Ένα δεκαήμερο διήρκεσε στα τέλη Μαΐου του 1867 ο παρθενικός πλους του υπερωκεανείου «Μέγας Ανατολικός» από τη βικτωριανή Αγγλία στην Αμερική. 100 περίπου χρόνια μετά ο συγγραφέας Ανδρέας Εμπειρίκος ανέλαβε να καταγράψει τα όσα συνέβησαν κατά τη διάρκεια του θαυμαστού αυτού ταξιδιού, μιας περιπλάνησης σ’ ένα παραδείσιο μέλλον. Το ημερολόγιο καταστρώματος με τον τρόπο του Εμπειρίκου δημοσιεύθηκε μετά τον θάνατό του, ένα οκτάτομο ερωτικό μυθιστόρημα, αλλεπάλληλες και αδιάκοπες ερωτικές συνευρέσεις με πάσα λεπτομέρεια, το μακροσκελέστερο έργο της ελληνικής λογοτεχνίας.

Παρά τις αντιρρήσεις ενός μέρους της κριτικής στις αρχές της δεκαετίας του 90 ο «Μέγας Ανατολικός» είναι έργο πραγματικά μοντέρνο και κυριολεκτικά μεγαλόπνοο. Είναι μοντέρνο γιατί κατασκευάζει ένα νέο κόσμο με την αντίστοιχη διηγηματική ροή, όπου μοχλοί της εξέλιξης δεν είναι οι καταδιακορευμένες στην ιστορία της λογοτεχνίας συνειδησιακές συγκρούσεις, αλλά το άμωμο μονοκοτυλήδονο της μικράς Εθέλ ή το ευγενές δικοτυλήδονο της αθώας Φλώσσυ. Το κλειστό και χαρίεν σύμπαν του «Μεγάλου Ανατολικού» γίνεται προσιτό μόνο αν αποδεχθούμε τις ανατρεπτικές συμβάσεις του: υποχώρηση των ανθρώπινων χαρακτήρων, συρρίκνωση του διλήμματος καλό ή κακό, πρόταξη της αρχής της ηδονής.

Παραβολή για τη στοργή προς τον πλησίον

Ο «Μέγας Ανατολικός» όμως δεν είναι μόνο ρηξικέλευθος, αλλά και μεγαλόπνοος. Ο νέος κόσμος του Εμπειρίκου είναι πλαστός, αλλά όχι μικρόψυχος. Διαχέεται από το όραμα μιας πρωτόγνωρης ευδαιμονίας, πέρα από τις στοναχές του κόσμου τούτου, κι ας ξεκίνησε να γράφεται την εποχή του Εμφυλίου.

Το θεόρατο σκάφος είναι η νέα Εδέμ, όπου συναγωνίζονται σε τερπνές περιπέτειες εξίσου ο τυχερός μολοσσός Μπόμπυ και ο λοστός του ζωγράφου Αιμιλίου Μπερτιέ. Το υπερωκεάνειο του Εμπειρίκου είναι η γη της επαγγελίας, ένα σύμπαν κόσμιο και αθώο, όπου οι ήρωες επιδίδονται σε ανήκουστα ανδραγαθήματα και ευγενείς πράξεις χωρίς να βαρυγγωμούν, ακόρεστοι, όσο ακόρεστη είναι και η ευδαιμονία.

Σπάνια η λογοτεχνία παρουσίασε με τέτοια στιλπνότητα μια παραβολή πάνω στο θέμα της ανθρώπινης ευτυχίας, χωρίς μάλιστα να περιορίζεται στον γρίφο της προσωπικής μοίρας του καθενός, αλλά ξανοιγόμενη σε ένα άγνωστο μέλλον, όπου η αμοιβαία αγαθοεργία γίνεται πεμπτουσία των ανθρώπινων σχέσεων και η στοργή προς τον πλησίον έχει θριαμβεύσει.