Της Πωλίνας Άνιφτου, Αναλύτριας Εξωτερικής πολιτικής και Επενδύσεων
Και ποιος πίστευε πως η Μοναρχία ως θεσμός στον Αραβικό κόσμο θα επανάφερε το ζήτημα του παν-αραβισμού μετά την πτώση της μοναρχίας στην Αίγυπτο (1952), στο Ιράκ (Hashemite monarchy) το 1958 και τον θάνατο του Νάσσερ (1970) στην Αίγυπτο που έφερε στην εξουσία τον Σαντάτ. Ο Αιγύπτιος πρόεδρος Νάσσερ ήταν ο εκπρόσωπος του παν- αραβισμού που ήθελε ένα δυνατό Αραβικό έθνος απέναντι στο Ισραήλ αλλά και στην δυτικότροπη Μοναρχία του Μοχάμεντ Ρέζα Παχλαβί στο Ιράν που με το «Δόγμα της Περιφέρειας» που σχεδίασαν οι ΗΠΑ την δεκαετία του 1960, η Τουρκία και το Ιράν ήταν οι δύο μουσουλμανικές μη αραβικές χώρες που εγγυήθηκαν την ύπαρξη του Ισραήλ στην περιοχή.
Ο Σαντάτ που ανέλαβε πρόεδρος της Αιγύπτου μετά τον Δεύτερο Αραβο-ισραηλινό πόλεμο (1967) σε μια Αίγυπτο με βαριά ήττα και απώλεια εδάφους, καθοδηγήθηκε από τον Άσραφ Μαρουάν τον γαμπρό του πρώην προέδρου Νάσσερ στην προσέγγιση με το Ισραήλ. Ο Μαρουάν όπως μετέπειτα αποκάλυψε ο πρόεδρος της Αιγύπτου Χόσνι Μουμπάρακ ήταν διπλός πράκτορας των Αιγυπτιακών Υπηρεσιών αλλά και της Μοσσάντ, που έφερε μαζί τις δύο χώρες μετά τον Τρίτο Αραβο-ισραηλινό πόλεμο (1973). Ο Σαντάτ αναγνώρισε το Ισραήλ και έγινε ο πρώτος Άραβας ηγέτης που επισκέφθηκε την Ιερουσαλήμ (19/11/1977) και μάλιστα μίλησε και στην Κνέσσετ (Ισραηλινό κοινοβούλιο) για την συμφιλίωση των Αράβων και των Ισραηλινών. Ο ίδιος τιμήθηκε με τον Ισραηλινό ομόλογο του με το βραβείο Νόμπελ και η στάση του υπήρξε αμφιλεγόμενη στον Αραβικό κόσμο και δολοφονήθηκε δημοσίως το 1981.
Ο Χουσείν της Ιορδανίας και το Παλαιστινιακό Κίνημα
Οι μοναρχίες στο Ιράκ και στην Ιορδανία κατάγονται από την οικογένεια των Hashemite και είναι απευθείας απόγονοι του Προφήτη Μωάμεθ, επίσης δε οι μονάρχες του Μπρουνέι και του Μαρόκου θέτουν την καταγωγή τους απευθείας από τον Προφήτη ή από τα εγγόνια του Προφήτη, όπως από τον τρίτο Ιμάμη (κατά το Σηίτικο Ισλάμ) Χουσείν. Η πτώση της Μοναρχίας στο Ιράκ το 1958 έφερε στην εξουσία το κόμμα του Μπάαθ που σε συνεργασία με τον ιδεολόγο- φιλόσοφο του παν-αραβισμού Μισσέλ Άφλακ στην Συρία επανάφεραν τις ιδέες του μεγάλου Αραβικού έθνους στην περιοχή κατά την δεκαετία του 1960 με τον πρόεδρο Amin al-Hafiz. Ο Amin al-Hafiz στην Συρία αν και υποσχόμενος στοχοποιήθηκε και γελοιοποιήθηκε από την υπόθεση Κόεν και την κατασκοπία του Ισραήλ στην χώρα και οδηγήθηκε σε παραίτηση το 1966, που μάλιστα επέφερε και το τέλος των ιδεών του Μπάαθ στην Συρία.
Ο πατέρας του σημερινού βασιλιά της Ιορδανίας, ο Χουσείν (1952- 1999) αποτελούσε μια σημαντική προσωπικότητα για τον Αραβικό κόσμο. Παρόλο που η Ιορδανία αναγκάστηκε με την Συμφωνία του 1994 να αναγνωρίσει το Ισραήλ υπό την πίεση των ΗΠΑ, για να μην δεχθεί πλήγμα στην κυριαρχία της αλλά και υπό την απειλή εκθρόνισης του Χουσείν, ο Χουσείν της Ιορδανίας ήταν πάντα κοντά στους Άραβες και τους Παλαιστινίους. Ήταν ο Βασιλιάς Χουσείν που το 1997 έσωσε τον αρχηγό της Χαμάς Khaled Mashal από επίθεση δολοφονίας στο Αμμάν της Ιορδανίας. Στις 25 Σεπτεμβρίου 1997, πράκτορες της Μοσάντ που ενεργούσαν υπό τις εντολές του πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου και του γραφείου ασφαλείας του Ισραήλ επιχείρησαν να δολοφονήσουν τον Khaled Mashal. Οι πράκτορες εισήλθαν στην Ιορδανία με πλαστά καναδικά διαβατήρια και μεταμφιεσμένοι σε τουρίστες πλησίασαν τον Mashal που έμπαινε στο γραφείο του και ένας από τους πράκτορες της Μοσσάντ κρατώντας μια συσκευή στο αριστερό αυτί του Mashal του μετέδωσε ένα ταχείας δράσης δηλητήριο. Ο Khaled Mashal ήταν για μέρες στο νοσοκομείο του Αμμάν σε κώμα, αμέσως ο Βασιλιάς Χουσείν ζήτησε από τον Νετανιάχου το αντίδοτο αλλιώς οι αρχές της Ιορδανίας θα βομβάρδιζαν την πρεσβεία του Ισραήλ στο Αμμάν και θα συλλάμβαναν τους πράκτορες της Μοσσάντ.
Ο επικεφαλής της Μοσσάντ, Ντάνι Γιατόμ, πέταξε στην Ιορδανία με τη συγκατάθεση του Νετανιάχου παρέχοντας το αντίδοτο. Η πράξη αυτή χαρακτηρίστηκε ως η «διπλωματία του ελικοπτέρου» στις διεθνείς σχέσεις. Οι γιατροί στο Ιατρικό Κέντρο King Hussein, όπου ο Mashal βρισκόταν σε κώμα, χορήγησαν το αντίδοτο, το οποίο έσωσε τη ζωή του Mashal. Ο Βασιλιάς της Ιορδανίας μετά την αποκατάσταση του Mashal τον χαρακτήρισε ως «γιο της Ιορδανίας και του Αραβικού έθνους», και ζήτησε από τους Ισραηλινούς την απελευθέρωση 1,000 Παλαιστινίων φυλακισμένων καθώς και γνωστών ηγετικών μορφών του Παλαιστινιακού κινήματος τους οποίους και απέστειλε στην Γάζα με την φροντίδα των Ιορδανικών αρχών. Παράλληλα ανέφερε δημόσια πως η Ιορδανία αποτελεί «πατρίδα» για κάθε Παλαιστίνιο. Ακόμη και στο συγγνώμη που ζήτησε τον ίδιο χρόνο το 1997 από τις οικογένειες επτά Ισραηλινών κοριτσιών που πυροβολήθηκαν και σκοτώθηκαν από Ιορδανούς στρατιώτες, ο Βασιλιάς Χουσσείν ήξερε πως η ασφάλεια της Ιορδανίας δεν μπορούσε να υπάρξει μακριά από τους υπόλοιπους Άραβες.
Η κρίση του για τον διάδοχο γιό του και σημερινό βασιλιά Αμπντουλάχ είχε πολιτικά αίτια, η επιλογή της σημερινής βασίλισσάς Ράνια της Ιορδανίας δεν ήταν τυχαία αφού η ίδια έχει Παλαιστινιακή καταγωγή. Η Ιορδανία που ελέγχει μέρος της Δυτικής Όχθης και στήριξε πολιτικά και οικονομικά την Παλαιστίνη από το 1947, σήμερα βοηθά ώστε πολλοί Παλαιστίνιοι να έχουν Ιορδανικά διαβατήρια για να μπορούν να ταξιδέψουν και να σπουδάσουν την στιγμή που το Ισραήλ έχει δημιουργήσει μια «κάστα» ανθρώπων χωρίς υπηκοότητα και διαβατήρια για τους Παλαιστινίους. Από την άλλη η Συμφωνία του 1994, και η πίεση από τις ΗΠΑ οδήγησε ώστε πολλοί Ισραηλινοί μέχρι και την αποκατάσταση των σχέσεων των Αραβικών κρατών με το Ισραήλ με τις Συμφωνίες του Αβραάμ (2020), να ταξιδεύουν στον Αραβικό κόσμο με Ιορδανικά διαβατήρια, ενώ είναι έντονες οι εμπορικές και διπλωματικές σχέσεις μεταξύ Ιορδανίας και Ισραήλ τα τελευταία 20 χρόνια. Μετά την υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης (1994) οι ΗΠΑ ξεκίνησαν μια σειρά διευθετήσεων ελάφρυνσης και αναδιάρθρωσης του εξωτερικού χρέους της Ιορδανίας, συνολικής αξίας άνω των 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Αυτές οι ρυθμίσεις ήταν εξαιρετικά σημαντικές για την αποκατάσταση της οικονομικής αξιοπιστίας της Ιορδανίας μετά από μια σοβαρή οικονομική κρίση το 1989-1990 και τον πόλεμο του Κόλπου το 1990-1991, που έφερε εσωτερική πίεση στη χώρα εναντίον της Μοναρχίας.
Η Σαουδική Αραβία και τα πλαίσια της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής της
Οι σχέσεις μεταξύ Ιορδανίας και Σαουδικής Αραβίας υπήρξαν πολλάκις τεταμένες ένεκα της απόστασης που υπήρχε από τον Βασιλιά της Ιορδανίας Αμπντουλάχ απέναντι στο Βασίλειο των Σαούντ, και τους Σαούντ να αντιδρούν με απειλές πολέμου και παραβίασης των συνόρων με την Ιορδανία. Σήμερα όμως η κατάσταση αυτή φαίνεται να αλλάζει. Η Σαουδική Αραβία από το 1972 πρότεινε το σχέδιο επίλυσης του Παλαιστινιακού, για την δημιουργία δύο κρατών και την αποχώρηση των στρατευμάτων του Ισραήλ στα σύνορα του 1967, σχέδιο που απέρριψαν αμφότεροι Παλαιστίνιοι και Ισραηλινοί, αλλά και τα αραβικά κράτη της Μεσογείου.
Η Σαουδική Αραβία με τον διάδοχο Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν διέρχεται σε μια περίοδο που ως φαίνεται αναγνωρίζει την χώρα ως κυρίαρχο κράτος μακριά από τα διαφυλετικά ζητήματα που απασχολούσαν την Μοναρχία τόσους αιώνες. Ο διάδοχος κινείται προς τα πλαίσια ενός σύγχρονου κράτους στα πρότυπα της ελεύθερης οικονομίας και της αποκέντρωσης από το Ριάντ. Έτσι:
- Υπάρχει πολιτικό και νομικό πλαίσιο εκκοσμίκευσης της χώρας, με αστικά δικαστήρια, με ειδικά και περιορισμένα θρησκευτικά σχολεία, ισότητα των γυναικών και δικαίωμα στην εργασία, κληρονομικά δικαιώματα και υπηκοότητας στα παιδιά τους όταν παντρεύονται ξένο υπήκοο,
- Απεγκλωβισμό της Σαουδικής Αραβίας από τον Περσικό Κόλπο και το Ιράν. Οι διπλωματικές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών έχουν διακοπεί από το 2016 όταν η Πρεσβεία της Σαουδικής Αραβίας στην Τεχεράνη κάηκε υπό το κύμα διαδηλώσεων για την εκτέλεση Σιητών στην Σαουδική Αραβία. Έκτοτε πολλές αραβικές χώρες του Περσικού Κόλπου έχουν διακόψει τις διπλωματικές σχέσεις με την Τεχεράνη, ή έχουν ανακαλέσει τους πρέσβεις τους αφήνοντας μόνο επιτετραμμένους. Η κινητικότητα του Ιράν στον Περσικό Κόλπο δημιουργούσε προστριβές με τις Αραβικές χώρες με αποτέλεσμα ο Περσικός Κόλπος να μην θεωρείται μια ασφαλής περιοχή για τα πλοία της Σαουδικής Αραβίας. Επίσης ο πόλεμος στην Υεμένη και η υποστήριξη των Χούθις από το Ιράν με συνεχιζόμενα πλήγματα σε πετρελαϊκές εγκαταστάσεις όπως στην Aramco έθετε υπό αμφισβήτηση την δυνατότητα του Βασιλείου για ασφάλεια σε εθνικές και διεθνείς εταιρίες και πρότζεκτ.
- Οι Συμφωνίες του Αβραάμ το 2020 με την αποκατάσταση των σχέσεων Ισραήλ- ΗΑΕ- Μπαχρέιν, οδήγησε μετά από ειδική μνεία από το Μπαχρέιν στο να δημιουργηθεί ναυτική βάση στο Μπαχρέιν του Αμερικάνικου Στόλου ώστε να αποκρουσθεί όποια επίθεση από το Ιράν. Το Μπαχρέιν με έκταση 785 τετραγωνικά χιλιόμετρα, είναι η τρίτη μικρότερη χώρα στην Ασία, μετά από τις Μαλδίβες και τη Σιγκαπούρη. Η μικρή χώρα αποτελούσε ως το 1971 επαρχία του Ιράν και αυτονομήθηκε από τον τελευταίο Σάχη. Σήμερα αποτελεί και την χώρα με την πιο ισχυρή Σιήτικη κοινότητα (70% του πληθυσμού) στην περιοχή και έντονα συνδεδεμένη με τους Αγιατολλάδες του Ιράν απειλώντας την σταθερότητα στην χώρα αλλά και την μοναρχία.
- Η Σαουδική Αραβία αναμένει το τέλος του πολέμου στην Υεμένη που αν και η ίδια ξεκίνησε εξελίχθηκε σε ενδο-οικογενειακή διαμάχη με περίπου 400.000 νεκρούς. Οι δύο χώρες είναι αλληλένδετες αφού από την Υεμένη ξεκίνησε ο μονοθεισμός με τον Εβραϊσμό, και στην Σαουδική Αραβία έζησε ο Προφήτης Μοχάμεντ. Πριν από τον πόλεμο (2015) οι δύο χώρες είχαν κοινή εμπορική οικονομία, οι πλείστοι επιχειρηματίες της Υεμένης ζούσαν στην Σαουδική Αραβία με διαβατήρια του Βασιλείου, οι κοινοί γάμοι ήταν καθημερινό φαινόμενο, και το Τρίγωνο της Ερήμου μεταξύ των δύο χωρών ήταν κοινό σημείο αναφοράς.
Το «σχέδιο του κόκκινου νερού» και η θέση της Ελλάδας
Παρόλο που η Σαουδική Αραβία στήριξε την ομαλοποίηση των σχέσεων του Ισραήλ με το Μπαχρέιν, το Μαρόκο και το Σουδάν και υπάρχουν άτυπες σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών, η Σαουδική Αραβία γνωρίζει πως ο ζωτικός χώρος των συμφερόντων της διάκειται στην Ερυθρά Θάλασσα όπου το Ισραήλ θέλει να ελέγξει με το λιμάνι του Ειλάτ. Το σχέδιο για το «κόκκινο νερό» θεωρείται ως το ζωτικότερο σημείο της εξωτερικής πολιτικής της Σαουδικής Αραβίας και διαιρείται σε τρεις ομόκεντρους κύκλους που αφορούν και την Ελλάδα:
Α) Η Σαουδική Αραβία θεωρεί την Μέση Ανατολή δηλαδή τις αραβικές χώρες του Περσικού Κόλπου, το Ιράκ, τον Λίβανο, την Συρία, το Ισραήλ, την Ιορδανία, την Αίγυπτο, το Ομάν, την Υεμένη, το Σουδάν και την Κύπρο ως τον «Κεντρικό Πυρήνα του Ζωτικού Χώρου». Υπό αυτό το πρίσμα οι χώρες αυτές αποτελούν άμεσες συμμαχίες αλλά και κινδύνους για το Βασίλειο. Για τον λόγο αυτό και το Βασίλειο θέλει το τέλος του πολέμου στην Υεμένη, έχει προμοντάρει την ομαλοποίηση των σχέσεων των αραβικών χωρών με το Ισραήλ, έχει εμπλέξει τον Πρόεδρο του Ιράκ ώστε να μεσολαβήσει στην βελτίωση των σχέσεων Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν με συναντήσεις που έγιναν μέσα στο 2021 μετά από 6 χρόνια διπλωματικής απόστασης, την συνάντηση υπουργών της Συρίας με το Βασίλειο, την στήριξη του Προέδρου του Λιβάνου Αούν απέναντι στην Χιζμπολλάχ, την ύπαρξη τεχνολογικών σχέσεων με το Ισραήλ και τα ΗΑΕ, την οικονομική στήριξη με δάνεια στην Αίγυπτο, αλλά και την στήριξη της Κύπρου απέναντι στην Τουρκία μετά το σχέδιο δολοφονίας Κασσόγκι στην Πόλη το 2018 και την απέλαση Τούρκων επιχειρηματιών από το Βασίλειο και το κλείσιμο των Τουρκικών σχολείων.
Β) Το Βασίλειο θέλοντας να απεγκλωβιστεί από τις προστριβές μεταξύ ΗΑΕ-Ισραήλ με το Ιράν μεταφέρει τον όγκο των συναλλαγών του στην Ερυθρά Θάλασσα. Έτσι κτίζει την Ελληνικής ονομασίας πόλη της ΝΕΟΜ (ΝΕΟ Μέλλον) που θα έχει το πιο σύγχρονο αυτοποιημένο και καινοτόμο λιμάνι στον κόσμο πριν το Σουέζ σε μια θαλάσσια περιοχή που διέρχεται το 40% των εμπορευμάτων του κόσμου. Η Σαουδική Αραβία είναι η πιο σημαντική γεωπολιτικά χώρα στον κόσμο όπου ελέγχει τα δύο στενά του πετρελαίου, αυτό του Ομάν και του Άντεν. Περιβρέχεται από τον Περσικό Κόλπο, την Αραβική Θάλασσα, τον Ινδικό Ωκεανό και την Ερυθρά θάλασσα και ενώνει τέσσερις ηπείρους, με πλούσια κοιτάσματα και ερήμους που αυξάνουν την ασφάλεια της. Η ΝΕΟΜ και τα λιμάνια της Σαουδικής Αραβίας αποτελούν άμεσους ανταγωνιστές στο λιμάνι του Ειλάτ στο Ισραήλ όπου το Ισραήλ έχει συνάψει συμφωνία με τα ΗΑΕ για μεταφορά του πετρελαίου των ΗΑΕ αντί μέσω του Σουέζ στο Ειλάτ και από εκεί μέσω των αγωγών στο Ασκελότ της Μεσογείου.
Γ) Η έξοδος στην Δύση. Η Σαουδική Αραβία μετά τον Τρίτο Αραβο-ισραηλινό πόλεμο (1973) απείχε από την αραβο-ισραηλινή σύγκρουση λόγω πιέσεων από τις ΗΠΑ. Σήμερα επί Μοχάμαντ Μπιν Σαλμάν ένεκα της στάσης του Ισραήλ που δεν κατάφερε να φέρει σταθερότητα στην περιοχή, αλλά και της επιτηδευμένης στάσης της Παλαιστινιακής Αρχής που πάλλεται μεταξύ Ισραήλ και Αραβικού Συνδέσμου, και των ένοπλων οργανώσεων που δρουν στην Παλαιστίνη και στηρίζονται από το Ιράν κατάφερε αυτό που δεν κατάφερε το Ισραήλ, την ειρήνη μέσα στην χώρα προς ασφάλεια της και κέρδος. Έτσι το Βασίλειο αντιλαμβανόμενο την πολυπλοκότητα των πολυσυστήματων του πολυπολικού συστήματος και δη μεταξύ Ρωσίας – Ε.Ε.- ΗΠΑ στα ενεργειακά επιθυμεί την διοχέτευση ενέργειας θέτοντας την Ελλάδα ως τον κύριο μεταπυλώνα μεταφοράς της ενέργειας από το Βασίλειο στην Ε.Ε., πράγμα που η πρόσφατη επίσκεψη του διαδόχου στην Αθήνα μας δήλωσε.
Η Σαουδική Αραβία χρειάζεται έξοδο στην Μεσόγειο και μπορεί να συμβεί μόνο με την ένωση των Βασιλείων Ιορδανίας και Σαουδικής Αραβίας για πολιτικούς και θρησκευτικούς λόγους. Ήταν επόμενο το Βασίλειο των Hashemite της Ιορδανίας που κατάγεται από τον Προφήτη Μωάμεθ να έχει και μια βασίλισσα από την «Χώρα του Κορανίου» όπως αποκαλείται η Σαουδική Αραβία στον αραβικό κόσμο. Ο γιος του σημερινού Βασιλιά της Ιορδανίας και πρίγκιπας διάδοχος Χουσέιν Μπιν-Αμπντάλα αρραβωνιάστηκε την σαουδαραβικής υπηκοότητας Ράτζουα Χάλεντ Μπιν-Μουσάεντ Μπιν-Σάιφ Μπιν-Αμπντουλαζίζ Αλ-Σάιφ στις 17 του Αυγούστου 2022. Η τελετή μάλιστα ήταν παραδοσιακή με την μέλλουσα βασίλισσα να μην φέρει τσαντόρ, να είναι ντυμένη όπως κάθε άλλη πριγκίπισσα δηλώνοντας την εκκοσμίκευση στο Σαουδαραβικό βασίλειο. Μάλιστα, ο αρραβώνας πραγματοποιήθηκε στο Ριάντ, στο πατρικό σπίτι της μέλλουσας συζύγου, όπως απαιτεί το έθιμο με θρησκευτικό τρόπο αλλά και με την παρουσία του Βασιλιά της Ιορδανίας σε μορφή προσκυνήματος.
Ο γάμος αυτός με την μέλλουσα βασίλισσα να προέρχεται από την Σαουδική Αραβία δρομολογεί την άμεση επέμβαση της Σαουδικής Αραβίας στα οικονομικά της Ιορδανίας με την κοινή ύπαρξη μετοχικών ταμείων, νέων επενδύσεων της Σαουδικής Αραβίας στην Δυτική όχθη, κοντά στο Μεγάλο Τζαμί της Ιερουσαλήμ, και την δημιουργία νέων λιμανιών στην Ερυθρά Θάλασσα απέναντι από το Ειλάτ για να περιοριστεί η έκταση και η επιρροή του Ισραήλ στην Ερυθρά Θάλασσα και δη στο Σουδάν που μπορεί να επηρεάσει την ασφάλεια της Σαουδικής Αραβίας. Ο Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν προσπαθεί ώστε οι εμπορικοί δρόμοι και η εθνική κυριαρχία των αραβικών ζωνών να παραμείνουν στην επιρροή και στον έλεγχο των αραβικών χωρών απομακρύνοντας το Ισραήλ και το Ιράν: από την μια η Ιορδανία με μια μελλοντική βασίλισσα από την Σαουδική Αραβία διασφαλίζει την ειρήνη, την έξοδο στην Μεσόγειο ενώ το Ισραήλ θα έχει έμμεσα σύνορα με τα συμφέροντα της Σαουδικής Αραβίας και από την άλλη ο διάδοχος Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν επιδιώκει την δημιουργία ενός νέου κόμματος κοντά στην ιδεολογία του Μπάαθ που θα προάγει τα παν-αραβικά συμφέροντα απέναντι στο Ιράν που έχει αλλοιώσει από το 2003 και μετέπειτα τον χαρακτήρα του Ιράκ και της Συρίας με την δημογραφική μετατόπιση Αφγανών και Πακιστανών Σιητών σε αυτές τις δύο χώρες. Έτσι το «κόκκινο νερό» και η σημασία της Ερυθράς Θάλασσας αποτελεί τον πλέον ζωτικό χώρο της μελλοντικής θαλάσσιας αυτοκρατορίας που θέλει να κτίσει η Σαουδική Αραβία και ο διάδοχος μέσω της καινοτομίας και της ενέργειας.
Πηγή:Sigmalive
