ΟΔΥΝΗΡΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΩΝ ΠΡΕΣΠΩΝ

πηγή: Εφημερίδα “Θεσσαλονίκη”

 Οι Πρέσπες και η συνάντηση σλαβολόγων στην Αχρίδα για την γλώσσα

Γιατί δεν πραγματοποιεί ανάλογο συνέδριο στη Θεσσαλονίκη η Ελλάδα;

Του Παντελή Σαββίδη

Περίπου εξήντα μελετητές της σλαβομακεδονικής γλώσσας και των σλαβικών σπουδών από 17 χώρες συμμετέχουν στο 58ο Θερινό Σχολείο του Διεθνούς Σεμιναρίου για τη Σλαβομακεδονική Γλώσσα, Λογοτεχνία και Πολιτισμό.

Η διοργάνωση, που πραγματοποιείται από τις 18 έως τις 28 Αυγούστου στην Αχρίδα υπό την αιγίδα του Πανεπιστημίου «Κύριλλος και Μεθόδιος», συγκεντρώνει φοιτητές και ερευνητές από πανεπιστημιακά κέντρα της Αλβανίας, της Αγγλίας, της Βουλγαρίας, της Ιταλίας, της Πολωνίας, της Κίνας, της Ρουμανίας, του Καναδά, της Ρωσίας, των ΗΠΑ, της Σλοβενίας, της Σερβίας, της Τουρκίας, της Ουγγαρίας, της Γαλλίας, της Κροατίας και της Τσεχίας, με στόχο την εμβάθυνση στη γλώσσα, τη λογοτεχνία και τον πολιτισμό της γειτονικής χώρας.

Το 58ο Θερινό Σχολείο για τη σλαβομακεδονική γλώσσα, λογοτεχνία και πολιτισμό στην Αχρίδα (Αύγουστος 2025) είναι για τα Σκόπια μια ακόμη ευκαιρία να προβάλουν διεθνώς τη γλώσσα τους.

Για την Ελλάδα, όμως, αποτελεί υπενθύμιση ότι η Συμφωνία των Πρεσπών όχι μόνο δεν «έλυσε» το ζήτημα, αλλά αντιθέτως άνοιξε νέα μέτωπα. Η διεθνοποίηση της «μακεδονικής γλώσσας» μέσω πανεπιστημιακών εδρών, σεμιναρίων και δηλώσεων αξιωματούχων τροφοδοτεί μια πολιτιστική διπλωματία που η Αθήνα δείχνει να μην μπορεί να ελέγξει.

Η πρόεδρος της Βόρειας Μακεδονίας, Γκορντάνα Σιλιάνοβσκα-Ντάβκοβα, επικαλέστηκε στην ομιλία της το «Αμπετσεντάρ» (Abecedar) του 1925, το αλφαβητάρι που τυπώθηκε στην Αθήνα για τους δίγλωσσους μαθητές στην Ελλάδα. Η αναφορά αυτή ήταν σαφώς πολιτική: στόχευε να δείξει ότι η Ελλάδα είχε ήδη αναγνωρίσει έμμεσα μια «μακεδονική» γλωσσική ιδιαιτερότητα.

Η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Το Abecedar εκδόθηκε υπό την πίεση της Κοινωνίας των Εθνών, ποτέ δεν διδάχθηκε συστηματικά και αποσύρθηκε γρήγορα.

Για την Ελλάδα, δεν υπήρξε αναγνώριση γλώσσας, αλλά μια διπλωματική υποχρέωση.

Παρ’ όλα αυτά, η επίκλησή του σήμερα από τα Σκόπια δείχνει πώς κάθε χαραμάδα στην ιστορία εργαλειοποιείται για να στηριχθεί η αφήγηση μιας ξεχωριστής «μακεδονικής» ταυτότητας. Θα μου πείτε, μα η Αθήνα την αναγνώρισε. Δυστυχώς.

Η Μπιλιάνα Άνγκελοβα, πρύτανης του Πανεπιστημίου UKIM, υπογράμμισε τη θέση της σλαβομακεδονικής γλώσσας στον παγκόσμιο γλωσσικό χάρτη. Σύμφωνα με την Άνγκελοβα, η γλώσσα της Βόρειας Μακεδονίας είναι μία από τις 230 κωδικοποιημένες γλώσσες διεθνώς.

Η ίδια επισήμανε με έμφαση πως η άρνηση της σλαβομακεδονικής γλώσσας αποτελεί πρωτίστως πρόβλημα εκείνων που την αρνούνται. Υπήρχε και υπάρχει είπε με έμφαση.

Η Κριστίνα Νικόλοφσκα, διευθύντρια του Διεθνούς Σεμιναρίου, στάθηκε στη σημασία των ίδιων των σπουδών γύρω από τη γλώσσα. Όπως ανέφερε, τα πανεπιστημιακά τμήματα, λογοτεχνίας και πολιτισμού – εντός και εκτός χώρας – αποτελούν ιδρύματα “ύψιστης εθνικής και διεθνούς προτεραιότητας” για τη Βόρεια Μακεδονία

 «Η μεγαλύτερη επιβεβαίωση της μακεδονικής γλώσσας είναι ακριβώς η άνθιση των μακεδονικών σπουδών, τόσο στην πατρίδα όσο και στο εξωτερικό», σημείωσε. Αναφέρθηκε μάλιστα γλαφυρά σε έναν “ποταμό επτά χιλιάδων λογίων Σλάβων από τη Βόρεια Μακεδονία” διάσπαρτων σε όλο τον κόσμο, που διαρκώς μεγαλώνει – μια μεταφορά που παραπέμπει ίσως στο σύνολο των επιστημόνων, καθηγητών και φοιτητών που έχουν σπουδάσει ή ειδικευθεί στη γλώσσα της γειτονικής χώρας όλα αυτά τα χρόνια

Η Νικόλοφσκα συνέδεσε αυτή την παγκόσμια κοινότητα των μακεδονιστών με τις ρίζες της ίδιας της γλώσσας, «τα βασικά αξιώματα της Λογοτεχνικής Σχολής του Αγίου Κλήμεντος της Αχρίδας»

Με αυτή τη φράση υποστήριξε ότι, κατά την άποψή της, η Αχρίδα, όπου φιλοξενείται το σεμινάριο, υπήρξε ήδη από τον 9ο αιώνα μ.Χ. σημαντικό κέντρο του σλαβικού γραμματισμού.

Ο Άγιος Κλήμης της Αχρίδας, μαθητής των Θεσσαλονικέων αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου (των δημιουργών του πρώτου σλαβικού αλφαβήτου), ίδρυσε στην περιοχή αυτή μια από τις πρώτες σχολές διδασκαλίας της παλαιοσλαβονικής γλώσσας.

Θεωρούν, δηλαδή, σήμερα ότι το νήμα του γλωσσικού και πολιτισμικού συνεχούς συνδέει την ιστορική κληρονομιά του Κλήμεντα με τη σημερινή προσπάθεια καλλιέργειας και διεθνούς αναγνώρισης της γλώσσας τους.

Μιας γλώσσας που ανήκει στην οικογένεια των νοτιοσλαβικών γλωσσών. Κωδικοποιήθηκε επίσημα το 1945 στην τότε Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας (ομόσπονδο τμήμα της Γιουγκοσλαβίας) βάσει των κεντρικο-δυτικών διαλέκτων της περιοχής (κυρίως των διαλέκτων της περιοχής Μοναστηριού/Μπίτολα – Πρίλεπ)

Η Συμφωνία των Πρεσπών το 2018 παρουσιάστηκε ως «ιστορικός συμβιβασμός». Στην πραγματικότητα, για πολλούς στην Ελλάδα, αποτέλεσε μια βεβιασμένη παραχώρηση. Η Αθήνα αποδέχθηκε τον όρο «μακεδονική γλώσσα», με τη διευκρίνιση ότι ανήκει στην οικογένεια των νότιων σλαβικών γλωσσών. Όμως, αυτή η υποσημείωση χάνεται στη διεθνή πρακτική. Σήμερα, σε διεθνή συνέδρια, πανεπιστήμια και εκδόσεις, ο όρος «Macedonian language» προβάλλεται απλώς ως «μακεδονική», χωρίς αστερίσκους. Ήταν, φυσικό, άλλωστε.

Με άλλα λόγια, η Ελλάδα έδωσε γλώσσα και ταυτότητα χωρίς να εξασφαλίσει μηχανισμούς που θα απέτρεπαν τη διολίσθηση.

Η γλώσσα της Βόρειας Μακεδονίας κατοχυρώνεται πλέον διεθνώς ως αυτόνομη, ενώ η ελληνική επιμονή ότι η συμφωνία δεν αφορά εσωτερικές μειονότητες μένει ανίσχυρη απέναντι στην εικόνα που καλλιεργούν τα Σκόπια.

Η αδυναμία της Ελλάδας να ελέγξει την ερμηνεία των Πρεσπών φάνηκε το 2022, όταν επιχειρήθηκε στη Φλώρινα η ίδρυση «Κέντρου Μακεδονικής Γλώσσας στην Ελλάδα». Η Δικαιοσύνη αντέδρασε, επισημαίνοντας ότι ο όρος «μακεδονική» δεν μπορεί να χρησιμοποιείται εντός της ελληνικής επικράτειας με εθνοτική χροιά. Όμως το γεγονός ότι η υπόθεση αυτή έφτασε στα δικαστήρια καταδεικνύει πως το έδαφος έχει ήδη διαβρωθεί.

Η Συμφωνία των Πρεσπών υποτίθεται ότι θα έβαζε τέλος στις διαμάχες. Στην πράξη, έφερε το ζήτημα στο εσωτερικό της Ελλάδας:

ενώ παλαιότερα η αντιπαράθεση γινόταν στα διεθνή φόρα, σήμερα εμφανίζονται πρωτοβουλίες που προσπαθούν να θεμελιώσουν «μακεδονική» παρουσία μέσα στην ελληνική Μακεδονία.

Ελάχιστοι ακτιβιστές με ιδιοτελή επαφή με την γειτονική χώρα προσπαθούν να δημιουργήσουν θόρυβο-ίσως και προβλήματα- σε έναν πληθυσμό δίγλωσσων Ελλήνων πολιτών που οι πρόγονοί τους αγωνίσθηκαν και έχυσαν το αίμα τους για την ελληνική τους ταυτότητα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι φέτος, στο πανηγύρι της Μελίτης οι κάτοικοι εκδίωξαν κακείν κακώς κάποιους εισαγόμενους αυτονομιστές.

Την ίδια στιγμή, η γειτονική χώρα συγκρούεται με τη Βουλγαρία για το ίδιο ζήτημα. Η Σόφια θεωρεί ότι η «μακεδονική» δεν είναι παρά βουλγαρικό ιδίωμα, και χρησιμοποίησε το βέτο στην ΕΕ ως μοχλό πίεσης. Η αλήθεια είναι ότι οι γλώσσες των δύο χωρών μοιάζουν αλλά δεν ταυτίζονται. Το δε ιδίωμα που μιλούν οι δίγλωσσοι Έλληνες στην Δυτική Μακεδονία ελάχιστη σχέση έχει με την γλώσσα που μιλούν στα Σκόπια.

Για την Ελλάδα, αυτή η αντιπαράθεση θα μπορούσε να λειτουργήσει ως υπενθύμιση ότι οι Πρέσπες δεν έλυσαν το «Μακεδονικό», αλλά απλώς μετέφεραν το πρόβλημα αλλού. Ωστόσο, η Αθήνα παραμένει αμήχανη: δεν μπορεί να υποστηρίξει τη Σόφια, διότι τότε θα αμφισβητούσε τη δική της υπογραφή στις Πρέσπες, αλλά ούτε και να αγνοήσει ότι η διεθνής κοινότητα αποδέχεται πλέον τη «μακεδονική» χωρίς ερωτήματα. Και υποσημειώσεις.

Το σεμινάριο της Αχρίδας δεν είναι απλώς μια γλωσσολογική εκδήλωση. Είναι πράξη πολιτιστικής διπλωματίας. Οι ξένοι πανεπιστημιακοί που επιστρέφουν στις χώρες τους θα μιλούν για τη «μακεδονική γλώσσα» ως αυτονόητη πραγματικότητα. Η Βόρεια Μακεδονία αξιοποιεί τη Συμφωνία των Πρεσπών ως εφαλτήριο για να κατοχυρώσει την εθνική της αφήγηση.

Η Ελλάδα, αντίθετα, παραμένει θεατής. Δεν έχει επενδύσει σε μια στρατηγική πολιτιστικής διπλωματίας που να προβάλλει την ελληνικότητα της ιστορικής Μακεδονίας. Έτσι, οι Πρέσπες λειτουργούν σήμερα ως «λευκή επιταγή» που αξιοποιούν οι γείτονες για να ενισχύσουν τη δική τους εθνική ταυτότητα εις βάρος της ελληνικής ιστορικής κληρονομιάς.

Η υπόθεση της Αχρίδας αποδεικνύει ότι οι Πρέσπες όχι μόνο δεν έκλεισαν το κεφάλαιο, αλλά δημιούργησαν νέες δυσκολίες. Η Ελλάδα βρίσκεται παγιδευμένη: έχει αναγνωρίσει επίσημα τον όρο «μακεδονική γλώσσα», αλλά δεν μπορεί να αποτρέψει την εκμετάλλευσή του για πολιτικούς σκοπούς.

Η αναθεώρηση της ελληνικής στάσης δεν σημαίνει απόρριψη της συμφωνίας – σημαίνει διεκδίκηση ερμηνευτικών γραμμών και ενεργητική πολιτική που να αποκαθιστά την ισορροπία. Η Αθήνα χρειάζεται να ενισχύσει την παρουσία της σε διεθνή πανεπιστήμια, να αναδείξει την ελληνική Μακεδονία με έργα πολιτισμού και ιστορίας, και να πάψει να αντιμετωπίζει το ζήτημα με αμηχανία.

Η Αχρίδα του 2025 μας υπενθυμίζει ότι η γλώσσα είναι πεδίο γεωπολιτικής. Αν η Ελλάδα δεν υπερασπιστεί ενεργά τις θέσεις της, οι Πρέσπες θα παραμένουν μια ανοιχτή πληγή που θα αιμορραγεί κάθε φορά που η Βόρεια Μακεδονία οργανώνει ένα ακόμη «διεθνές σεμινάριο».

Γιατί, αλήθεια, δεν πραγματοποιεί ένα συνέδριο για την γλώσσα και η Ελλάδα στην Θεσσαλονίκη με την συμμετοχή διεθνούς κύρους επιστημόνων για να αναδειχθεί η αλήθεια;