Μαθήματα για τη Ρωσία από την κρίση ηγεσίας των ΗΠΑ

Alexander Baunov

Θα ήταν ανόητο να υποθέσουμε ότι η αμερικανική αποχώρηση από το Αφγανιστάν θα επαναληφθεί παντού όπου υπάρχει αμερικανική παρουσία.

Η πρώτη ομιλία του προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν μετά από τις σκηνές χάους και τραγωδίας καθώς οι Ταλιμπάν ανέκτησαν τον έλεγχο της αφγανικής πρωτεύουσας Καμπούλ περιείχαν κάποια σημαντικά στοιχεία για τη Ρωσία. Παρουσίασαν μια νέα μορφή για την αποστολή των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν, και σε άλλες χώρες, όπου η Ουάσινγκτον ανέλαβε να επιβλέπει τη μετάβαση στη δημοκρατία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν απαλλαγεί από την ευθύνη για το τελικό αποτέλεσμα, καθώς, σύμφωνα με τα λόγια του Μπάιντεν, οι Αμερικανοί στρατιώτες «δεν μπορούν και δεν πρέπει να πολεμούν σε πόλεμο και να πεθαίνουν σε πόλεμο που οι αφγανικές δυνάμεις δεν είναι διατεθειμένες να πολεμήσουν για τον εαυτό τους». Ο Μπάιντεν επαναπροσδιόρισε την αποστολή των ΗΠΑ, δηλώνοντας ότι ο στόχος τους ήταν αποκλειστικά να διασφαλίσουν τη δική τους ασφάλεια μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στο αμερικανικό έδαφος, αντί να χτίσουν ένα έθνος ή να δημιουργήσουν δημοκρατία.

Έτσι, ποια συμπεράσματα μπορεί να βγάλει η Ρωσία από αυτή τη νέα, αυτοσυγκρατημένη ερμηνεία της αποστολής των ΗΠΑ στο εξωτερικό; Η Σοβιετική Ένωση διεξήγαγε τον καταστροφικό της πόλεμο στο Αφγανιστάν από το 1979 έως το 1989, αλλά δεν αποχώρησε μόνο επειδή δεν μπόρεσε να κερδίσει τον πόλεμο. Αποσύρθηκε σε μια περίοδο βαθιάς εσωτερικής κρίσης για την ΕΣΣΔ, όταν οι άνθρωποι είχαν απογοητευτεί από τη χώρα τους. Τόσο η Σοβιετική όσο και η Αμερικανική στρατηγική «να κερδίσουν τις καρδιές και τα μυαλά» του Αφγανικού λαού ήταν παρόμοιες, εκτός από το ότι αντί των σοβιετικών αξιών του «σοσιαλισμού», της «ισότητας» και της «ανάπτυξης», το αμερικανικό τσιτάτο ήταν «δημοκρατία». Πέρα από τη στρατιωτική δράση, τα εργοτάξια σχολείων και νοσοκομείων που εμφανίστηκαν ήταν εντυπωσιακά παρόμοια, μαζί με προγράμματα για χιλιάδες φοιτητές στα πανεπιστήμια. όπλα για τις ένοπλες δυνάμεις · και συναυλίες, βιβλιοθήκες και μουσεία για την διανόηση. Αλλά είναι δύσκολο να κερδίσεις τις καρδιές και τα μυαλά ενός ξένου έθνους ακριβώς όταν χάνεις εκείνους του δικού σου λαού και οι Ηνωμένες Πολιτείες φεύγουν επίσης από το Αφγανιστάν σε μια εποχή βαθιάς εσωτερικής κρίσης.

Η κυβέρνηση Τζορτζ Μπους είχε, φυσικά, ένα άλλο κίνητρο για την εισβολή στο Αφγανιστάν, εκτός από την τιμωρία των υπευθύνων για την 11η Σεπτεμβρίου και την παρουσίαση στους Αμερικανούς ότι θα προστατεύονταν από μελλοντικές επιθέσεις. Αυτό το κίνητρο ήταν να αναδιαμορφώσει το μέρος του κόσμου στο οποίο είχε γεννηθεί η απειλή, να αποκόψει την πηγή. Έτσι γεννήθηκε η ιδέα μιας νέας Μέσης Ανατολής που θα εντασσόταν στον κόσμο των φιλοδυτικών δημοκρατιών και συμμάχων. Στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα, η Αμερική ήταν στην κορυφή της δύναμής της: είχε βγει νικήτρια από τον ψυχρό Πόλεμο και δεν είχε αντιπάλους. Τώρα η απόσυρσή της από το Αφγανιστάν και το Ιράκ είναι μια παραδοχή ότι είναι αδύνατο να επέλθει το θαύμα της δημοκρατίας μόνο από έξω.

Η κυβέρνηση Μπους, η οποία ξεκίνησε και τους δύο πολέμους, καθοδηγήθηκε από την εμπειρία των προέδρων μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο που επέβλεψαν τον μετασχηματισμό των ολοκληρωτικών καθεστώτων στη Γερμανία και την Ιαπωνία. Αυτή η σύγκριση ήταν ένα μεγάλο λάθος. Η Γερμανία, η Αυστρία, η Ιταλία και η Ιαπωνία μπορεί, από κάποιες απόψεις, να υστερούσαν σε σχέση με άλλες χώρες πριν από την εφαρμογή των ολοκληρωτικών καθεστώτων, αλλά εξακολουθούσαν να είναι τέλεια εκσυγχρονισμένες κοινωνίες με λειτουργικά νομικά συστήματα και μεγάλη εμπειρία στην οικοδόμηση των δικών τους κοινοβουλευτικών και δημοκρατικών θεσμών. Η ήττα τους στον πόλεμο δεν τους έθεσε τόσο σε νέο (σωστό) δρόμο, όσο τους επέστρεψε στην προηγούμενη κατάσταση. Δεν υπάρχει τέτοιο προηγούμενο στη Μέση Ανατολή: αντίθετα, με λίγες εξαιρέσεις, τα εκσυγχρονιστικά πειράματα απέτυχαν στην περιοχή, είτε πρόκειται για κοσμικές μοναρχίες, σοσιαλιστικές χούντες (και οι δύο είχαν δοκιμαστεί στο Αφγανιστάν πριν από την επέμβαση των ΗΠΑ), είτε ισλαμικές δημοκρατίες , συμπεριλαμβανομένης της, σε μεγάλο βαθμό, ανεπιτυχούς αραβικής άνοιξης. Είναι σαφές από αυτά τα πειράματα στη Μέση Ανατολή ότι όσοι πιστεύουν ότι ένα δημοκρατικό θαύμα μπορεί να επιτευχθεί οπουδήποτε με τις σωστές εξωτερικές προσπάθειες κάνουν λάθος: το αποτέλεσμα δεν θα είναι η Ιαπωνία, αλλά το Αφγανιστάν. Τέτοια θαύματα συμβαίνουν μόνο από μέσα, και κατά κανόνα, είναι μια μακρά διαδικασία.

Όσοι επιδιώκουν να μετατρέψουν κάθε αποτυχία για τη Δύση σε νίκη της Ρωσίας, είναι πάντοτε, επίσης, πρόθυμοι να καταλάβουν τον κενό χώρο στον χάρτη – και, τις περισσότερες φορές, θα βρεθούν στα πρόθυρα μιας παρόμοιας φθοράς. Επιπλέον, η υποχώρηση από το Αφγανιστάν δεν σημαίνει ότι η Δύση θα εγκαταλείψει τις θέσεις της τόσο εύκολα (πλην των εικοσαετών αγώνων της, φυσικά) αλλού. Έχοντας καταστρέψει την Αλ Κάιντα, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είχαν κανένα κρίσιμο συμφέρον στο Αφγανιστάν που δεν θα μπορούσαν να πετύχουν με οποιοδήποτε κόστος-αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχουν τέτοια συμφέροντα σε άλλα μέρη και ότι θα έκαναν το ιδιο εκει. Θα ήταν επικίνδυνο για τους στρατηγούς του Κρεμλίνου να υποθέσουν αυτόματα ότι μια τακτική ήττα σε ένα μέρος θα επαναληφθεί σε όλες τις πιθανές καταστάσεις. Αντιθέτως, η συζήτηση στις ΗΠΑ για τον τερματισμό των πολέμων άλλων και την προτεραιότητα ασφάλειας της χώρας δεν πρέπει να ληφθεί με απόλυτο τρόπο: εάν προκύψει η ευκαιρία να αποκαταστήσουν το χαμένο κύρος τους ως προστάτη και συμμάχου, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα αδράξουν αυτήν την ευκαιρία με ανανεωμένο σθένος.

Είναι επίσης επικίνδυνο όταν επιχαίρετε με την ήττα ενός γεωπολιτικού αντιπάλου σας (έστω και άθελά σας) να συμπαθείτε τους Ταλιμπάν. Πολλοί σχολιαστές τόσο στη Ρωσία όσο και στην Ουκρανία προσπάθησαν να εφαρμόσουν τη λογική των γεγονότων στο Αφγανιστάν σε μέρη που βρίσκονται πιο κοντά στο σπίτι τους: είτε πρόκειται για προμήνυμα των Αμερικανών που φεύγουν από το Κίεβο μόλις εγκαταλείψουν την Καμπούλ, είτε για τους Ρώσους που φεύγουν από το Ντόνετσκ. Οι Ταλιμπάν είναι μια δύναμη που πρέπει να υπολογίζεται, κυρίως επειδή αποτελείται από άνδρες που δεν έχουν κυριολεκτικά τίποτα να χάσουν, κάτι που δεν μπορεί να ειπωθεί για τα περισσότερα άλλα έθνη. Οι ισλαμιστές μαχητές απέχουν έτη φωτός ακόμη και από τα πιο συντηρητικά μετασοβιετικά πυρά και η αντιαμερικανική τους θέση δεν τους καθιστά αυτόματα φίλους της Μόσχας και των γειτόνων της Κεντρικής Ασίας. Αξίζει να θυμηθούμε ότι η προηγούμενη κυβέρνηση των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν ήταν η μόνη κυβέρνηση στον κόσμο που αναγνώρισε την Τσετσενική Δημοκρατία της Ικχερίας, καθώς η αποσχιζόμενη ρωσική περιοχή έθεσε τον εαυτό της υπό τους Σαμίλ Μπασάγιεφ και Ασλάν Μασχάντοφ.

Τώρα η Ρωσία θα πρέπει να επιλέξει αν θα συνεχίσει σε καλή βάση με τους Ταλιμπάν ή θα στηρίξει τους παραδοσιακούς συμμάχους της στο βόρειο Αφγανιστάν – Αφγανούς Ουζμπέκους και Τατζίκους, οι οποίοι ήδη δείχνουν τα πρώτα σημάδια αντίστασης – όπως έκανε στη δεκαετία του 1990. Ακόμα κι αν αυτή τη φορά η Μόσχα δοκιμάσει μια πιο ισορροπημένη προσέγγιση, οι Ταλιμπάν θα υποπτεύονται πάντα τη Ρωσία ότι ενεργεί εναντίον της στο βορρά.

Στη δυτική πλευρά, υπάρχει ένας συμμετρικός κίνδυνος ότι οι οπαδοί του Μεγάλου Παιχνιδιού μπορεί να επιδιώξουν να διεθνοποιήσουν την ήττα τους: γιατί να μην αφήσουμε τους ίδιους τους  Ταλιμπάν που νίκησαν τους Αμερικανούς να νικήσουν και τους Ρώσους, τους Κινέζους και τα καθεστώτα της Κεντρικής Ασίας ; Προς το παρόν, τέτοιες φωνές είναι πολύ περισσότερες από εκείνους που αναγνωρίζουν τον κίνδυνο τέτοιων συμπεριφορών.

Με την πρώτη ματιά, μια πιο συγκρατημένη αντίληψη των ΗΠΑ για την αποστολή τους στο εξωτερικό μπορεί να φαίνεται κακή είδηση ​​για τον πολιτικό και δημόσιο χώρο σε μη δυτικές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας, αλλά στην πραγματικότητα θα μπορούσε να αποδειχθεί ότι έχει μια θετική πλευρά. Εάν η Δύση πρόκειται πραγματικά να μετριάσει την επιθυμία της να μεταμορφώσει άλλες κοινωνίες από το εξωτερικό χρησιμοποιώντας τις δικές της αξίες και θεσμούς, άλλες χώρες θα μπορούν να χρησιμοποιούν τις ίδιες αξίες και θεσμούς χωρίς φόβο, αφού θα πάψουν να θεωρούνται τρίκ και γεωπολιτικές παγίδες, για να επιτρέψουν την ξένη επέκταση και να γίνουν αυτό που ήταν αρχικά οι δυτικές κοινωνίες όταν οι ίδιες προχωρούσαν προς την εξουσία και τον διαφωτισμό: σημαντικά όργανα της δικής τους κοινωνικής ανάπτυξης και εσωτερικού εκσυγχρονισμού.

*O Αλεξάντερ Μπάουνοφ είναι ανώτερος συνεργάτης και αρχισυντάκης του Carnegie στη Ρωσία. Πριν ενταχθεί στο Carnegie, ο Baunov εργάστηκε για πέντε χρόνια ως ανώτερος συντάκτης στον ανεξάρτητο ιστότοπο ειδήσεων Slon.ru. Ο Baunov έγραψε κείμενα για μια μεγάλη ποικιλία διεθνών και εγχώριων θεμάτων, συμπεριλαμβανομένης της σύγχρονης ρωσικής ιδεολογίας, της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, της θέσης της Ρωσίας στον σύγχρονο κόσμο, της Ουκρανίας, της ευρωπαϊκής οικονομικής κρίσης, της Αραβικής Άνοιξης και των διαδηλώσεων της Μόσχας 2011-2012.

**Το Carnegie δεν λαμβάνει θέσεις σε θέματα δημόσιας πολιτικής. Οι απόψεις που διατυπώνονται εδώ είναι του συγγραφέα ή των συγγραφέων και δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα τις απόψεις του Carnegie, του προσωπικού του ή των διαχειριστών του.

carnegie.ru