαμμένοι κάτω από τα ερείπια του σπιτιού σου μαζί με τα αδέλφια σου, τους γονείς σου, τη γιαγιά σου, τον σκύλο σου, αφήνοντας, ως εκ θαύματος, μόνο εσένα και τη μικρότερη αδελφή σου. Σε μια στιγμή, ολόκληρος ο κόσμος που γνώριζες έχει χαθεί, και το ίδιο ισχύει για τους γείτονες και τους φίλους σου. Είναι κι αυτοί νεκροί, μαζί με τις οικογένειές τους, και αν κάποιοι επέζησαν, δεν θα το μάθεις, γιατί πρέπει να συνεχίσεις να κινείσαι.

Τον επόμενο ενάμιση χρόνο, εσύ και η αδελφή σου θα μετακινηθείτε άλλες τρεις φορές, στήνοντας πρόχειρες σκηνές και μετά εγκαταλείποντάς τες για να περπατήσετε χιλιόμετρα προς την επόμενη «ασφαλή ζώνη», αν και έχεις ακούσει ότι βομβαρδίζονται κι αυτές. Ο θάνατος είναι παντού, και περνάς ώρες κάθε μέρα ψάχνοντας για φαγητό ή καθαρό νερό για να κρατήσεις ζωντανή την αδελφή σου, η οποία, στο μεταξύ, έχασε και τα δύο της πόδια σε έναν άλλο βομβαρδισμό από τον οποίο εσύ επέζησες, και της οποίας το χέρι κρατούσες όσο της τα ακρωτηρίαζαν επειδή τα νοσοκομεία είχαν ξεμείνει από αναισθητικά.

Δεν ξέρεις τι απέγιναν οι περισσότεροι άνθρωποι που γνώρισες ποτέ στη ζωή σου, ή, χειρότερα, μερικές φορές το μαθαίνεις. Αλλά μέσα σε έναν χρόνο, ο τόπος όπου μεγάλωσες έχει εξαφανιστεί: η οικεία ζεστασιά του σπιτιού σου, το σχολείο που πέρασες τα παιδικά σου χρόνια, το πανεπιστήμιο από το οποίο πήρες το πτυχίο σου, οι δρόμοι που ποδηλατούσες, τα μέρη που έπαιζες μικρός, τα σπίτια φίλων όπου γιόρταζες γενέθλια, το σημείο που πήγες στο πρώτο σου ραντεβού — όλα έχουν χαθεί, αντικατασταμένα από μια ατελείωτη γκρίζα έκταση καμένων ερειπίων.

Σήμερα, ο λιμός έχει κάνει την εμφάνισή του και δεν έχεις φάει εδώ και μέρες. Έχεις ακούσει ότι πυροβολούν ανθρώπους στα σημεία διανομής βοήθειας, αλλά η μικρή σου αδελφή είναι πολύ άρρωστη και έχει καταντήσει σκελετός, οπότε, από απελπισία, πας. Σπρώχνοντας μέσα στο ιδρωμένο, απεγνωσμένο πλήθος ανθρώπων σαν κι εσένα που ικετεύουν για μια σακούλα αλεύρι, ακούς πυροβολισμούς και σωριάζεσαι στο έδαφος. Οι τελευταίες σου σκέψεις είναι για τη λιμοκτονούσα αδελφή σου και ποιος θα τη φροντίσει τώρα.

Αυτή δεν είναι πραγματική ιστορία με την έννοια ότι συνέβη σε ένα συγκεκριμένο άτομο. Περιγράφει όμως — και μάλιστα σε εξευγενισμένους όρους, αν μη τι άλλο — τα πολύ πραγματικά πράγματα που έχουν επιβληθεί στους ανθρώπους και την κοινωνία της Γάζας τα τελευταία σχεδόν δύο χρόνια.

Δύο μήνες μετά την έναρξη του πολέμου, το Jacobin προειδοποίησε ότι, με βάση το βουνό των φρικτών γεγονότων, αριθμών και μαρτυριών που έβγαιναν στο φως, αυτό που βλέπαμε στη Γάζα δεν ήταν «απλώς ένας ακόμη φρικτός πόλεμος», αλλά κάτι εντελώς διαφορετικό. Έκτοτε έχουν περάσει άλλοι δεκαεννέα μήνες, και είναι πλέον πιο ξεκάθαρο από ποτέ ότι αυτό που έκανε το Ισραήλ στη Γάζα είναι — αντικειμενικά, με βάση τα στοιχεία — ένα από τα χειρότερα πράγματα που έχει κάνει ποτέ μια ομάδα ανθρώπων σε μια άλλη στην σύγχρονη ιστορία.

Ορόσημο μετά το ορόσημο της σκληρότητας

Οι λέξεις «πρωτοφανές» και «χειρότερο όλων των εποχών» ακούγονται συχνά γύρω από τη Γάζα, συνήθως από τα στόματα αξιωματούχων, γιατρών, εργαζομένων σε ανθρωπιστική βοήθεια, ειδικών και άλλων που έχουν περάσει την καριέρα τους παρακολουθώντας μερικές από τις χειρότερες εμπόλεμες ζώνες στην ιστορία. Αυτό επιβεβαιώνεται από τα στοιχεία.

Μόλις τρεις μήνες μετά την έναρξη του πολέμου, ο μέσος ρυθμός θανάτων από τα πυρά του ισραηλινού στρατού, 250 θάνατοι την ημέρα, ήταν χειρότερος από κάθε μεγάλο ένοπλο πόλεμο του αιώνα, συμπεριλαμβανομένων της Ουκρανίας, του Ιράκ και της Υεμένης. Ο επόμενος υψηλότερος, ο διαβόητα αιματηρός συριακός εμφύλιος, είχε ρυθμό (96,5 την ημέρα) λιγότερο από το μισό. Για να βρει κανείς σύγκρουση της οποίας οι πρώτες εκατό ημέρες ήταν τόσο θανατηφόρες όσο της Γάζας, πρέπει να πάει πίσω μέχρι τη γενοκτονία της Ρουάντα το 1994. Οι επόμενοι στη σειρά δεν πλησιάζουν καν.

Έκτοτε, ο ρυθμός των θανάτων έχει «επιβραδυνθεί»· στην πραγματικότητα, μόνο επειδή η συστηματική καταστροφή των νοσοκομείων της Γάζας από το Ισραήλ έχει καταστήσει δυσκολότερη την καταγραφή του αριθμού των νεκρών. Ωστόσο, αν χρησιμοποιήσουμε τον επίσημο απολογισμό νεκρών της 30ής Ιουλίου — ο οποίος έχει ξεπεράσει τις 60.000 και είναι σχεδόν σίγουρα μια δραματική υποκαταμέτρηση — αυτό σημαίνει ότι εξακολουθούν να σκοτώνονται κατά μέσο όρο 91 Παλαιστίνιοι την ημέρα, αριθμός υψηλότερος από κάθε άλλη σύγκρουση εκτός της Συρίας. Όπως επισήμανε ο Πίτερ Μπάιναρτ, αυτό σημαίνει επίσης ότι σκοτώνονται καθημερινά περισσότεροι Παλαιστίνιοι απ’ ό,τι σε ορισμένες από τις πιο διάσημες σφαγές στην ιστορία, γεγονότα που συγκλόνισαν τη συλλογική συνείδηση του κόσμου και προκάλεσαν τεκτονικές αλλαγές σε πολιτικές και αντιλήψεις: σφαγές όπως του Σάρπβιλ στη Νότια Αφρική (69 νεκροί) ή της Ματωμένης Κυριακής στην Ιρλανδία (26 νεκροί).

Αλλά δεν είναι μόνο η κλίμακα των φόνων, όσο το ποιοι σκοτώνονται. Έπειτα από έναν χρόνο, ο αριθμός των οικογενειακών γενεαλογιών που εξαλείφθηκαν πλήρως — διαγράφηκαν από το αστικό μητρώο της Γάζας, χωρίς να απομείνει ούτε ένας ζωντανός συγγενής και με το οικογενειακό όνομα να εξαφανίζεται οριστικά — έφτασε τις 902. Πρόκειται για την κατώτερη από πολλές εκτιμήσεις. Σχεδόν 3.500 οικογένειες είχαν απομείνει με μόνο δύο μέλη, ενώ 1.364 είχαν μόνο έναν επιζώντα. Κατά καιρούς, το Ισραήλ έχει σκοτώσει τρεις ή τέσσερις γενιές της ίδιας οικογένειας σε μία και μόνο αεροπορική επιδρομή. Κάτι τέτοιο έχει συμβεί και σε άλλους πολέμους, αλλά ποτέ σε αυτή την κλίμακα.

Το Ισραήλ έχει σκοτώσει έναν εξαιρετικά υψηλό αριθμό αμάχων. Μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2024, όταν ο απολογισμός των νεκρών ήταν πολύ μικρότερος από τον σημερινό, περισσότερες γυναίκες και παιδιά είχαν ήδη σκοτωθεί απ’ ό,τι στην αντίστοιχη περίοδο οποιασδήποτε άλλης σύγκρουσης των τελευταίων δύο δεκαετιών.

Αν πάρουμε μια εξαιρετικά συντηρητική εκτίμηση, αφήνοντας έξω τα πτώματα που δεν έχουν ακόμη αναγνωριστεί και αποδεχθούμε τον παράλογο ισχυρισμό του Ισραήλ ότι έχει σκοτώσει 20.000 μαχητές της Χαμάς (που, αν αληθεύει, θα σήμαινε ότι σχεδόν όλοι οι άνδρες που σκότωσε ήταν μέλη της Χαμάς), τότε, μέχρι τις 30 Ιουλίου, το ποσοστό των γυναικών, παιδιών, ηλικιωμένων και μη-Χαμάς ανδρών που σκοτώθηκαν ανέρχεται στο 64% του συνολικού αριθμού νεκρών της Γάζας. Ακόμη κι αυτή η κατάφωρη υποεκτίμηση κατατάσσει τη Γάζα πάνω από τις περισσότερες από τις χειρότερες συγκρούσεις των τελευταίων 70 ετών ως προς το ποσοστό των αμάχων θυμάτων — περιλαμβανομένων του Βιετνάμ, των πολέμων στη Γιουγκοσλαβία, της Συρίας και της Υεμένης — και πολύ πάνω από τον μέσο όρο του 50% που επικρατούσε στους πολέμους από τον 18ο έως τον 20ό αιώνα.

Ό,τι κι αν θέλει κανείς να το ονομάσει, αυτό που κάνει το Ισραήλ στη Γάζα είναι αδιανόητο και ιστορικά φρικτό.

Η βία που έχει ασκηθεί ιδιαίτερα στα παιδιά είναι πρωτοφανής. Μόλις τέσσερις μήνες μετά την έναρξη του πολέμου, η Γάζα είχε μακράν τον χειρότερο ρυθμό θανάτων παιδιών από κάθε πρόσφατη σύγκρουση — σχεδόν δέκα φορές μεγαλύτερο από της Συρίας και σαράντα πέντε φορές μεγαλύτερο από της Υεμένης. Μέχρι τις 30 Ιουλίου, αυτό αντιστοιχούσε σε έναν θάνατο παιδιού κάθε ώρα ή, όπως εξήγησε η εκτελεστική διευθύντρια της UNICEF, «μια ολόκληρη σχολική τάξη παιδιών να σκοτώνεται, κάθε μέρα για σχεδόν δύο χρόνια». Σε αυτό περιλαμβάνονται χιλιάδες βρέφη και νήπια κάτω των δύο ετών. Όταν, τον περασμένο Ιούνιο, το Υπουργείο Υγείας της Γάζας δημοσίευσε έναν επικαιροποιημένο, αναλυτικό κατάλογο όλων των νεκρών του πολέμου, ταξινομημένων από τον νεότερο στον μεγαλύτερο, χρειάστηκαν έντεκα σελίδες και 486 ονόματα για να βρεθεί το πρώτο παιδί άνω των έξι μηνών.

Τρεις μήνες μετά την έναρξη του πολέμου, πάνω από δέκα παιδιά την ημέρα κατά μέσο όρο είχαν χάσει το ένα ή και τα δύο τους πόδια στη Γάζα, η οποία τώρα έχει περισσότερους παιδο-ακρωτηριασμένους ανά κάτοικο από οποιοδήποτε άλλο μέρος στον κόσμο. Λόγω της πολιορκίας του Ισραήλ, πολλές, αν όχι οι περισσότερες, από αυτές τις επεμβάσεις έγιναν χωρίς αναισθησία. Κάποια από αυτά τα παιδιά συγκαταλέγονται στους πάνω από 17.000 ορφανούς που δημιούργησε ο πόλεμος. Έπρεπε να επινοηθεί νέος όρος για τον πόλεμο: WCNSF (Wounded Child, No Surviving Family — Τραυματισμένο Παιδί, Καμία Επιζώσα Οικογένεια), λόγω της συχνότητας με την οποία εμφανίζεται αυτό το φαινόμενο στη σύγκρουση. Γιατροί που επισκέφθηκαν τη Γάζα έχουν αναφέρει ότι άκουσαν αυτά τα παιδιά, που έχουν μόνιμες αναπηρίες και κανέναν να τα φροντίσει, να ζητούν να πεθάνουν.

Τα στοιχεία δείχνουν ότι τα παιδιά της Γάζας υπήρξαν σκόπιμοι στόχοι σαδισμού. Για περισσότερο από έναν χρόνο, υγειονομικοί αναφέρουν ότι περιθάλπουν παιδιά που είχαν δεχθεί σκόπιμα πυροβολισμούς στο κεφάλι, στον λαιμό, στο στήθος και στα γεννητικά όργανα, λέγοντας ότι φαινόταν σαν οι Ισραηλινοί στρατιώτες να τα χρησιμοποιούσαν ως «στόχους για εξάσκηση». Ισραηλινοί στρατιώτες έχουν χρησιμοποιήσει μικρά αγόρια ως ανθρώπινες ασπίδες, ενώ εκατοντάδες παιδιά της Γάζας έχουν συλληφθεί και κρατηθεί σε ισραηλινές φυλακές. Εκεί, πολλά από αυτά έχουν υποστεί βασανιστήρια. Αυτό προστίθεται στα τακτικά, ευρείας κλίμακας βασανιστήρια ενήλικων Παλαιστινίων της Γάζας, δεκάδες από τους οποίους έχουν πεθάνει από βασανιστήρια που περιλάμβαναν ηλεκτροσόκ, επίθεση από σκύλους και σεξουαλική βία τόσο ακραία, που άφησε τα θύματα νοσηλευόμενα.

Τώρα, με το 100 % του πληθυσμού να αντιμετωπίζει οξεία επισιτιστική ανασφάλεια, ο αριθμός των νεκρών στη Γάζα — και ειδικά των παιδιών — αναμένεται να εκτοξευθεί ακόμη περισσότερο. Ένας ειδικός σε θέματα λιμού δήλωσε για τον λιμό που έχει ήδη ξεκινήσει στη Γάζα ότι «δεν υπάρχει καμία περίπτωση μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο όπου η πείνα να έχει σχεδιαστεί και ελεγχθεί τόσο σχολαστικά», και έχει ήδη επισήμως στοιχίσει δεκάδες ζωές — ακόμη μια υποκαταμέτρηση που μπορεί να αντιστοιχεί μόλις στο 10 % του πραγματικού συνόλου.

Χιλιάδες παιδιά έχουν περάσει το σημείο χωρίς επιστροφή και θα πεθάνουν ή θα μείνουν μόνιμα ανάπηρα τις ερχόμενες εβδομάδες και μήνες. Ο διευθυντής εκτάκτων αναγκών του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος του ΟΗΕ έχει δηλώσει ότι η κατάσταση είναι «σε αντίθεση με οτιδήποτε έχουμε δει σε αυτόν τον αιώνα», συγκρίνοντάς την μόνο με περιπτώσεις λιμού δεκαετιών πριν, στον 20ό αιώνα.

Είναι ένα ακόμη ορόσημο σκληρότητας πάνω στη σκληρότητα του πολέμου του Ισραήλ, καθώς, παράλληλα, ο ισραηλινός στρατός συνεχίζει να σφαγιάζει δεκάδες Παλαιστινίους κάθε μέρα με βόμβες και σφαίρες.

Ασύγκριτη Φυσική Καταστροφή

Δεν είναι όμως μόνο η μαζική σφαγή ανθρώπων που κάνει τη Γάζα να ξεχωρίζει. Είναι και η κλίμακα της φυσικής καταστροφής, η οποία ισοδυναμεί με μια τεράστια, συστηματική εκστρατεία καταστροφής κάθε δομής και θεσμού που καθιστά δυνατή την οργανωμένη ζωή στον θύλακα.

Μέχρι τον Φεβρουάριο του 2025, το 92 % των κατοικιών της Γάζας είχε υποστεί ζημιές ή είχε καταστραφεί, ενώ τα δύο τρίτα του συνολικού αποθέματος στέγασης της περιοχής είχαν αφανιστεί. Ο ΟΗΕ έχει δηλώσει ότι αυτή η «πρωτοφανής» καταστροφή της στέγασης δεν έχει παρατηρηθεί από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και ότι θα χρειαστεί έως το 2040 για να αποκατασταθεί, εάν ο πόλεμος σταματούσε αμέσως — και αυτά τα είπαν πριν από δεκατέσσερις μήνες.

Μέσα σε μόλις έναν μήνα, χάρη στον ισραηλινό αποκλεισμό που διέκοψε την ηλεκτροδότηση και την τροφοδοσία καυσίμων, και οι πέντε μονάδες επεξεργασίας λυμάτων της Γάζας και οι περισσότερες αντλίες λυμάτων είχαν τεθεί εκτός λειτουργίας, οδηγώντας σε ανεπεξέργαστα λύματα που μολύνουν τα παράκτια ύδατα, το έδαφος και τα υπόγεια νερά. Έπειτα από έναν χρόνο, το 70 % των εγκαταστάσεων ύδρευσης και αποχέτευσης είχε υποστεί ζημιές ή είχε καταστραφεί. Μέχρι τον περασμένο Ιούνιο, μόλις το 49 % των μονάδων παραγωγής πόσιμου νερού παρέμεναν λειτουργικές.

Όροι που σπάνια ή ποτέ δεν είχαμε ακούσει χρειάστηκε να χρησιμοποιηθούν για να περιγράψουν όσα έχουν καταστραφεί στη Γάζα: «πολεοδοκτονία» (urbicide) για το 92 % των βασικών οδικών αρτηριών και το 70 % όλων των κτιρίων· «σχολειοκτονία» (scholasticide) για το 90 % των σχολείων και πανεπιστημίων· «οικοκτονία» (ecocide) για αυτό που ο ΟΗΕ χαρακτήρισε «πρωτοφανή» και πιθανώς «μη αναστρέψιμη» ζημιά στα φυσικά οικοσυστήματα· και «οικιοκτονία» (domicide) για τη συντριπτική πλειονότητα των νοικοκυριών που έχουν χάσει ολοκληρωτικά τις κατοικίες τους.

Η οικοκτονία περιλαμβάνει, μέχρι τον Απρίλιο του 2025, την καταστροφή του 83 % των καλλιεργήσιμων εκτάσεων της Γάζας, τον αφανισμό του 95 % των βοοειδών της και περίπου των δύο πέμπτων τόσο των προβάτων όσο και των αιγών της. Η βόρεια Γάζα, που ήταν κατά τα δύο τρίτα γεωργική γη, έχει μετατραπεί σε έρημο. Μαζί με τον βομβαρδισμό του μοναδικού μύλου σιταριού, το κλείσιμο όλων των αρτοποιείων και την καταστροφή του 72 % του αλιευτικού της στόλου και την πλήρη παύση του τομέα αλιείας, αυτό αντιπροσωπεύει την εξάλειψη της ικανότητας της Γάζας να θρέψει τον εαυτό της, τώρα και στο μέλλον.

Έχει επίσης το διαστροφικό αποτέλεσμα να καθιστά τους κατοίκους της Γάζας σχεδόν πλήρως εξαρτημένους από την ανθρωπιστική βοήθεια, την οποία το Ισραήλ έχει μετατρέψει σε αυτό που ένας πρώην πεζοναύτης των Ειδικών Δυνάμεων των ΗΠΑ περιέγραψε ως «παγίδες θανάτου», όπου κατά μέσο όρο δύο δωδεκάδες Παλαιστίνιοι σκοτώνονται την ημέρα καθώς δέχονται σκόπιμα πυρά ενώ περιμένουν να λάβουν τρόφιμα. Και αυτό είναι ένα θέαμα χωρίς προηγούμενο.

Πάνω από τα μισά πολιτιστικά μνημεία της Γάζας και το ένα τρίτο των τζαμιών της έχουν υποστεί ζημιές ή έχουν καταστραφεί, αν και ορισμένες εκτιμήσεις είναι πολύ υψηλότερες. Σε αυτά περιλαμβάνονται τα δύο αρχαιότερα κτίρια της λωρίδας: το ιερό, αιώνων παλαιό Μεγάλο Τζαμί Ομάρι, που σχεδόν καταστράφηκε ολοσχερώς σε αεροπορική επιδρομή· και το Σαμαρειτικό Λουτρό, που είχε κτιστεί από μια αρχαία κοινότητα που λέγεται ότι κατάγεται από τις βιβλικές φυλές του Ισραήλ και το οποίο οι σύγχρονοι Ισραηλινοί βομβάρδισαν και ισοπέδωσαν. Η καταστροφή πολιτιστικών μνημείων από ομάδες όπως οι Ταλιμπάν και το ISIS είχε αποτελέσει βασικό επιχείρημα ότι συνιστούσαν επικίνδυνη παγκόσμια απειλή, ενώ η ναζιστική καταστροφή του εβραϊκού πολιτισμού θεωρείται, ακόμη και από το Μουσείο Ολοκαυτώματος των ΗΠΑ, ως κεντρικό στοιχείο της συνολικής τους προσπάθειας να εξοντώσουν τους Εβραίους της Ευρώπης.

Η επίθεση του Ισραήλ στον τομέα υγείας της Γάζας υπήρξε ιδιαίτερα ακραία. Τουλάχιστον το 94 τοις εκατό των νοσοκομείων της Γάζας έχουν υποστεί ζημιές ή έχουν καταστραφεί, με το τελευταίο πλήρως λειτουργικό νοσοκομείο στην περιοχή να καταστρέφεται μερικώς τον περασμένο Απρίλιο. Σχεδόν τα μισά πλέον δεν λειτουργούν. Αυτό είναι περίπου αντίστοιχο με την κατάσταση ύστερα από εννέα χρόνια πολέμου στην Υεμένη (50 τοις εκατό εκτός λειτουργίας) και σημαντικά χειρότερο από τη Συρία (37 τοις εκατό), την Ουκρανία (37,5 τοις εκατό) και το Ιράκ (7 τοις εκατό μερικώς κατεστραμμένο κατά την εισβολή του 2003).

Τα νοσοκομεία, όπως και οι χώροι πολιτιστικής κληρονομιάς και τα σχολεία, προστατεύονται σε καιρό πολέμου, με τις επιθέσεις εναντίον τους να θεωρούνται τόσο απαράδεκτες ώστε, όταν η κυβέρνηση Ομπάμα βομβάρδισε κατά λάθος ένα αφγανικό νοσοκομείο το 2015, το Πεντάγωνο κατέβαλε απεγνωσμένες προσπάθειες να βρει μια δικαιολογία, ξεκίνησαν τρεις έρευνες, ο ίδιος ο πρόεδρος απολογήθηκε προσωπικά και δεκαέξι άτομα τιμωρήθηκαν. Ήταν ένα μείζον, παγκόσμιο σκάνδαλο.

Το Ισραήλ, αντίθετα, έχει παραδεχθεί και δικαιολογήσει τις εκατοντάδες σκόπιμες επιθέσεις του σε νοσοκομεία, όπως ακριβώς έχει κάνει και για τις επιθέσεις του σε σχολεία και θρησκευτικούς χώρους.

Οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας προστατεύονται επίσης, κι όμως μέσα σε δύο μήνες το Ισραήλ είχε σκοτώσει περισσότερους εργαζόμενους υγείας στη Γάζα απ’ όσους είχαν σκοτωθεί σε όλες τις συγκρούσεις παγκοσμίως σε ένα ολόκληρο έτος από το 2016. Ο αριθμός αυτός έχει αυξηθεί ακόμη περισσότερο από τότε. Ακόμη και με βάση τις χαμηλότερες εκτιμήσεις, οι 557 εργαζόμενοι υγείας που σκοτώθηκαν στη Γάζα από τις 7 Οκτωβρίου 2023 έως τις 30 Ιουλίου 2025 αποτελούν λίγο πάνω από το ένα τρίτο του συνολικού αριθμού εργαζομένων υγείας που σκοτώθηκαν παγκοσμίως στα οκτώ χρόνια πριν από τον πόλεμο. Σε αυτό προστίθενται οι εκατοντάδες εργαζόμενοι υγείας που Ισραηλινοί στρατιώτες έχουν απαγάγει, μερικούς από τους οποίους βασάνισαν μέχρι θανάτου.

Στην παραμονή της πρώτης επετείου του πολέμου, το Ισραήλ είχε βομβαρδίσει, κατά μέσο όρο, ένα σημείο διανομής βοήθειας και μια αποθήκη κάθε δεκαπέντε μέρες, ένα σχολείο και νοσοκομείο κάθε τέσσερις μέρες, μια σκηνή ή άλλο προσωρινό καταφύγιο κάθε δεκαεπτά ώρες, και ένα σπίτι κάθε τέσσερις ώρες. Ως αποτέλεσμα, το Ισραήλ έχει καταρρίψει ρεκόρ επί ρεκόρ σε ό,τι αφορά τις δολοφονίες: τους περισσότερους εργαζόμενους υγείας που έχουν σκοτωθεί εδώ και τουλάχιστον μια δεκαετία, το μεγαλύτερο αριθμό στελεχών του ΟΗΕ που σκοτώθηκαν ποτέ, τον πιο θανατηφόρο πόλεμο για τους εργαζόμενους ανθρωπιστικής βοήθειας στα χρονικά και τον πιο θανατηφόρο για δημοσιογράφους στην ιστορία — με περισσότερους ρεπόρτερ νεκρούς απ’ όσους στους επτά τελευταίους μεγάλους πολέμους με αμερικανική εμπλοκή μαζί, συμπεριλαμβανομένων των δύο Παγκοσμίων Πολέμων και του Εμφυλίου Πολέμου.

Βομβαρδισμοί σε αδιανόητη κλίμακα

Πολλά από αυτά οφείλονται σε μια ασυνήθιστα αδιάκριτη και σφοδρή εκστρατεία βομβαρδισμών.

Αεροφωτογραφία της καταστροφής μετά την εφαρμογή της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός στη Λωρίδα της Γάζας στις 21 Ιανουαρίου 2025. (Mahmoud Sleem / Anadolu μέσω Getty Images)
Σύμφωνα με τις χαμηλότερες εκτιμήσεις, το Ισραήλ έχει ρίξει περισσότερους από 70.000 τόνους βομβών στη Γάζα από την έναρξη του πολέμου. Αυτό ισοδυναμεί περίπου με έξι βομβαρδισμούς τύπου Χιροσίμα σε μια περιοχή μικρότερη από τη μισή έκταση της Χιροσίμα, αλλά με εξαπλάσιο πληθυσμό. Η πιο έντονη περίοδος βομβαρδισμών ήρθε στους τρεις πρώτους μήνες, με το Ισραήλ να ρίχνει 25.000 τόνους — περίπου δύο Χιροσίμες — εκρηκτικών έως τον Φεβρουάριο του 2024.

Στην πράξη, αυτό σήμαινε ότι το Ισραήλ κατέστρεψε τη βόρεια Γάζα σε κλίμακα αντίστοιχη με γερμανικές πόλεις όπως η Δρέσδη, το Αμβούργο και η Κολωνία μέσα σε μόλις έξι εβδομάδες. Μέχρι τον τρίτο μήνα του πολέμου, το Ισραήλ είχε καταστρέψει περισσότερα κτίρια (33 τοις εκατό) σε ολόκληρη τη Γάζα απ’ όσα είχαν καταστρέψει οι Σύμμαχοι στις αστικές περιοχές της Γερμανίας (10 τοις εκατό) σε τρία χρόνια. Ο Αμερικανός στρατιωτικός ιστορικός Ρόμπερτ Πέιπ, συγγραφέας ενός σημαντικού έργου για την αεροπορική ισχύ στον 20ό αιώνα, χαρακτήρισε τη Γάζα, ήδη από εκείνο το σημείο, «μία από τις πιο έντονες εκστρατείες τιμωρίας αμάχων στην ιστορία», η οποία «ανήκει άνετα στο ανώτερο τεταρτημόριο των πιο καταστροφικών εκστρατειών βομβαρδισμών που έγιναν ποτέ».

Μόνο σε αυτή την πρώιμη περίοδο, ερευνητές και ειδικοί διαπίστωσαν ότι η καταστροφή της Γάζας ξεπέρασε κάθε σύγχρονη περίπτωση συνώνυμη με την ολοκληρωτική καταστροφή: το Χαλέπι στη Συρία, τη Μαριούπολη στην Ουκρανία, τη Μοσούλη στο Ιράκ και το Γκρόζνι στην Τσετσενία, το οποίο είχε χαρακτηριστεί κάποτε από τον ΟΗΕ «η πιο κατεστραμμένη πόλη στη Γη». Όσον αφορά «τον καθαρό ρυθμό των βομβαρδισμών», ένας ερευνητής που έχει χαρτογραφήσει τις ζημιές πολέμου σε διάφορες συγκρούσεις είπε τον Δεκέμβριο του 2023: «δεν υπάρχει τίποτα που να συγκρίνεται με αυτό σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα». Ύστερα από δεκαοκτώ μήνες, ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Μπράντφορντ Πολ Ρότζερς, συγγραφέας πολλών βιβλίων για τον σύγχρονο πόλεμο, δήλωσε ότι η ισοπέδωση της Γάζας από το Ισραήλ είναι «χωρίς προηγούμενο στην εποχή μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο», συγκρίσιμη μόνο με τον εμπρηστικό βομβαρδισμό του Τόκιο σε εκείνον τον πόλεμο.

Αυτό δεν προκαλεί έκπληξη αν αναλογιστεί κανείς τη σφοδρότητα των βομβαρδισμών της Γάζας, ιδίως στους τρεις πρώτους μήνες του πολέμου, όταν η καταστροφή σημειώθηκε με τον ταχύτερο ρυθμό.

Με ρυθμό σχεδόν 500 βομβών την ημέρα, πρόκειται για ένταση βομβαρδισμών που ξεπερνά κατά πολύ τον μέσο ημερήσιο όρο των 46 βομβών που έριχναν οι ΗΠΑ σε όλες τις εμπόλεμες ζώνες τα τελευταία 20 χρόνια. Οι 25.000 τόνοι βομβών που έπεσαν στη Γάζα μόνο στους τρεις πρώτους μήνες είναι πολύ περισσότεροι από αυτούς που έριξαν οι Σύμμαχοι στον εμπρηστικό βομβαρδισμό του Αμβούργου (9.000 τόνοι) και στον βομβαρδισμό της Δρέσδης (3.900 τόνοι), τον οποίο το ίδιο το Εθνικό Μουσείο Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου των ΗΠΑ περιγράφει ως «αποκαλυπτικό». Ήταν επίσης περισσότεροι από αυτούς που έριξαν οι Ναζί στο Λονδίνο κατά τους οκτώ μήνες του Μπλιτζ (18.300 τόνοι).

Οι 22.000 επιθέσεις που το Ισραήλ ανέφερε ότι πραγματοποίησε σε λιγότερο από δύο μήνες ήταν περισσότερες από τις 13.598 που εξαπέλυσε ο συνασπισμός υπό τις ΗΠΑ σε περισσότερα από τέσσερα χρόνια κατά του ISIS στο Ιράκ: 60 τοις εκατό περισσότερες αεροπορικές επιθέσεις, σε 4 τοις εκατό του χρόνου, σε μια περιοχή μικρότερη από το ένα χιλιοστό του μεγέθους. Ξεπέρασε επίσης τις περισσότερες από 17.000 επιθέσεις στη Συρία την ίδια χρονική περίοδο, μια χώρα περίπου πεντακόσιες φορές μεγαλύτερη από τη Γάζα. Την εποχή εκείνη, η καταστροφή που προκάλεσε η επιχείρηση αυτή, με την κωδική ονομασία Inherent Resolve, είχε χαρακτηριστεί ποικιλοτρόπως ως «πόλεμος αφανισμού», «δύσκολο να κατανοηθεί» και «Στάλινγκραντ», αναφορά στη διαβόητη σκληρή μάχη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Μόνο στις πρώτες πέντε μέρες, το Ισραήλ καυχήθηκε ότι είχε ρίξει έξι χιλιάδες βόμβες στη Γάζα. Για να μπει αυτό σε προοπτική, ο μεγαλύτερος αριθμός βομβών που οι Ηνωμένες Πολιτείες έριξαν στο Αφγανιστάν σε ένα μόνο έτος ήταν λίγο πάνω από επτά χιλιάδες, που ήταν επίσης περίπου ο ίδιος αριθμός που το ΝΑΤΟ έριξε στη Λιβύη σε διάστημα οκτώ μηνών το 2011. Στην πραγματικότητα, δεν υπήρξε καμία χρονιά μεταξύ 2013 και 2018 κατά την οποία οι Ηνωμένες Πολιτείες έριξαν πάνω από 4.400 βόμβες στο Αφγανιστάν, μια χώρα σχεδόν 1.800 φορές μεγαλύτερη από τη Γάζα. Ο αριθμός των βομβών που έπεσαν στην Επιχείρηση Inherent Resolve κατά του ISIS σε έναν μόνο μήνα ξεπέρασε τις 5.000 μόνο μία φορά.

Μόλις δύο μήνες μετά, το Ισραήλ είχε ρίξει συνολικά 29.000 πυρομαχικά, κάτι που ο διευθυντής του Airwars δήλωσε ότι είναι «σημαντικά μεγαλύτερο από ό,τι έχουμε δει σε οποιαδήποτε άλλη σύγκρουση, τουλάχιστον τα τελευταία είκοσι χρόνια». Μια εξαίρεση είναι το Ιράκ, όπου έπεσαν τόσες βόμβες μόνο στον πρώτο μήνα της επιχείρησης “Shock and Awe” το 2003, αλλά το οποίο είναι πολύ μεγαλύτερο. Στην πραγματικότητα, ήταν αρκετά περισσότερες από το συνολικό αριθμό βομβών που οι Ηνωμένες Πολιτείες έριξαν σε ολόκληρο τον κόσμο για όλο το 2016, και περισσότερες από τον «πρωτοφανή» αριθμό που έριξε παγκοσμίως ο Ντόναλντ Τραμπ στους πρώτους έξι μήνες της θητείας του.

Με ρυθμό σχεδόν πεντακοσίων βομβών την ημέρα, πρόκειται για ένταση βομβαρδισμών που ξεπερνά κατά πολύ τον ημερήσιο μέσο όρο των σαράντα έξι βομβών που έριχναν οι ΗΠΑ σε όλες τις εμπόλεμες ζώνες τα τελευταία είκοσι χρόνια.

Ξεπέρασε επίσης τη μαζική αύξηση βομβαρδισμών της Ρωσίας στην Ουκρανία φέτος: ο ημερήσιος μέσος όρος μη επανδρωμένων αεροσκαφών, πυραύλων και βομβών ολίσθησης που εκτόξευσε η Ρωσία τον περασμένο Ιούλιο ανέρχεται σε 367, και η πλειοψηφία αυτών αναχαιτίστηκε από αμυντικά όπλα που οι κάτοικοι της Γάζας δεν διαθέτουν.

Ο μοναδικός επιζών της οικογένειάς του, που σκοτώθηκε σε ισραηλινή αεροπορική επιδρομή στον προσφυγικό καταυλισμό της Τζαμπαλίγια, ένα αγόρι από τη Γάζα θρηνεί δίπλα στα σώματα των συγγενών του στις 12 Οκτωβρίου 2024. (Omar al-Qatta / AFP μέσω Getty Images)

Αυτό από μόνο του θα ήταν αρκετά θανατηφόρο. Όμως το Ισραήλ έχει επίσης βασιστεί σε έναν εξαιρετικά μεγάλο αριθμό από τα πιο αδιάκριτα και καταστροφικά εκρηκτικά για να διεξαγάγει αυτή την εκστρατεία βομβαρδισμών. Περίπου 40 έως 45 τοις εκατό των αεροπορικών επιθέσεων των δύο πρώτων μηνών χρησιμοποίησαν μη κατευθυνόμενες «χαζές» βόμβες, ποσοστό που ένας ειδικός σε οπλικά συστήματα του Πενταγώνου χαρακτήρισε «σοκαριστικό» στο πλαίσιο αυτού που υποτίθεται ότι είναι μια φιλελεύθερη δημοκρατία στον εικοστό πρώτο αιώνα.

Ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν κατά κανόνα βασιστεί σε βόμβες των 500 λιβρών από τον πόλεμο στο Βιετνάμ — ήταν η μεγαλύτερη βόμβα που χρησιμοποιήθηκε κατά του ISIS στη Μοσούλη και τη Ράκα, για παράδειγμα — οι βόμβες των 1.000 και 2.000 λιβρών αποτελούσαν το 90 τοις εκατό των πυρομαχικών που το Ισραήλ χρησιμοποίησε στη Γάζα τις δύο πρώτες εβδομάδες του πολέμου. Το Ισραήλ έχει ρίξει τις τελευταίες, οι οποίες μπορούν να σκοτώσουν ή να τραυματίσουν ανθρώπους σε ακτίνα άνω των 1.000 ποδών και να αφήσουν τεράστιους κρατήρες στο έδαφος, σε υποτιθέμενες «ζώνες ασφαλείας», σε πολυσύχναστη αγορά, σε προσφυγικό καταυλισμό, σε πολυκατοικίες και σε απόσταση βολής από νοσοκομεία.

Δεν Υπάρχουν Λόγια

Σε κάποιο επίπεδο, δεν έχει πραγματικά σημασία αν οι Ισραηλινοί αξιωματούχοι τα κάνουν όλα αυτά σκόπιμα (αν και αναμφισβήτητα το κάνουν) ή αν ο πόλεμος συνιστά γενοκτονία (αν και ασφαλώς και συνιστά). Όπως καθιστά σαφές ακόμη και η απλή επισκόπηση αυτών των στοιχείων και αριθμών, αυτό που κάνει το Ισραήλ στη Γάζα, όπως κι αν θέλει κανείς να το ορίσει, είναι ανυπόφορο και ιστορικά φρικτό.

Υπάρχουν και άλλοι πόλεμοι που είχαν μεγαλύτερους αριθμούς νεκρών ή ακόμη μεγαλύτερα ποσοστά αμάχων που σκοτώθηκαν. Υπάρχουν και άλλες χώρες που έχουν δεχθεί περισσότερα εκρηκτικά. Άλλες κυβερνήσεις έχουν σκοτώσει περισσότερα παιδιά και τα έχουν βασανίσει σαδιστικά. Άλλες χώρες έχουν υποστεί παρόμοια φυσική καταστροφή και περιβαλλοντική δηλητηρίαση. Άλλοι πόλεμοι έχουν δει εργαζόμενους υγείας και ανθρωπιστικής βοήθειας να σκοτώνονται και νοσοκομεία να καταστρέφονται. Υπάρχουν και άλλες συγκρούσεις που έχουν προκαλέσει σκόπιμα λιμούς.

Αυτό που ξεχωρίζει τη Γάζα δεν είναι μόνο ότι περιλαμβάνει όλα αυτά τα χαρακτηριστικά και ακόμη περισσότερα, αλλά ότι κατατάσσεται ανάμεσα στις χειρότερες, αν όχι η χειρότερη, σε όλα αυτά εδώ και δεκαετίες — και μερικές φορές ακόμη και για όλο το εύρος της ιστορίας. Υπάρχει λόγος που άνθρωποι που έχουν αφιερώσει την καριέρα τους να ζουν, να πολεμούν, να παρατηρούν, να κάνουν ανθρωπιστικό έργο και να ερευνούν συγκρούσεις, συνεχώς δηλώνουν ότι δεν έχουν δει ποτέ στη ζωή τους κάτι τόσο κακό όσο αυτό που συμβαίνει στη Γάζα: επειδή αυτό που βλέπουμε στη Γάζα δεν είναι απλώς ένα ακόμη θλιβερό και τρομερό γεγονός που συμβαίνει σε κάποιο μακρινό μέρος του κόσμου, αλλά κάτι πρωτοφανώς σκληρό και απάνθρωπο ακόμη και μέσα στο πλαίσιο αυτών των τρομερών πραγμάτων.

Αυτό που παρακολουθήσαμε, αυτό που συνεχίζουμε να παρακολουθούμε, είναι η εξάλειψη μιας κοινωνίας δύο εκατομμυρίων ανθρώπων. Κάθε πτυχή του σύγχρονου πολιτισμού, καθώς και τα πιο στοιχειώδη πράγματα που χρειάζονται ακόμη και για μια στοιχειώδη κατάσταση επιβίωσης μιας ανθρώπινης κοινότητας, έχουν σκόπιμα και σχεδόν ολοκληρωτικά καταστραφεί από τον ισραηλινό στρατό στη Γάζα. Και τώρα παρακολουθούμε τον σταδιακό αλλά επιταχυνόμενο μαζικό θάνατο των ανθρώπων που κάποτε ζούσαν εκεί, μέσω ενός συνδυασμού λιμού, ασθενειών και δολοφονιών.

jacobin.com