Στις 26 Οκτωβρίου η πόλη τιμά την απελευθέρωσή της. Λίγες ημέρες μετά, η Ελλάδα θυμάται το «Όχι» του 1940 — μια στιγμή υπερηφάνειας που έμελλε να είναι η τελευταία μεγάλη αναλαμπή εθνικής ενότητας στη νεότερη ιστορία της. Από τότε, ακολούθησαν ο εμφύλιος, οι εξαρτήσεις, οι ήττες, οι διώξεις, η απώλεια της Κύπρου, η πειθήνια προσήλωση στο ΝΑΤΟ, η σταδιακή υποβάθμιση του ελληνικού ρόλου.
Η Θεσσαλονίκη, χτισμένη στο σταυροδρόμι των Βαλκανίων και της Μεσογείου, έχει υποβαθμισθεί από την Αθήνα. Δεν διεκδικεί πρωτεία αλλά αναγνώριση ενός γεωπολιτικού ρόλου που θα μπορούσε να βοηθήσει την χώρα. Και το ερώτημα είναι γιατί της τον αρνείται η Αθήνα.
Οι μη εξοικειωμένοι με το παρασκήνιο της ελληνικής πολιτικής δεν μπορούν να αντιληφθούν πως είναι δυνατόν η Αθήνα να αρνείται έναν ρόλο ή μια αρμοδιότητα ή έναν διεθνή θεσμό σε ελληνική πόλη αν δεν πρόκειται να τον έχει η ίδια.
Γνωρίζω ότι η διατύπωση αυτή προκαλεί αντιδράσεις. Οι αντιδράσεις, όμως προέρχονται από άγνοια του τι συντελείται στο παρασκήνιο της ελληνικής πολιτικής.
Το λιμάνι της Θεσσαλονίκης συνδέεται πλέον όχι μόνο με το Αιγαίο, αλλά με ολόκληρη τη γεωπολιτική αρχιτεκτονική της Δύσης. Από εδώ περνούν οι σιδηροδρομικοί διάδρομοι που οδηγούν στα Σκόπια, στο Βελιγράδι, στη Βουλγαρία· από εδώ ξεκινούν οι διαδρομές που συνδέουν τη Μεσόγειο με τη Μαύρη Θάλασσα, την Ευρώπη με την Ανατολή. Η γεωγραφία, που άλλοτε θεωρούνταν περιορισμός, μετατρέπεται τώρα σε πλεονέκτημα.
Αν δούμε τον χάρτη, η χώρα σχηματίζει έναν νοητό άξονα ισχύος: Κρήτη, Κύπρος, Βόρεια Ελλάδα.
Τρία σημεία που ενώνουν τρεις κόσμους — την Ανατολική Μεσόγειο, τη Μέση Ανατολή και τα Βαλκάνια. Η αμερικανική στρατηγική, αναδιατάσσοντας τη θέση της μετά τα τραύματα του Ιράκ και του Αφγανιστάν, στηρίζεται πλέον σε αυτό το τόξο, το αποκαλούμενο Μεσογειακό Τόξο, για να περιορίσει την Τουρκία και να ανακόψει τη διείσδυση της Κίνας. Και μέσα σε αυτό το δίκτυο, η Θεσσαλονίκη θα μπορούσε να γίνει επιτελείο, κέντρο διοίκησης ενός γεωπολιτικού σχεδίου που συνδυάζει στρατηγική, ενέργεια και πολιτισμό.
Η Ουάσιγκτον επενδύει στην περιοχή, όχι μόνο με στρατιωτικά μέσα αλλά και με θεσμούς. Το προξενείο, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, οι πολιτιστικές ανταλλαγές και τα προγράμματα συνεργασίας με πανεπιστήμια αποτελούν ένα πλέγμα ήπιας ισχύος που διαμορφώνει νέες ισορροπίες. Η πόλη θα μπορούσε να λειτουργεί έτσι ως διπλωματικός και ακαδημαϊκός κόμβος των Βαλκανίων, μια γέφυρα ανάμεσα στην κεντρική Ευρώπη και την ανατολική Μεσόγειο. Και αυτό το μοντέλο, που συνδυάζει την στρατηγική ασφάλεια με την πολιτισμική παρουσία, είναι το πιο αποτελεσματικό όπλο απέναντι στη νεοοθωμανική επιρροή της Άγκυρας.
Η Τουρκία, παρά τη φθορά της, δεν έχει εγκαταλείψει την επιθετική της ατζέντα. Διεισδύει στα Βαλκάνια με επενδύσεις, προξενεία, ιδρύματα, θρησκευτικά δίκτυα. Χρησιμοποιεί την ήπια ισχύ εκεί όπου δεν μπορεί να επιβληθεί στρατιωτικά.
Κι ενώ η Ελλάδα υποχωρεί σε αρκετά μέτωπα, η Τουρκία εμφανίζεται δραστήρια, πειθαρχημένη, φιλόδοξη. Το να την αγνοούμε είναι σφάλμα· το να την αντιγράφουμε, αδιέξοδο. Η απάντηση βρίσκεται αλλού: στην ανασύσταση μιας πολιτισμικής και πνευματικής παρουσίας που θα υπενθυμίζει στα Βαλκάνια τον ελληνικό τρόπο και πως ο ελληνικός βορράς θα μπορούσε να επικοινωνήσει μαζί τους ως μια γέφυρα μεταξύ Ευρώπης και Ανατολής.
Το λιμάνι της πόλης είναι σήμερα ένα από τα πιο ζωτικά σημεία του δυτικού συστήματος εφοδιασμού. Ο στρατηγικός του ρόλος δεν περιορίζεται στη μεταφορά αγαθών· αφορά τη διακίνηση δεδομένων, ενέργειας και τεχνολογίας. Το νέο γεωπολιτικό περιβάλλον δεν στηρίζεται μόνο στα όπλα, αλλά στις πληροφορίες. Και σε αυτό το επίπεδο, η πόλη μετατρέπεται σε κόμβο πληροφοριακής ισχύος, σε σημείο όπου συναντώνται τα συστήματα επιτήρησης, οι βάσεις, τα πανεπιστήμια και τα δίκτυα της Δύσης.
Και, όμως, σε αυτό το λιμάνι, ήδη, από την δεκαετία του 70 η Αθήνα δεν επιτρέπει την ολοκλήρωση του 6ου προβλήτα που θα μπορούσε να διευρύνει τον ρόλο του.
Όμως η γεωπολιτική ισχύς χωρίς πολιτισμό είναι κενό κέλυφος. Η ιστορία του τόπου είναι γεμάτη παραδείγματα όπου η στρατηγική επιτυχία δεν συνοδεύτηκε από πολιτική βούληση. Μετά το 1940, η Ελλάδα στάθηκε νικήτρια στο πεδίο, αλλά ηττήθηκε στην ειρήνη. Ο εμφύλιος πόλεμος, η εσωστρέφεια, η έλλειψη στρατηγικής συνέχειας μάς κόστισαν ακριβά. Η σημερινή συγκυρία προσφέρει τη δυνατότητα μιας επανόρθωσης.. Αν η χώρα λειτουργήσει απλώς ως προκεχωρημένο φυλάκιο του ΝΑΤΟ, θα παραμείνει θεατής των εξελίξεων. Αν, όμως, μετατρέψει τη γεωγραφική της θέση σε αυτοδύναμο σχέδιο, τότε μπορεί να ξαναβρεί τον ιστορικό της βηματισμό.
Η πόλη διαθέτει όλα τα εχέγγυα για να γίνει το κέντρο αυτής της προσπάθειας. Η ιστορία της —ελληνιστική, ρωμαϊκή, βυζαντινή, οθωμανική, — την καθιστά μοναδικό σταυροδρόμι πολιτισμών. Η φυσιογνωμία της είναι βαθιά ελληνική, αλλά και οικουμενική.
Σε μια εποχή όπου οι πόλεις αντικαθιστούν τα κράτη ως κόμβοι πολιτικής και οικονομικής επιρροής, μπορεί να αναδειχθεί σε πραγματικό «think tank» του ελληνισμού. Να παράγει ιδέες, πολιτικές, στρατηγικές — όχι απλώς να φιλοξενεί υπηρεσίες. Αυτό είναι το στοίχημα: από διοικητικό περιθώριο να μετατραπεί σε στρατηγικό εγκέφαλο.
Η αμερικανική παρουσία λειτουργεί ως καταλύτης. Η Ουάσιγκτον επιθυμεί μια Ελλάδα ικανή να εξισορροπεί την Τουρκία χωρίς να την αντικαθιστά. Η λογική της είναι ψυχρή, αλλά ρεαλιστική: η Άγκυρα δεν πρέπει να εγκαταλειφθεί, αλλά να περιοριστεί. Μέσα σε αυτήν την εξίσωση, η Ελλάδα καλείται να διαδραματίσει ρόλο συνετού εταίρου και όχι εξαρτημένου συμμάχου. Αυτό σημαίνει στρατηγική αυτονομία, σημαίνει σχέδιο για τα Βαλκάνια, σημαίνει πολιτιστική διπλωματία. Εδώ βρίσκεται το σημείο καμπής: αν η χώρα μετατραπεί σε χώρο, θα χαθεί. Αν γίνει δύναμη, θα επανέλθει.
Η Θεσσαλονίκη μπορεί να ηγηθεί αυτής της μεταστροφής. Με το πανεπιστήμιό της, τα ερευνητικά της κέντρα, τη βιομηχανική της παράδοση και την πρόσβασή της σε τρεις θάλασσες, διαθέτει όλα τα εργαλεία για να λειτουργήσει ως ελληνική απάντηση στο κενό στρατηγικής που αφήνουν άλλοι. Είναι η γέφυρα ανάμεσα στη βαλκανική ενδοχώρα και τον μεσογειακό κόσμο, ανάμεσα στην Ορθοδοξία και τη Δύση, ανάμεσα στην Ιστορία και τη σύγχρονη τεχνολογία. Αν η Κρήτη είναι η άγκυρα και η Κύπρος το φυλάκιο, τότε ο βορράς είναι ο εγκέφαλος — το σημείο από όπου μπορεί να ξανασχεδιαστεί ο ελληνικός ρόλος.
Ενόψει των επετείων του Οκτωβρίου, ο στοχασμός πάνω στη γεωπολιτική θέση της Ελλάδας δεν είναι τελετουργία· είναι χρέος. Η 28η Οκτωβρίου δεν είναι μόνο ανάμνηση του θάρρους, αλλά υπενθύμιση της ευθύνης. Όπως τότε, έτσι και σήμερα, η χώρα καλείται να πει το δικό της «όχι»: όχι στην αδράνεια, όχι στην εξάρτηση, όχι στη λήθη του εαυτού της.
Η πόλη που γιορτάζει την απελευθέρωσή της στις 26 Οκτωβρίου μπορεί να γίνει το σύμβολο αυτής της νέας αυτογνωσίας. Όχι απλώς τόπος μνήμης, αλλά πεδίο σχεδίου. Όχι περιφέρεια της πρωτεύουσας, αλλά πρωτεύουσα ενός ελληνισμού που ξαναβρίσκει τον γεωπολιτικό του εαυτό.
Ίσως ,αγαπητές Ανιχνεύσεις ,είναι -για μένα είναι-το άρθρο σας ο καλύτερος πανηγυρικός -σε πολίτες Θεσσαλονικείς και βορειοελλαδίτες – λόγος για την επέτειο του ΟΧΙ του Μεταξά την 28η Οκτωβρίου 1940 .
Οι πανηγυρικοί συγκινούν σίγουρα τους ”απερχομένους ”ηλικιωμένους ,αλλά δυστυχώς εξασφαλίζουν την αδιαφορία της πλειονότητας της ανιστόρητης , αφελληνισμένης και χωρίς θρησκεία αλλά υπερτιμημένης στην Μεταπολίτευση ελληνικής νεολαίας, μιας ελληνικής νεολαίας όμως ,που ως διάδοχος σε όλα αυτή θα πραγματοποιήσει όσα και εσείς και όλοι μας ονειρευόμαστε για την Πατρίδα και ειδικά για τη Θεσσαλονίκη μας .
Αμφιβάλλουμε για τις δυνατότητες αυτής της νεολαίας ,αλλά σε αυτήν ελπίζουμε ,γιατί η έλλειψη ελπίδας οδηγεί στον θάνατο για ανθρώπους και Πατρίδα.
Αν δεν τα καταφέρει την κύρια ευθύνη θα έχουν οι πάσης φύσεως ηγεσίες της Μεταπολίτευσης ,μαζί με τις οικογένειες τους .
Υπογραμμίζω δύο χαρακτηριστικές φράσεις του άρθρου-πανηγυρικού.
1.-”Η απάντηση βρίσκεται στην ανασύσταση μιας πολιτισμικής και πνευματικής παρουσίας , που θα υπενθυμίζει στα Βαλκάνια τον ελληνικό τρόπο (άραγε ποιον από όλους του ελληνισμού των 30 αιώνων) και πως ο ελληνικός βορράς θα μπορούσε να επικοινωνήσει μαζί τους ως μια γέφυρα μεταξύ Ευρώπης και Ανατολής ” ( την οποίαν Ανατολή -Τουρκίας ή Ρωσία – όλα τα Βαλκάνια θέλουν να ξεχάσουν αφού όλα θέλουν να ενταχθούν στην Ευρώπη ,στην οποία και ανήκουν γεωγραφικώς).
2.-Αν η Κρήτη είναι η άγκυρα, και η Κύπρος το φυλάκιο , ο βορράς (Θράκη ,Μακεδονία ) είναι ο εγκέφαλος , το σημείο από όπου μπορεί να ξανασχεδιαστεί ο ελληνικός ρόλος ” (με ποιους όμως τώρα που λείπουν οι ηγέτες από το βορρά ,που μεγάλωσαν και δόξασαν και τον Ελληνισμό και την Ελλάδα;;;).
Θα ξαναγεννηθεί στη Θεσσαλονίκη νέος Διονύσιος Σαββόπουλος , που σήμερα στην ελληνορθόδοξη εξόδιο ακολουθία τον αποχαιρέτισε μόνο ένας Θεσσαλονικιός -ο εξαίρετος και ως δημοσιογράφος κ. Γεώργιος Σκαμπαρδώνης – με αδικαιολογήτως απούσες Δημοτικές και Πανεπιστημιακές Αρχές της Θεσσαλονίκης του -γιατί όχι και του Μητροπολίτη της Θεσσαλονίκης-;;;.
Οι Έλληνες , της όμορφης και σπουδαίας γεωπολιτικώς – από τον Τρωϊκό πόλεμο ,αλλά κυρίως από την Αλεξανδρινή Αυτοκρατορία Ελλάδος μας – για να το τελειώσουμε – ήταν ανέκαθεν διχασμένοι με κύρια ευθύνη των ηγετών της ( ο ”παππούς΄΄ όλων μας Όμηρος έγραψε ότι , Αγαμέμνων και Αχιλλεύς ”ήταν στα μαχαίρια” ).
Όταν μεγαλουργήσαμε και δοξασθήκαμε είχαμε ηγέτες ενωτικούς με αίσθηση της συνεχείας του ελληνισμού και του ιστορικού προορισμού του, γιαυτό και -τώρα ειδικά ,στους πάλι δύσκολους καιρούς – επιβάλλεται η συνεχής προσπάθεια από όλους μας για εθνική ενότητα και ομόνοια -αντί πάσης θυσίας (όπως αυτοί που ΟΜΟΝΟΗΣΑΝ το 1936 και εξέλεξαν ως πρωθυπουργό και μετέπειτα κυβερνήτη τον στρατηγό Ιωάννη Μεταξά, γιατί χωρίς αυτόν -διχασμένοι βαθιά καθώς είμασταν μετά το 1935- θα είχαμε τριχοτομηθεί ως κράτος , με την Βόρεια Ελλάδα ενσωματωμένη στην από το 1934 σκοπούμενη από την ”Ανατολή ” Βαλκανική (κομμουνιστική) Ομοσπονδία .
ΧΡΟΝΟΥΣ ΠΟΛΛΟΥΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΚΗ ΚΑΙ ΖΗΤΩ ΤΟ ΟΧΙ ΤΟΥ 1940.
Ἡ Θεσσαλονίκη ὡς σημεῖο σύνδεσης τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ποὺ ἔχει πολλὲς καὶ διάφορες συνιστῶσες. Ἕνα μικρὸ σύμπαν ὁ Ἑλληνισμός, μία ὁμάδα, δωδεκάδα οἱ Θεοὶ τῆς Ἑλλάδας. Μερικοὶ μπορεῖ νὰ φαντάζονται κάποιον ἐγκέφαλο καὶ νὰ τὸν τοποθετοῦν ὅπου νομίζουν. Ἀλλὰ σκεφτεῖτε νὰ ὑπῆρχε ἕνας ἐγκέφαλος. Ἢ νὰ ὁδηγοῦσαν τὸν Ἑλληνισμὸ ὅπου φανταζόταν ὁ καθένας. Θὰ εἶχε δημιουργηθεῖ ὁ σπουδαῖος αὐτὸς πολιτισμός; Στὴν Κρήτη καὶ στὴ Μάνη καὶ ὅπου συνεχίσθηκε ὁ πολιτισμὸς αὐτὸς ἕνας εἶναι ὁ Ἑλληνικὸς τρόπος καὶ ἔχει ἐπιτελέσει τὸ ἔργο του. Τί εἶναι τὸ ἔργο, νὰ γίνει ὁ ἕνας ἄλλος; Αὐτὸ εἶναι τὸ μυστήριο; Τώρα νὰ σχεδιασθεῖ ὁ ἑλληνικὸς ρόλος; Νὰ βροῦν στὴν Ἐλλαδίτσα κάποιο ρόλο; Αὐτὸς ὁ κόσμος ὁ μικρὸς ὁ μέγας, ὁ Ἑλληνικὸς κόσμος, ἔχει ἐπιτελέσει τὸ ἔργο του, ἔργο ἀθανασίας εἶναι, ἀνάγνωση χρειάζεται. Ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Τὸ γνωστὸ ὡς ἀστέρι της Βεργίνας τὸ βρίσκουμε ὡς σύμβολο τοῦ Ἑλληνισμοῦ ἀπὸ τὴν ἀρχαιότητα, ἡ θεὰ Ἀθηνᾶ τὸ εἶχε στὴν ἀσπίδα της, τὸ συναντᾶμε στὴν ἀρχαία Λακωνία πολὺ πρὶν τὴν περίοδο τῶν Μακεδόνων τοῦ Φιλίππου Β`. Στὴν ἀρχαία Σπάρτη ὁ Δίας, ὅπως λένε οἱ μῦθοι, συνδύασε θνητοὺς καὶ ἀθάνατους καὶ πολλὰ ἀκόμα ποὺ ἡ μυθολογία κράτησε στὴν μνήμη. Εἶναι γνωστὴ ἡ ἱστορία μὲ τοὺς δύο βασιλεῖς τῆς Σπάρτης. Στὴν ἀρχαιότητα ἦταν σεβαστοὶ οἱ θεσμοί, ὁ τρόπος, ἡ γλῶσσα, τὰ ἤθη καὶ τὰ ἔθιμα τοῦ Ἑλληνικοῦ κόσμου ποὺ κληροδοτοῦντο σὲ κάθε νέα πόλη-ἀποικία.
Ἡ ἱστορικὴ συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ δὲν ἀφορᾶ μόνο τὸν Ἑλληνισμὸ ἀλλὰ καὶ τὴν ἐπιρροή του στοὺς πολιτισμοὺς ποὺ ἦρθε σὲ ἐπικοινωνία.
Ὁ Διονύσης Σαββόπουλος συνδύασε κατὰ ἐποχὲς διάφορες συνιστῶσες τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ποὺ ἡ κάθε μία τὸν ἤθελε δικό της, ἀλλὰ μαζὶ μὲ τὸν Θεοδωράκη καὶ τὸν Χατζιδάκι, συνδύασαν ἀριστερὰ καὶ δεξιά, ἑλληνικότητα καὶ οἰκουμενικότητα, Ἀνατολὴ καὶ Δύση.
Ἂν μαζέψουμε ὅλα τὰ μνημεῖα ὑλικὰ καὶ πνευματικὰ τοῦ Ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ στὸν Ἑλληνικὸ χῶρο, καὶ περισυλλέξουμε καὶ ὅλες τὶς ἐπιρροές, ἀκόμα καὶ ἐρήμην μας, σὲ ξένους λαούς, θὰ ἔχουμε τὸ σύνολο αὐτοῦ τοῦ σπουδαίου πολιτισμοῦ. Ποὺ δὲν εἶναι μία μνημειακὴ συντήρηση ἀλλὰ μία ζωτικὴ οὐσία τῆς συνέχειάς μας. Μόνο μέσω κάθε μορφῆς παιδείας οὐσιαστικῆς μπορεῖ νὰ λειτουργήσει ὡς απόσταγμα, ὡς νέκταρ καί νά ἐμπνεύσει τίς νέες γενιές γιὰ νὰ συνεχίσουμε. Τὸ ἐρώτημα εἶναι ἂν ἡ παιδεία ποὺ ἔχουμε εἶναι ἀπὸ ἐμᾶς γιὰ ἐμᾶς, ἀλλά καί τί παιδεία θέλουμε, γιά ἔμψυχα ὄντα ἤ γιά ἀδειανά πουκάμισα.
Το λάθος της Θεσσαλονίκης και Μακεδονιας είναι ακριβώς ότι δεν διεκδίκησε πρωτεία (ιδιο λαθος κανει και η Κρητη) και κάποτε εκαναν τα Επτάνησα με μοιραία αποτελεσματα.