Ηλίας Α Λεοντάρης*
Οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις αποτελούν έναν από τους πλέον οργανωμένους, πειθαρχημένους και αξιοκρατικά δομημένους θεσμούς του ελληνικού κράτους. Η λειτουργία τους βασίζεται σε σαφείς ιεραρχίες, τυποποιημένες διαδικασίες, ξεκάθαρη κατανομή ευθυνών και συνεχή έλεγχο αποτελεσματικότητας. Μέσα σε αυτό το αυστηρά θεσμοθετημένο πλαίσιο, τα στελέχη τους διαμορφώνονται επαγγελματικά και προσωπικά επί δεκαετίες.
Η σταδιοδρομία ενός στελέχους των Ενόπλων Δυνάμεων δεν είναι ούτε τυχαία ούτε αποσπασματική. Αντιθέτως, εξελίσσεται μέσα από ένα δομημένο σύστημα δια βίου εκπαίδευσης, περιοδικής αξιολόγησης και εναλλαγής καθηκόντων, που αποσκοπεί στη σταδιακή ανάληψη ολοένα και πιο σύνθετων ρόλων. Από τα πρώτα χρόνια υπηρεσίας έως τις ανώτερες βαθμίδες διοίκησης και επιτελείου, τα στελέχη εκπαιδεύονται να λειτουργούν σε περιβάλλοντα πίεσης, αβεβαιότητας και υψηλής ευθύνης.
Ιδιαίτερη σημασία έχει το σύστημα αξιολόγησης των στελεχών. Πρόκειται για ένα από τα πιο διαχρονικά και λεπτομερή συστήματα αξιολόγησης που εφαρμόζονται στο ελληνικό δημόσιο. Οι αξιολογήσεις είναι συνεχείς, πολυεπίπεδες και καταγράφουν όχι μόνο την απόδοση, αλλά και στοιχεία ηγεσίας, κρίσης, συνεργασίας, προσαρμοστικότητας και ηθικού χαρακτήρα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η Πολιτεία διαθέτει, μέσω των ατομικών φακέλων, ένα εξαιρετικά πλούσιο αρχείο τεκμηριωμένης γνώσης για κάθε στέλεχος.
Παρά ταύτα, με την αποστρατεία —η οποία συνήθως πραγματοποιείται στην πλέον παραγωγική ηλικία— αυτό το ανθρώπινο κεφάλαιο αποκόπτεται από το σύστημα, χωρίς να υπάρχει πρόβλεψη θεσμικής συνέχειας ή μεταφοράς γνώσης. Η συσσωρευμένη εμπειρία δεκαετιών, που αποκτήθηκε με σημαντικό κόστος για το Δημόσιο, χάνεται ουσιαστικά από τη στιγμή που το στέλεχος εξέρχεται της ενεργού υπηρεσίας.
Η απώλεια αυτή δεν αφορά μόνο τις επιχειρησιακές γνώσεις. Αφορά:
- την κουλτούρα οργάνωσης και πειθαρχίας,
- την εμπειρία διοίκησης ανθρώπων σε σύνθετες δομές,
- την ικανότητα λήψης αποφάσεων σε συνθήκες κρίσης,
- τη γνώση διαδικασιών σχεδιασμού, ελέγχου και αξιολόγησης,
- και την κατανόηση του διεθνούς περιβάλλοντος ασφάλειας.
Σε αντίθεση με άλλους επαγγελματικούς χώρους, όπου η εμπειρία είναι συχνά άτυπη ή αποσπασματική, στις Ένοπλες Δυνάμεις η εμπειρία είναι θεσμικά καταγεγραμμένη, πιστοποιήσιμη και διασταυρωμένη. Κι όμως, το ισχύον σύστημα αντιμετώπισης των αποστράτων δεν προβλέπει κανέναν οργανωμένο μηχανισμό αξιοποίησης αυτής της γνώσης προς όφελος του κράτους, της κοινωνίας ή της οικονομίας.
Ανάλογα με την πορεία του κάθε στελέχους, οι απόστρατοι διαθέτουν αποδεδειγμένη εμπειρία και τεχνογνωσία σε κρίσιμους τομείς, όπως:
- η διαχείριση και αξιολόγηση ανθρώπινου δυναμικού,
- η εκπαίδευση και ανάπτυξη στελεχών,
- η συμβουλευτική ηγεσίας,
- ο επιχειρησιακός και στρατηγικός σχεδιασμός,
- η ανάλυση απειλών και πληροφοριών,
- η διαχείριση κρίσεων και η πολιτικο-στρατιωτική συνεργασία,
- οι προμήθειες αμυντικού υλικού,
- η αμυντική διπλωματία και οι διεθνείς σχέσεις.
Η απουσία ενός θεσμοθετημένου συστήματος αξιοποίησης των αποστράτων δημιουργεί ένα δομικό κενό: η εμπειρία δεν μεταφέρεται, δεν κεφαλαιοποιείται και δεν ενσωματώνεται σε άλλους τομείς του δημόσιου ή ιδιωτικού βίου. Έτσι, κάθε γενιά στελεχών αποχωρεί χωρίς να αφήνει οργανωμένο αποτύπωμα γνώσης.
Είναι καλό να γράφονται όλα αυτά στο βιογραφικό κάθε στελέχους αλλά θα ήταν καλύτερο να πιστοποιούνται και από τον φορέα/θεσμό στον οποίο τα στελέχη προσέφεραν τις υπηρεσίες τους επί δεκαετίες.
Πρόταση θεσμικής λύσης
Για την αντιμετώπιση αυτής της διαχρονικής αδυναμίας, προτείνεται το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας και τα Γενικά Επιτελεία των Κλάδων των Ενόπλων Δυνάμεων να προχωρήσουν στη θεσμοθέτηση ενός ολοκληρωμένου πλαισίου μετάβασης των στελεχών στην αποστρατεία.
Κεντρικό στοιχείο αυτού του πλαισίου θα μπορούσε να είναι η χορήγηση, σε κάθε συνταξιοδοτούμενο στέλεχος, ενός επίσημου πιστοποιητικού γνώσεων, δεξιοτήτων και εμπειριών, βασισμένου στον ατομικό υπηρεσιακό φάκελο. Το πιστοποιητικό αυτό θα αποτυπώνει με σαφή και τυποποιημένο τρόπο τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε στελέχους, επιτρέποντας την αναγνώριση και αξιοποίησή του από φορείς του Δημοσίου, της ακαδημαϊκής κοινότητας, της αμυντικής βιομηχανίας και της αγοράς εργασίας.
Η θεσμική αξιοποίηση των αποστράτων δεν αποτελεί απλώς ζήτημα κοινωνικής δικαιοσύνης ή επαγγελματικής αποκατάστασης. Αποτελεί στρατηγική επιλογή ορθολογικής διαχείρισης ανθρώπινου κεφαλαίου, που μπορεί να ενισχύσει την εθνική ασφάλεια, τη διοικητική επάρκεια και τη συλλογική ανθεκτικότητα της χώρας.
Το γεγονός ότι ένα σχετικό σχέδιο νόμου βρίσκεται στη Βουλή και επίκειται η ψήφισή του στις αρχές του Νέου Έτους, είναι μια ευκαιρία να δείξει η Πολιτική και Στρατιωτική Ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων το ενδιαφέρον της για το προσωπικό, τον πολυτιμότερο συντελεστή ισχύος , όπως διαρκώς επαναλαμβάνουν στις αναφορές τους σ’ αυτό.
Ηλίας Λεοντάρης: Αντιστράτηγος εα
Επίτιμος Διοικητής 1ης Στρατιάς
Επίτιμος Αρχηγός ΓΕΕΦ
Επίτιμος Συντονιστής Πολιτικής Προστασίας Περιφέρειας Θεσσαλίας
Οι οργανισμοί και οι εταιρείες έχουν εφαρμογές προσλήψεων όπου εύκολα ο υποψήφιος μπορεί να υποβάλει τα πιστοποιητικά γνώσεων και δεξιοτήτων καθώς και τις βεβαιώσεις εργασιακής εμπειρίας.
Η θεσμική αξιοποίηση των αποστράτων προσκρούει στην αντίληψη της πολιτείας ότι έχουν λεφτά να ζήσουν με την σύνταξη και η πολιτεία αντιμετωπίζει θεσμικά την εργασία των νέων. Από εκεί και μετά ας ψάξουν εργασία οι εα μόνοι τους. Δεν υπάρχει εμπόδιο από την πολιτεία και ενθαρρύνεται η εργασία.
Οι προσλήψεις όμως είναι ένα ισόπλευρο τρίγωνο ( γνώσεις- δεξιότητες, εμπειρίες και κουλτούρα).
Το τρίτο η κουλτούρα εξετάζεται στις συνεντεύξεις , δεν υπάρχουν πιστοποιητικά, κατά πόσο ταιριάζει ο απόστρατος με την εταιρεία ή τον οργανισμό και δίνεται μεγάλη σημασία.
Άλλο το HR στις ένοπλες δυνάμεις με την αυστηρή ιεραρχία και κανονισμούς και άλλο σε μια εταιρεία με την εταιρική κουλτούρα συνεργασίας και συνεννόησης. Πολλοί εα μπήκαν σε κρατικές θέσεις και έφυγαν γρήγορα λόγω μη προσαρμογής στα εκτός στρατού εργασιακά δεδομένα. Το ίδιο με το management.
Η πρόταση έχει θετικά χαρακτηριστικά αλλά αν θέλει ο εα να πετύχει καλύτερα να πορευθεί μόνος του γιατί η συλλογικότητα μπορεί να μην ευνοεί τους πραγματικά ικανούς. Το κράτος θα συνεχίσει να δουλεύει με τους συστημικούς ικανούς ή όχι. Όι ιδιώτες και οι εταιρείες έχουν τα δικά τους κριτήρια.