του Παντελή Σαββίδη
Το ότι από εποχής Οζάλ -και όχι Ερντογάν- έχουμε μια προσπάθεια αναβίωσης του νεοοθωμανικού οράματος είναι πασίδηλο και προφανές.
Μήπως, πλέον, έχουμε και μια προσπάθεια αναβίωσης του νέο-φαναριωτισμού;
Ας ορίσουμε τι θεωρούμε φαναριωτισμό. Την προσπάθεια ηγετικών μορφών της ρωμιοσύνης να συμμετάσχει στη διοίκηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Βαθύτερα, άλωση εκ των έσω.
Το ιδεολογικό περιεχόμενο αυτής της συμμετοχής είναι πως η ρωμιοσύνη (αργότερα η ρωμιοσύνη ταυτίστηκε με τον ελληνισμό, ρωμιοί ήταν στην Αυτοκρατορία οι μη μουσουλμάνοι), θα μπορούσε, καταλαμβάνοντας καίριες θέσεις του κράτους, να ελέγξει την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Η αντίληψη αυτή ήταν υπαρκτή μέχρι την Επανάσταση του 1821 αλλά δεν επικράτησε. Επικράτησε η ιδεολογία της δημιουργίας ενός ελληνικού εθνικού κράτους. Αυτό που δημιουργήθηκε μεταξύ 1830 και 32 και επεκτάθηκε ως το 1948.
Υπάρχουν σήμερα ενδείξεις ενός νέου φαναριωτισμού;
Νομίζω ναι. Θέτω έναν προβληματισμό.
1.-Δεν πιστεύω πως στον ελληνισμό υπάρχουν οι πολιτικές, οικονομικές και πνευματικές δυνάμεις που θα μπορούσαν να υποστηρίξουν έναν νέο-φαναριωτισμό. Υπάρχουν όμως ορισμένες ενδείξεις προς αυτήν την κατεύθυνση οι οποίες χρήζουν προσοχής.
2.-Το παρασκήνιο μέχρι την υπογραφή της Διακήρυξης Φιλίας Ελλάδας-Τουρκίας δεν το γνωρίζω αλλά πρέπει να υπήρξε. Και να ήταν έντονο. Η Διακήρυξη Φιλίας είναι η κατάληξη της συνειδητοποίησης ότι αντί να αντιπαρατιθέμεθα, ας επιχειρήσουμε μια προσέγγιση μήπως και βρούμε έναν κοινό τόπο συμβίωσης.
3.-Οι προϋποθέσεις συμβίωσης υπαγορεύουν ελληνικές υποχωρήσεις. Δεν υπάρχει τίποτε στο οποίο υποχωρεί η Άγκυρα, σε αντίθεση με την Αθήνα. Το θέμα έχει αναλυθεί. Η μόνη υποχώρηση της Άγκυρας είναι να μην προκαλεί. Της Αθήνας πολλές και επικίνδυνες αλλά αυτό είναι άλλο θέμα.
4.-Η σύγκληση προϋποθέτει ιδεολογική ηγεμονία της ιδέας. Στην Τουρκία τα ΜΜΕ είναι απολύτως ελεγχόμενα. Το ίδιο και στην Ελλάδα, τουλάχιστον, τα θεωρούμενα ως κύρια. Με άλλον τρόπο (χρηματοδότηση και κυβερνητική υποστήριξη των επιχειρηματιών τους) αλλά ελεγχόμενα. Έτοιμα να υποστηρίξουν το εγχείρημα.
5.-Αρκεί ο έλεγχος των ΜΜΕ; Όχι. Χρειάζεται και μια κοινωνική δυναμική στην κατεύθυνση της προαναφερθείσας ιδεολογίας. Τα τουρκικά σήριαλ και ίσως και κάποια ελληνικά ανάλογα θα προσφερθούν σε αυτήν την κατεύθυνση. Ούτε και αυτό αρκεί. Η έλευση του Φατίχ Τερίμ ως προπονητή του Παναθηναϊκού θα λειτουργήσει και αυτή θετικά προς αυτήν την κατεύθυνση σε πολύ λαϊκό επίπεδο. Των φιλάθλων. Αλλά ούτε αυτό αρκεί. Πρέπει να γίνει κάτι και σε πνευματικό επίπεδο. Ας περιμένουμε να δούμε ανταλλαγές σε επίπεδο πανεπιστημίων και πνευματικών ιδρυμάτων. Η επιχείρηση βρίσκεται σε εξέλιξη.
6.-Αν υπάρχουν κάποιοι που σκέπτονται πιο σύνθετα στην ελληνική άρχουσα τάξη, προφανώς έθεσαν το ερώτημα: μας εξυπηρετεί μια διαρκής αντιπαράθεση με την Τουρκία ή να τα βρούμε μαζί της σε κάποιο πλαίσιο σύγκλισης νεοοθωμανισμού και νεοφαναριωτισμού και να ωφεληθούμε από την συμμετοχή αυτή;
7.-Επανέρχεται, δηλαδή, το προεπαναστατικό δίλημμα, αυτήν την φορά με δοκιμασμένο-και εν πολλοίς αποτυχημένο- νεοελληνικό εθνικό κράτος.
8.-Θα μου πείτε πιστεύεις πως ο Μητσοτάκης και το περιβάλλον του σκέφθηκαν όλα αυτά και τα υλοποιούν; Όχι. Στην ελληνική πολιτική και οικονομική τάξη υπαγορεύονται πολιτικές. Και γι αυτό το εγχείρημα παρουσιάζει ενδιαφέρον. Υπάρχουν, όμως, κάποιοι θύλακες που έχουν την σχετική θεσμική μνήμη. Και μπορούν να την καθοδηγήσουν.
9.-Τα αποτελέσματα του νεοελληνικού εθνικού κράτους τα αμφισβητώ και εγώ. Αλλά στο δίλημμα Δύση ή Ανατολή. Το σχετικό δίλημμα ετέθη ως Τιάρα ή Φακιόλιο κατά την Άλωση αλλά σήμερα η έκφραση είναι πιο ήπια χωρίς να αμφισβητεί την εθνική παρακαταθήκη, τον εθνικό πολιτισμό και παράδοση. Ναι σε ένα ευρύτερο, του εθνικού, πλαίσιο αλλά στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όχι στην Νεοοθωμανική Αυτοκρατορία. Σε μια Ομοσπονδιακή Ευρώπη ως ελληνική δημοκρατία με την γλώσσα, τις παραδόσεις και την ιστορία μας.
10.- Οι συγκρίσεις με το παρελθόν, τηρουμένων των πολλών αναλογιών.
Κάποιες προσθήκες.
Το όραμα της αλώσεως εκ των έσω της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν έσβησε το 1821. Ο Ίων Δραγούμης το προωθούσε με σθένος και στις αρχές του 20ου αιώνα, υπό τον μανδύα της ομοσπονδοποιήσεως των δύο κρατών. Μάλιστα, ο Σπύρος Μαρκεζίνης, στην ιστορία του, χαρακτηρίζει την προσέγγιση του Δραγούμη μεγαλοφυή.
Παρότι η επικράτηση των Νεοτούρκων, στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας, απεμάκρυνε κάθε ελπίδα για ευόδωση τέτοιων σχεδίων, η ειδοποιός διαφορά του τότε με το σήμερα, ήταν η οικονομική ισχύς του ελληνισμού. Το εμπόριο και η οικονομία – κατ’ επέκταση – της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ελεγχόταν από το ελληνικό/χριστιανικό στοιχείο. Χωρίς καν να αναφερθούμε στην πνευματική υπεροχή. Επομένως, η σύγκλιση των δύο μερών, θα απέβαινε σε όφελος των Ελλήνων. Αντιθέτως, σήμερα, έχουμε σημαντική υστέρηση στο οικονομικό/βιομηχανικό πεδίο, χωρίς να διαφαίνεται κάποια τάση εξισορροπήσεως από ενδεχόμενο προβάδισμά μας στον επιστημονικό τομέα.
Και αν – όντως – υφίσταται “νεοφαναριωτισμός”, νομίζω πως η συνεπέστερη – και πλέον απροκάλυπτη – έκφρασή του υπήρξε το άρθρο του Γεωργίου Βαρουφάκη, στην “Ελευθεροτυπία”, στις 28/02/2013.
https://infognomonpolitics.gr/2015/02/blog-post_67-41/
(δεν υπάρχει η πρωτογενής πηγή, γι’ αυτό παρατίθεται μεταγενέστερη αναδημοσίευση)
Η άλλη σύγχρονη – και συνεπής – έκφραση τέτοιων αντιλήψεων προέρχεται από τον αείμνηστο καθηγητή Κιτσίκη, ο οποίος, όμως, έθετε ως βασική προϋπόθεση τον ενεργό ρόλο των (πολυπληθών) Αλεβιτών, ως “συγκολλητικού” παράγοντα. Ενώ η τωρινή Τουρκία του Ερντογάν ρέπει περισσότερο προς ακραίες ισλαμικές συμπεριφορές.
Συνοψίζοντας, αν πριν 1-2 αιώνες οι συνθήκες ευνοούσαν τον ελληνισμό, σε ένα εγχείρημα συγκλίσεως των κρατικών οντοτήτων των δύο ακτών του Αιγαίου, σήμερα, κάθε παρόμοια απόπειρα οδηγεί στην δορυφοροποίησή μας.
Ευχαριστούμε κύριε Σαββίδη γιατί μας θυμίσατε τους πολύγλωσσους Ρωμιούς-έμπειρους Βυζαντινούς , που κατοικούσαν στην πλούσια συνοικία Φανάρι-σημερινή Φενέρ Μπαξέ- της ΠΟΛΗΣ μας και οι οποίοι δεν επιδίωξαν αλλά επιστρατεύθηκαν την επομένη της αλώσεως από τους Σουλτάνους Οθωμανούς να διοικήσουν και να εκπροσωπήσουν την Αυτοκρατορία σε διεθνή Συνέδρια .
Δεν ήταν μόνοι οι Οθωμανοί που χρησιμοποίησαν Ρωμιούς στην διοίκησή τους .Ο Καποδίστριας εκπροσωπούσε τον Τσάρο της Ρωσίας στο Συνέδριο της Βιέννης με τον Αυστριακό Μέτερνιχ αντίπαλό του.
Λέγεται-το διάβασα- ότι στην Συμφωνία του Βερολίνου το 1881 -που αναθεώρησε την Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου της Μεγάλης Βουλγαρίας του 1878- την μεν Ελλάδα εκπροσωπούσε ο Φαναριώτης Ραγκαβής και την Τουρκία ο Καραθοδωρή πασάς, το οποίο εκφράσθηκε από τον Γερμανό Καγκελάριο Μπίσμαρκ -που είχε χωριστές συναντήσεις με τους δύο εκπροσώπους-με την φράση ”πότε μπαίνει και πότε βγαίνει η Ελλάδα δεν γνωρίζεις”.
Το όραμα των μισητών -στην επαναστατημένη Ελλάδα και αργότερα από όλους τους Αριστερούς – Φαναριωτών για μια νέα πολυεθνική Αυτοκρατορία ,με ελληνική διοίκηση -που τότε μπορούσε να πραγματοποιηθεί αν ο φλογερός Παπαφλέσσας δεν ”έβαζε φωτιά” στην Πελοπόννησο θάφτηκε με την Συνθήκη της Λωζάνης και κυρίως την υποχρεωτική ανταλλαγή των Ελλήνων της Μικράς Ασίας ,που και τότε μαζί με τους Εβραίους και τους Αρμένιους και τους μορφωμένους παντού Έλληνες ”συνδιοικούσαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
ΤΩΡΑ -με τον ”σταυρωμένο” Πατριάρχη στην Κων/πολη ,του οποίου το ελληνορθόδοξο ποίμνιο ελαττώνεται- ,μόνο ο Θεός γνωρίζει αν ποτέ πραγματοποιηθεί το όραμα των Φαναριωτών και αργότερα του αγρίως δολοφονηθέντος από τους Βενιζελικούς Ίωνος Δραγούμη γιου του πρωθυπουργού Στέφανου Δραγούμη , οικογενείας που καταγόταν από το ακριτικό Βογατσικό της Φλώρινας.
‘Ένα ”παράθυρο ανοιχτό” θα υπάρξει άμποτε ενταχθεί η Τουρκία στην Ευρωπαϊκή Ένωση και θα επιτραπεί η ελεύθερη διακίνηση και παραμονή στην Τουρκία ανθρώπων και κεφαλαίων και νόμιμη κατάληψη και κυβερνητικών θέσεων από τους Ρωμιούς στην τουρκική διοίκηση και όχι μόνον .
ΟΝΕΙΡΟ -ΦΥΣΙΚΑ -,ΑΛΛΑ ΜΗΠΩΣ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΟΝΕΙΡΟ ΤΟ ”ΠΑΛΙ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕ ΚΑΙΡΟΥΣ ΠΑΛΙ ΔΙΚΑ Θ’ΑΝΑΙ” ΜΕ ΤΟ ΠΟΙΟ ΖΟΥΣΑΝ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΠΟ ΤΟ 1453 ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1922;;;.
Σταύρος Αθαν.Ναλμπάντης.