Γιώργος Τσουκαλάς: Ο ΠΡΩΤΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

«Διὰ γὰρ τὴν τῶν χρημάτων κτῆσιν πάντες οἱ πόλεμοι γίγνονται», «όλοι οι πόλεμοι γίνονται για την απόκτηση υλικών αγαθών», αποφαίνονταν ο Πλάτωνας (Φαίδων ἤ Περί Ψυχῆς, 66c). «Νεῦρα γὰρ πολέμου ὁ χρυσός», «χορδές του πολέμου, τα χρήματα», φρονούσε ο Πίνδαρος (Ολυμπιόνικοι Α’ 4). «Δεῖ δὲ χρημάτων» φώναζε ο Δημοσθένης στους Αθηναίους (Ὀλυνθιακὸς α΄ 20). Όλα για το χρήμα! Πανάρχαια στάθηκε στον δυτικό πολιτισμό, η πικρόχολη γνώση πως οι πόλεμοι είναι απλώς μαζικοί φόνοι ληστρικοί. Παρόλα αυτά, η ανθρωπότητα δεν έχει δει ποτέ ως τώρα έναν παγκόσμιο, αποκλειστικώς οικονομικό, πόλεμο των εκάστοτε αυτοκρατοριών, όπου οι άνθρωποι να μάχονταν οσημέραι και πρωταρχικώς με οικονομικά μέσα. Αν κι όλοι οι πόλεμοι εξηγούνται με οικονομικά πάθη, η μεγάλη μάχη τους ωστόσο ήταν κατ’ εξοχήν στρατιωτική. Μήπως όμως, ζούμε στην γενιά μας, τον Πρώτο Παγκόσμιο Οικονομικό Πόλεμο;

Αρχικά, ο παγκόσμιος πόλεμος έμοιαζε πως έρχονταν θερμός, ορμώντας από τις στέπες, σαν την 22α Φεβρουαρίου 2022, η Ρωσία, ύστερα από πολυήμερα στρατιωτικά γυμνάσια στην ουκρανορωσική μεθόριο, αναγνώρισε ως ανεξάρτητα τα δυο ρωσόφωνα ψευδοκράτη, που παρανόμως σχίζονταν απ’ τα σπλάχνα της Ουκρανίας, ονόματι «Λαϊκή Δημοκρατία του Ντονέτσκ» και «Λαϊκή Δημοκρατία του Λουγκάνσκ». Την άλλη ημέρα, 23η Φεβρουαρίου 2022, η κίβδηλη «Λαϊκή Δημοκρατία του Ντονέτσκ» προσκάλεσε την Ρωσία να εισβάλλει παράνομα στην Ουκρανία, όπερ και εγένετο ακριβώς την επόμενη ημέρα, την μαύρη χαραυγή της 24ης Φεβρουαρίου 2022. Έκτοτε η Ρωσία θα καταφάει την Ουκρανία, αργά και βασανιστικά. Η μεγαλοδύναμη Δύση παρά την περιλάλητη εγγύησή της για την ασφάλεια της Ουκρανίας, στην οποία εξάλλου όμνυε για βέβαιη ένταξή της στην Βορειοατλαντική Συμμαχία (ΝΑΤΟ), τελικά δεν έκαμε ευθέως πόλεμο με την πυρηνικά παντοδύναμη Ρωσία, προτιμώντας κατ’ ουσίαν να την πολεμήσει, σ’ έναν «πόλεμο δι’ αντιπροσώπου» (proxy war), με τις στενές πλάτες του στρατού της Ουκρανίας, τον οποίο προμηθεύει με συμβατικά όπλα και πυρομαχικά, ικανά να συντηρούν το πυρ, χωρίς να σβήνουν όμως ποτέ την αναμμένη φωτιά!

Οι Τρεις Χάριτες, Αγλαΐα, Θάλεια και Ευφροσύνη, αν αντί για την αρχαιότητα όπου συμβόλιζαν το Κάλλος, την Γοητεία και την Γονιμότητα, απασχολούσαν την αλλοτριωμένη Οικουμένη του 20ου αιώνα, θα αντιπροσώπευαν τον «Ολοκληρωτικό Πόλεμο» (all-out war), τον «Κατευνασμό» (appeasement) και την «Συγκράτηση» (containment). Αυτές άλλωστε οι τρεις εκδοχές φαίνονταν πως ήταν τα τρία τραγικά διλήμματα της Ανθρωπότητας, την αυγή του 2022.

Ως γνωστόν, μετά την Βιομηχανική Επανάσταση (18ος-19ος αιώνας), η Ανθρωπότητα ενέδωσε στην έπαρση μιας πολυσχιδούς τεχνολογίας που αφ’ ενός μεταμόρφωσε τους πολέμους σε αχαλίνωτα, μαζικά φονικά αιματοκυλίσματα, ασύλληπτης βαρβαρότητας, ενώ αφ’ ετέρου έσπερνε την ολοκληρωτική καταστροφή του Άλλου (all-out war), όπως φανερώθηκε περίτρανα τόσο στον χαμαίζηλο Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918) όσο και στον απηνή Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1939-1945). Μετά όμως την φρενήρη είσοδο στο τρομερό σφαγείο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, του πρώτου ολοκληρωτικού πολέμου στην παγκόσμια ιστορία, εμφανίστηκε το πρωτοφανές φαινόμενο του «κατευνασμού» (appeasement) – έτσι πρωτονομάστηκε η αμοραλιστική απροθυμία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας και της αποικιοκρατικής Γαλλίας για την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μέσω φοβικών υποχωρήσεων έναντι της ναζιστικής Γερμανίας του Αδόλφου Χίτλερ, προς χάριν της παγκόσμιας ειρήνης και επί σκοπώ αποφυγής νέων εκατομμυρίων νεκρών στην Ευρώπη.

Καθώς όμως η δειλία του κατευνασμού αποδείχθηκε αλυσιτελής και τέθηκε εκποδών, επακολούθησε η φρίκη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου που συγκλόνισε τον Κόσμο. Ακολούθως, μετά το 1945, το μορμολύκειο των πυρηνικών όπλων, που απομάστευσαν αυτοστιγμεί την Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, έπλασε το διεθνές φαινόμενο της «συγκράτησης» (containment) – όπως ορίστηκε το 1947 απ’ τον George Kennan, η αμυντικογενής περιχαράκωση των υπερδυνάμεων και των υποτελών συμμάχων τους σε στεγανά στρατόπεδα, εν μέσω μιας μη στρατιωτικής, μακρόχρονης, παγκόσμιας αναμέτρησης, που επιδίωκε συν τω χρόνω την κατάρρευση του αντιπάλου εκ των ένδον. Ήταν ο Ψυχρός Πόλεμος (1945-1991), που έληξε με την νίκη της φιλελεύθερης δημοκρατίας των Η.Π.Α. έναντι του κομμουνισμού της Ε.Σ.Σ.Δ.

Την επαύριον του Ψυχρού Πολέμου, η ελεύθερη αγορά και η δημοκρατία λάγνευσαν τον Κόσμο, απ’ άκρου εις άκρον, προκαλώντας το υπερβολικό φαινόμενο που εσφαλμένα ο Francis Fukuyama συνόψισε ως «το Τέλος της Ιστορίας και ο Τελευταίος Άνθρωπος» (the End of History and the Last Man). Ανοίχτηκε έτσι διάπλεως η περίοδος της Παγκοσμιοποίησης (Globalization, 1991-2021), η οποία τελικά έληξε με μία απρόβλεπτη πολυπολικότητα αντί με μία πολλά υποσχόμενη, υπερφίαλη μονοκρατορία των Η.Π.Α., καθώς αυτή σταδιακά δολιχοδρόμησε ύστερα από την Παγκόσμια Οικονομική Κρίση (Global Financial Crisis, 2007-2008), και εν τέλει επιπόλασε ξεκάθαρα ένας τριπολικός κόσμος (Η.Π.Α., Ρωσία, Κίνα), με την οικονομική ενοποίηση της Ε.Ε., και την διάτορη ανάδειξη πολλών άλλων δυνάμεων όπως της Ινδίας, της Ινδονησίας, του Μεξικού, της Βραζιλίας και της Τουρκίας.

Τελικά, καθώς το παγκόσμιο θάμβος της υλιστικής κερδολατρίας εκφυλίστηκε, ο αιφνιδιαστικός πόλεμος στην κατατυπτόμενη Ουκρανία το 2022 έφερε το εγνωσμένο τέλος της Παγκοσμιοποίησης, μέσω της έναρξης ενός οικονομικού πολέμου. Τοιουτοτρόπως, το 2022, στις λυκαυγές μιας νέας εποχής, η Ανθρωπότητα βρέθηκε ξανά να αναλογίζεται το μέλλον της όχι με την Αγλαΐα, την Θάλεια και την Ευφροσύνη, αλλά μεταξύ του «Ολοκληρωτικού Πολέμου» (all-out war), του «Κατευνασμού» (appeasement) και της «Συγκράτησης» (containment)… Εν κατακλείδι, θα γίνονταν ένας Γ΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ή ένας Β΄ Ψυχρός Πόλεμος εν έτει 2022;

Τον Φεβρουάριο 2022, η Ανθρωπότητα αντίκρυζε περίτρομη τον εφιάλτη του πυρηνικού ολέθρου! Κάτοχοι και νομείς, μιας μυριάδας πυρηνικών κεφαλών, η Ρωσία και οι Η.Π.Α. μπορούσαν να κάψουν ολάκερη την Γη!

Πλην όμως, αφού οι Η.ΠΑ. και η Ρωσία δεν πάτησαν το επάρατο «κουμπί» τις πρώτες ημέρες του πολέμου στην Ουκρανία, διαφάνηκε πως έκλεισε προς ώρας, μάλλον οριστικά, το αποκαλυπτικό φάσμα ενός Γ΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όπου οι υπερδυνάμεις θα κονταροχτυπιούνταν, μέσω πυρηνικών όπλων, σε μία ολοκληρωτική αναμέτρηση (all-out war), με καταστροφικό σκοπό αμφοτέρων, την εντελή εκμηδένιση του Άλλου. Αφού αποκλείστηκε το συντριπτικό ενδεχόμενο ενός πυρηνικού Γ’ Παγκοσμίου Πολέμου, η πανικόβλητη Ανθρωπότητα θεώρησε πως έρχονταν ένας Β’ Ψυχρός Πόλεμος, όπου ένα καινούργιο Σιδηρούν Παραπέτασμα θα χώριζε τον Κόσμο, στεγανοποιώντας την επικοινωνία ανάμεσα στην Δύση και την Ρωσία.

Όμως, μήτε Ψυχρός Πόλεμος επρόκειτο να συμβεί, καθώς οι Η.Π.Α. δεν προέκριναν την στεγανοποίηση και συγκράτηση (containment) της Ρωσίας αλλά φρόνησαν πως αν άφηναν ανοιχτές θύρες, μεσοπρόθεσμα το αυταρχικό καθεστώς του Vladimir Putin θα κατέρρεε είτε λόγω του βιολογικού του τέλους και δεδομένου ότι ήταν προσωποπαγές είτε λόγω μιας χρεωκοπίας που θα πυροδοτούσε μια εσωτερική επανάσταση, που με την σειρά της θα έφερνε την φιλοδυτική αντιπολίτευση στην εξουσία – και επομένως η Δύση θα επέλαυνε, επιτέλους, στην Σιβηρία ως το μακρυνό Βλαδιβοστόκ.

Συνεπώς, δεν υπήρχε άλλος τρόπος για να κερδηθεί αυτός ο καινούργιος πόλεμος, παρά να μην άγει ούτε σε έναν πυρηνικό Γ΄ Παγκόσμιο Πόλεμο που θα κατέστρεφε τους πάντες, ούτε σε έναν εσωστρεφή Β΄ Ψυχρό Πόλεμο, που θα περιχαράκωνε το ρωσικό καθεστώς μέσω μιας αποστειρωμένης συγκράτησης (containment). Συνεπώς, δεν έλαβε χώρα ούτε «ολοκληρωτικός πόλεμος» ούτε «κατευνασμός» και «συγκράτηση», παρά τα κέρδη της Παγκοσμιοποίησης υπερκεράστηκαν με τις οικονομικές κυρώσεις και τις προσδοκώμενες απώλειες ενός καινοφανούς Παγκοσμίου Οικονομικού Πολέμου (Global Economic War, 2022 – ). Παράλληλα, τίποτε δεν απέκλειε πως πράγματι οι Υπερδυνάμεις θα συγκρούονταν στις περιφέρειές τους και στρατιωτικά μέσω πληρεξουσίων, όπως ακριβώς συνέβαινε ήδη στην Ουκρανία.

«A tit for tat», «ένα πλήγμα, στο πλήγμα», λέει ένα αγγλοσαξωνικό ρητό για την πολεμική εκδίκηση, κατά αντιστροφή του «do ut des» των Λατίνων, για το αμοιβαίο συμφέρον. «Cartago delenda est», «καταστρεπτέα εστίν η Καρχηδών», έλεγε ο Κάτων ο Πρεσβύτερος (Marcus Porcius Cato, 234-149 π.Χ.).

Ποιος, ποτέ, θα ανέμενε ότι η κάποτε αμοιβαίως συμφέρουσα Παγκοσμιοποίηση, θα έληγε με αυτόν τον εκδικητικό τρόπο;

Ο οικονομικός πόλεμος, είτε με την μορφή του εμπορικού αποκλεισμού (embargo), με κατασχέσεις αγαθών ενός ξένου κράτους και των υπηκόων του και απαγορεύσεις εξαγωγών και εισαγωγών, είτε υπό τον τύπο της άρνησης αγοράς αγαθών και υπηρεσιών ενός ξένου κράτους (boycott/boycottage), ποτέ δεν είχε δραστικά αποτελέσματα κατά του αντιπάλου – ο οποίος στο τέλος αναπροσάρμοζε την οικονομία του, συχνά βελτιώνοντάς την – και για αυτό πάντοτε οι εμπόλεμες κοινωνίες, παράλληλα με τον οικονομικό εξαναγκασμό, κατέφευγαν κατ’ εξοχήν στην στρατιωτική βία για να επιβάλλουν τις συνθήκες τους.

Τελικά, το μόνο βέβαιο αποτέλεσμα των οικονομικών πολέμων ήταν προσωρινά οι ζημιές και τα κέρδη μαζί με μία ψυχολογική επίπτωση στους απλούς ανθρώπους – και ποτέ μια νίκη παρόμοια με εκείνη που χάριζε η στρατιωτική σύρραξη. Παρόλ’ αυτά, η μετανεωτερική εμπειρία της Δύσης, από την περίπτωση της Ελλάδας, κατά την περίοδο 2010-2015, κατέδειξε πως στην εποχή της Παγκοσμιοποίησης, λόγω ακριβώς του πλήρους οικονομικού ανοίγματος των απροστάτευτων εθνικών οικονομιών προς τους διεθνείς δρώντες, είναι δυνατόν μία κοινωνία, ύστερα από οικονομική αντιπαράθεση, να υποστεί ένα άφατο πλήγμα, με μείωση του πληθυσμού και των γεννήσεων, και απώλεια πλούτου μέσω δραστικής μείωσης του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (Α.Ε.Π.) – στην περίπτωση της Ελλάδας η καταστροφή προσομοίασε με την περίοδο της Κατοχής (1940-1944) κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου – στον βαθμό που το έθνος κράτος να ηττηθεί και να αναγκαστεί να υπογράψει, ως ηττημένος λες όπως ακριβώς ύστερα από στρατιωτική σύρραξη, επαχθείς Συνθήκες Ειρήνης αντίστοιχες με αυτές της Καρχηδόνας έναντι της Ρώμης. Τι θα γίνονταν, αν ένας οικονομικός πόλεμος κηρύσσονταν στην παγκοσμιοποιημένη Ρωσία, ως τιμωρία για την εισβολή της στην Ουκρανία;

Θα επέφερε ένα συντριπτικό οικονομικό πλήγμα τέτοιο, αντίστοιχο με εκείνο που η Naomi Klein περιέγραψε πως επιφέρει ο «καπιταλισμός της καταστροφής» (destructive capitalism), προκαλώντας μία τέτοια εσωτερική αλλοτρίωση που τελικά ποδηγετεί την κοινωνία και την ηγεσία της, κατά το «δόγμα του σοκ» (the Shock doctrine), να δεχτεί να υπογράψει μία επαχθή συνθήκη, εφάμιλλη με εκείνες των ηττημένων σε στρατιωτικές συρράξεις; Αν και η Δύση, λόγω διαφορετικών συμφερόντων μεταξύ Ευρώπης και Η.Π.Α. δεν ήταν το ίδιο ομόθυμη, τελικά οι κυρώσεις επιβλήθηκαν, προκειμένου η Ρωσία να χρεωκοπήσει και το καθεστώς της να ανατραπεί (regime change) και τελικά να εκδυτικοποιηθεί (westernization).

Αμέσως, άνοιξαν οι ασκοί του Αιόλου, ακολούθησε αύξηση του ενεργειακού κόστους, στασιμοπληθωρισμός, αύξηση του κόστους δανεισμού, επισιτιστική κρίση, απαγορεύσεις εισαγωγών και εξαγωγών, κατασχέσεις περιουσιών, μείωση της ανάπτυξης και ύφεση, συναλλαγματικές ανισορροπίες, αποβολή των ρωσικών τραπεζών από το διεθνές διατραπεζικό σύστημα (SWIFT), απαγορεύσεις μετακινήσεων των πολιτών, και μια πλειάδα παρενεργειών που ξεπετάχτηκαν σαν ζιζάνια από το έδαφος της οικονομίας. Όμως, καθώς η Ευρώπη καταδυναστεύεται από σπάνι ενεργειακών πόρων, ούσα εξαρτημένη από τους άπειρους πόρους της Ρωσίας, σύντομα αναγκάστηκε να συμμορφωθεί με το ρωσικό Διάταγμα της 31ης Μαρτίου 2022 που υπέγραψε ο Vladimir Putin, σχετικά με τις πληρωμές μη φιλικών χωρών για εισαγωγές φυσικού αερίου, σε ρούβλια, σε τραπεζικό λογαριασμό που άνοιξε η Gazprombank.

Παρόλα αυτά, νέες κυρώσεις λαμβάνονται στο ρωσικό πετρέλαιο, και σίγουρα η παρτίδα δεν έχει τελειώσει, αν και προσωρινά η Ρωσία ενδυναμώθηκε από τις κυρώσεις της Δύσης. Ασφαλώς, η Ρωσία στοχεύει να αναβιώσει το ελληνορωμαϊκό σύνδρομο μεταξύ Η.Π.Α. και Ευρώπης, δηλαδή μία διάσταση αντίστοιχη με εκείνη μεταξύ των Ρωμαίων και των Ελλήνων στην δυτική αρχαιότητα, και να κερδίσει τον οικονομικό πόλεμο, παίρνοντας με το μέρος της την Ευρώπη, όμως οι Η.Π.Α. δεν έχουν πει την τελευταία τους λέξη, καθώς σκοπεύουν μεσοπρόθεσμα να παράσχουν, ακριβότερους ή όχι, πάντως εναλλακτικούς τρόπους ενεργειακής ασφάλειας της Ευρώπης.

Ταυτόχρονα, η Ρωσία αποκλείοντας το λιμάνι της Οδησσού και εγκλωβίζοντας σαράντα εκατομμύρια τόνους σιτηρών, επιδιώκει την ανατροπή των φιλοδυτικών καθεστώτων στην Αίγυπτο και τον Λίβανο, καθώς οι δύο αυτές χώρες εισάγουν σχεδόν το ήμισυ των σιτηρών από την Ουκρανία, προκειμένου σε απώτερο χρόνο να δοκιμάσει να κυριαρχήσει στην Ευρασία, έως βαθιά νότια στην Μέση Ανατολή και στην Ανατολική Μεσόγειο, ελέγχοντας την Διώρυγα του Σουέζ και τους εμπορικούς δρόμους του μεταξιού προς την Κίνα, με την οποία επιδιώκει να συμμαχήσει.

Αντίστροφα, οι Η.Π.Α. θεωρούν πως τελικά η Ρωσία θα χρεωκοπήσει λόγω της ισχνής οικονομίας της, που εκφράζεται σε ένα Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (Α.Ε.Π.) μικρότερο από εκείνο της Ιταλίας, καθιστώντας την έναν γίγαντα με πήλινα πόδια, που σύντομα θα καταρρεύσει συμπαρασέρνοντας και το αυταρχικό καθεστώς του Vladimir Putin, άγοντας σε άνοδο στην εξουσία της φιλοδυτικής αντιπολίτευσης υπό τον Alexei Navalny, που ίσως ομοσπονδοποιήσει και κατακερματίσει βαθύτερα την ογκώδη Ρωσία, κατά την διαδικασία εκδημοκρατισμού της, επιτρέποντας τελικά τον έλεγχο των ενεργειακών πόρων και του πυρηνικού οπλοστασίου της Ρωσίας από την Δύση.

Συνεπώς, οι Η.Π.Α. θεωρούν πως η Ρωσία εύλογα θα χάσει τον οικονομικό πόλεμο, αν όχι τώρα καθώς ευνοήθηκε από την συγκυρία, πάντως σίγουρα μεσοπρόθεσμα λόγω της μικρής οικονομικής βάσης του Α.Ε.Π. της. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, λόγω τόσο των πυρηνικών όπλων που αποτρέπουν μία θερμή στρατιωτική αντιπαράθεση όσο και της τεράστιας δημογραφικής καθίζησης αμφοτέρων της Δύσης και της Ρωσίας που δεν επιτρέπει ούτε έναν ευρύ συμβατικό πόλεμο ανάμεσά τους, αυτός ο πόλεμος θα είναι ο Πρώτος Παγκόσμιος Οικονομικός Πόλεμος στην ιστορία της Ανθρωπότητας.

«Money for nothing!», «χρήματα για το τίποτα!» λέει ένα αγγλοσαξωνικό ρητό. Στην αρχαία μυθολογία, μετά την κάθοδό τους στον Άδη, οι Δαναΐδες, κόρες του Δαναού, καταδικάστηκαν να κουβαλούν και να ρίχνουν αενάως νερό σε έναν τρύπιο πιθάρι, προκειμένου να τιμωρηθούν για την δολοφονία των συζύγων τους κατά την πρώτη νύχτα του γάμου.

Κάθε πόλεμος έχει έναν νικητή, έτσι θα έχει νικητή και αυτός ο Παγκόσμιος Οικονομικός Πόλεμος που τελείωσε την Παγκοσμιοποίηση, με ηττημένη την μεγάλη προσπάθεια της Ανθρωπότητας να συνεργαστεί αρμονικά στα πλαίσια του παρόντος οικονομικού συστήματος. Εν τω μεταξύ, σοβαρά οικονομικά προβλήματα θα πλήξουν την Δύση, ενώ στις φτωχές χώρες της Αφρικής και της Ασίας έρχεται λιμός. Ίσως στο τέλος, πράγματι η Ρωσία γονατίσει και κατακερματιστεί, μπορεί και όχι, όμως στο μεσοδιάστημα θα έχει καταστραφεί οικονομικά όλος ο Κόσμος…